Τα τελευταία χρόνια πολύς λόγος γίνεται μεταξύ των μαμάδων αλλά και μεταξύ των ειδικών, για το μπουσούλημα. Οι μαμάδες συζητώντας τις εμπειρίες τους σε σχέση με αυτό το αναπτυξιακό ορόσημο του βρέφους τους, συχνά δηλώνουν μπερδεμένες. Αναρωτιούνται αν είναι απαραίτητη η κατάκτηση  αυτής της κινητικής ικανότητας, ενώ άλλες δηλώνουν ότι τα μωρά τους, χωρίς να έχουν αυτή την εμπειρία, δεν επηρεάστηκαν στην μετέπειτα εξέλιξή τους. Καθώς όμως οι έρευνες για την ανάπτυξη των βρεφών στην πρώιμη ηλικία προχωράνε συνεχώς, τελικά αποδεικνύεται όλο και περισσότερο η σημαντικότητα αυτού του κινητικού ορόσημου. Τελικά τι συμβαίνει πραγματικά με το μπουσούλημα;Ας δούμε όμως παρακάτω μερικά από τα οφέλη αλλά και μερικές από τις λειτουργίες που επιτελούνται όταν ένα βρέφος κατακτά αυτό το στάδιο ανάπτυξης.

• Το σώμα: Όταν το βρέφος αρχίζει να μπουσουλάει ενεργοποιείται μυϊκά όλο το σώμα του. Καταρχήν χρησιμοποιεί τα χέρια και τα πόδια του για να ανασηκώσει τον κορμό του από το πάτωμα. Αυτή η δράση αντίστασης στη βαρύτητα δυναμώνει τους μύες του κορμού, των ωμοπλατών, των χεριών και των ποδιών. Σε αυτή τη θέση , τα βρέφη ενσωματώνουν πληροφορίες που προέρχονται από το εσωτερικό αυτί (σύστημα ισορροπίας) και το ιδιοδεκτικό σύστημα (κιναίσθηση) καθώς και οπτικές πληροφορίες  (οπτικά ερεθίσματα). ‘Ετσι εξασκούνται στην ισορροπία, τον προσανατολισμό ,τον  συντονισμό των μελών και την ενδυνάμωση αυτών ώστε να τελειοποιήσουν όλες εκείνες τις λειτουργίες που χρειάζονται προκειμένου αργότερα, να γίνουν ικανοί στο περπάτημα. Στη θέση του μπουσουλήματος, κρατώντας τους καρπούς σε έκταση και έχοντας μέρος της στήριξης στα χέρια, , αναπτύσσονται επίσης οι καμάρες στις παλάμες των χεριών, επηρεάζοντας έτσι τις δεξιότητες εκείνες που αφορούν στη λεπτή κινητικότητα (χρήση εργαλείων, κράτημα μολυβιού κ.λ.π.). Η κίνηση του μπουσουλήματος επίσης  επιδρά και αυτή ,όπως και όλα τα κινητικά ορόσημα, στο σχηματισμό των καμπύλων της σπονδυλικής στήλης, που είναι σημαντικές για την μετέπειτα λειτουργικότητά της, στην όρθια θέση και στο περπάτημα.

• Η όραση: Κατά τη διάρκεια της φάσης του μπουσουλήματος , αναπτύσσεται παράλληλα και η όραση. Το βρέφος έχει τη δυνατότητα να εξελίξει τη δεξιότητα του συντονισμού ματιού και χεριού και να την εγκαθιδρύσει, αφού πλέον μπορεί να πειραματιστεί στον χειρισμό αντικειμένων που επιλέγει το ίδιο. Σημαντικό  στη μετακίνηση του βρέφους από ένα σημείο σε ένα άλλο μπουσουλώντας,  είναι επίσης το πώς χρησιμοποιεί τα μάτια του. Το βρέφος ανασηκώνει το βλέμμα του από τα χέρια του για να κοιτάξει τον στόχο του και να τον φτάσει ενώ έπειτα ξαναεπιστρέφει το βλέμμα  στα χέρια του για να συνεχίσει να προχωράει. Με αυτή τη λειτουργία προσαρμόζει την εστίαση των ματιών του, εκπαιδεύοντας έτσι τους μύες των ματιών και βελτιώνοντας την στερεοσκοπική του όραση, δηλαδή  την ικανότητα να χρησιμοποιεί τα  μάτια του σε συνεργασία προκειμένου να έχει σωστή αντίληψη του χώρου (διαστάσεις χώρου, βάθος πεδίου). Η ικανότητα αυτή, απαραίτητη για την μετέπειτα σχολική ετοιμότητα του παιδιού αφορά στη γραφή (π.χ. αντιγραφή από τον πίνακα) ,στην ανάγνωση και στις αθλητικές δραστηριότητες.

• Ο εγκέφαλος: ‘Όταν ένα βρέφος μπουσουλάει, χρησιμοποιεί το δεξί και το αριστερό χέρι εναλλάξ σε συνδυασμό με το αριστερό και το δεξί πόδι αντίστοιχα. Η κίνηση εναλλαγής δεξιού και αριστερού χεριού και αριστερού και δεξιού ποδιού αντιστοίχως επηρεάζει την ωρίμανση και  κατ’ επέκταση την εξάλειψη του επίκτητου αντανακλαστικού στάσης και θέσης που ονομάζεται Συμμετρικό Αντανακλαστικό του Αυχένα (STNR). Χάρη σε αυτό το αντανακλαστικό μπορούμε να λειτουργήσουμε ανεξάρτητα το πάνω μέρος του σώματος από το κάτω, μία ικανότητα που αποτελεί ένα σημαντικό αναπτυξιακό στάδιο για την μετάβαση από τη μπρούμυτα θέση στο μπουσούλημα. Έτσι π.χ. σε ένα βρέφος 5 μηνών περίπου που είναι ξαπλωμένο μπρούμυτα, παρατηρούμε ότι τα δύο του χέρια λυγίζουν  μαζί ενώ αντίστοιχα τα δύο του πόδια τεντώνουν μαζί σπρώχνοντας το πάτωμα. Αυτό δε, συμβαίνει σε συνδυασμό με την κίνηση του αυχένα. ‘Όταν όμως το βρέφος αρχίσει να μπουσουλάει, μεταξύ 9 και 12 μηνών ενδεικτικά, τότε παρατηρούμε ότι το παραπάνω αντανακλαστικό μέσα από την διαδικασία εξάσκησης του μπουσουλήματος,  εξαλείφεται και τη θέση του παίρνει η ανεξάρτητη χρήση χεριών, ποδιών και αυχένα. Η κίνηση αυτή ονομάζεται αμφίπλευρη ολοκλήρωση (crosslateral integration) και θέτει τις βάσεις για πολλές  δεξιότητες  που  κατακτώνται αργότερα στην προσχολική και σχολική ηλικία και απαιτούν κινητικό συντονισμό. Μέσα από αυτή τη διαδικασία  το δεξί και το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου συνεργάζονται και επικοινωνούν επαυξάνοντας τις προϋποθέσεις για μάθηση. Αντίθετα όταν το συγκεκριμένο  αντανακλαστικό επιμένει τότε παρατηρούμε όσον αφορά στη σχολική ετοιμότητα, δυσκολίες στον συντονισμό ματιού-χεριού, έλλειψη ικανότητας συγκέντρωσης, αδεξιότητα στη χρήση αντικειμένων, αδυναμία να διατηρηθεί η καθιστή θέση σε καρέκλα κρατώντας τα πόδια σε επαφή με το πάτωμα,  τάση να καμπουριάζει η πλάτη στην καθιστή  θέση και δυσκολία αντιγραφής από τον πίνακα στο τετράδιο. Έτσι έρευνες συνδέουν την παράλειψη του μπουσουλήματος ακόμη και με μετέπειτα μαθησιακές δυσκολίες σε σχέση με τη γραφή και την ανάγνωση και επιβεβαιώνουν τελικά πως το μπουσούλημα παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του βρέφους γενικά.

H κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη

Το κινητικό ορόσημο του μπουσουλήματος επηρεάζει επίσης την κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη του βρέφους. Η έκφραση θετικών ή και αρνητικών συναισθημάτων γίνεται συχνότερη αλλά και πιο έντονη καθώς τα βρέφη κατακτούν αυτή την κινητική δεξιότητα . Ενώ το βρέφος αρχίζει να κινείται ανεξάρτητο, έχει την ελευθερία να θέσει στόχους και έχει επίσης πολλές ευκαιρίες να τους κατακτήσει, όπως και πολλές πιθανότητες να αποτύχει. Επομένως η θέσπιση στόχων, η επιτυχία της κατάκτησής τους όπως και η αποτυχία επηρεάζουν την συναισθηματική του ανάπτυξη και έχει αντίκτυπο στην αίσθηση αυτονομίας  και στην αυτοπεποίθηση που νιώθει το βρέφος.

Πώς να δημιουργήσετε το κατάλληλο περιβάλλον ενισχύοντας την κατάκτηση του μπουσουλήματος και την εξάσκησή του.

Τα περισσότερα βρέφη μπουσουλάνε γύρω στους 6 με 10 μήνες. Ο καλύτερος τρόπος για να ενθαρρύνετε αυτό το κινητικό ορόσημο, είναι να δώσετε την ευκαιρία στο βρέφος να μπορεί να βρίσκεται ξαπλωμένο μπρούμυτα παίζοντας ελεύθερα. Η μπρούμυτα θέση είναι μία ιδιαίτερα λειτουργική θέση στην οποία οι μύες του αυχένα, της πλάτης  και των χεριών δυναμώνουν έτσι ώστε το βρέφος να μπορέσει να αρχίσει να ρολάρει από την πλάτη στην κοιλιά και αντίστροφα και μετά βρίσκοντας τη θέση στήριξης του κορμού με τα χέρια και τα γόνατα στο πάτωμα, να καταφέρει να μπουσουλήσει. Αναμφισβήτητα, όσο περισσότερο χρόνο περνάει ένα βρέφος ελεύθερο να κινηθεί στο πάτωμα-χωρίς να είναι εγκλωβισμένο σε στράτες ,καρότσια, καρεκλάκια και παρκοκρέβατα -τόσο περισσότερο αυξάνει τις πιθανότητες να μπουσουλήσει.

Επίσης όταν «κρατάμε» το βρέφος σε όρθια θέση, ενθαρρύνοντας το να κάνει βήματα, χωρίς προηγουμένως να του έχουμε δώσει τον χώρο και χρόνο να μπουσουλήσει, αυξάνουμε πάντα την πιθανότητα να χάσει την ευκαιρία να κατακτήσει αυτό το  τόσο σημαντικό ορόσημο. Αυτό συμβαίνει διότι το βρέφος συνηθίζει να στέκεται όρθιο υποστηριζόμενο, με τίμημα την πλήρη εξάρτηση του από τον ενήλικα για την  επίτευξη των στόχων καθώς και την ελλιπή εξάσκηση ομαλής μετάβασης από το πάτωμα στην όρθια θέση και αντιστρόφως.

Ενώ το βρέφος μπορεί να δοκιμάζει διαφορετικές εμπειρίες μπουσουλώντας, παρατηρήστε το με ευαισθησία και επιτρέψτε του να εξερευνήσει αυτή τη δραστηριότητα. Παράλληλα πειραματιστείτε  μαζί του στα εξής:

• Κατεβείτε στο ύψος του και μπουσουλήστε κι εσείς. Τα βρέφη λατρεύουν να μιμούνται τους ενήλικες.
• Τοποθετείστε ένα κυλινδρικό μαξιλάρι, μια τυλιγμένη πετσέτα ή ακόμη και το πόδι σας υποστηρίζοντας τον κορμό του βρέφους, ενώ οι παλάμες και τα γόνατα του  ακουμπούν στο πάτωμα, και προσπαθήστε με το χέρι σας στην πλάτη του, να του δώσετε μία παλινδρομική κίνηση μεταφέροντας το βάρος του πότε στις παλάμες και πότε στα γόνατα του.
• Τοποθετήστε το χέρι σας στις πατούσες του βρέφους διατηρώντας επαφή με το πάτωμα και δημιουργήστε  μία επιφάνεια που μπορεί να χρησιμοποιήσει για να σπρώξει και να μετακινηθεί μπροστά. Κάποιες φορές μπορείτε και να υποδείξετε την κατεύθυνση προς τα εμπρός με μία ελαφριά πίεση.
• Χρησιμοποιείστε παιχνίδια που κυλάνε έτσι ώστε να αποτελούν ισχυρό κίνητρο για μετακίνηση, προκειμένου το βρέφος να τα πιάσει,.
• Μαλακοί σωλήνες, χαρτόκουτες με τρύπες όπου το βρέφος μπορεί να μπει μέσα είναι κάποια από τα αντικείμενα που μπορείτε να προμηθευτείτε ή και να κατασκευάσετε στο σπίτι για να εμπλουτίσετε το ρεπερτόριο σας σε σχέση με αυτό το στάδιο ανάπτυξης.
• Δημιουργήστε επίσης χαμηλά «εμπόδια» (από μαλακά μαξιλάρια καναπέ ή άλλων ειδών μαξιλάρια κ.λ.π.) ώστε να τα ανέβει και να τα περάσει. Αυτή η δράση είναι μία ενδιαφέρουσα και άκρως διασκεδαστική πρόκληση για τα βρέφη.

Στο μπουσούλημα μπορεί να συναντήσουμε διάφορες κινητικές παραλλαγές, π.χ. κάποια βρέφη έρπουν, άλλα μετακινούνται χρησιμοποιώντας μαζί τα χέρια για να τραβήξουν το σώμα τους μπροστά, άλλα μπουσουλάνε  έχοντας το ένα πόδι τεντωμένο στο πλάι και μόνο το ένα γόνατο σε επαφή με τα πάτωμα κ.ά. Οποιουδήποτε δε είδους ασυμμετρία στο μπουσούλημα πρέπει να αξιολογείται όχι μεμονωμένα αλλά μαζί και με άλλα στοιχεία που έχουν να κάνουν συνολικά με την ανάπτυξη.

Η αλήθεια είναι επίσης ότι υπάρχουν πολλά παιδιά που παρακάμπτουν το κινητικό ορόσημο του μπουσουλήματος χωρίς να παρουσιάζουν κανένα πρόβλημα αργότερα στη ζωή τους. Παρ’όλα αυτά είναι πλέον αποδεκτό ότι το μπουσούλημα έχει μια δυναμική που μπορεί να επιδράσει πολύπλευρα στην αναπτυξιακή πορεία ενός βρέφους. Έτσι όλοι οι ειδικοί (παιδίατροι, εργοθεραπευτές, φυσιοθεραπευτές, ψυχολόγοι κ.α.) συμφωνούν ότι είναι απαραίτητο τα βρέφη να έχουν την ευκαιρία να το κατακτήσουν χωρίς να το παρακάμπτουν. Παίξτε λοιπόν κάτω στο πάτωμα, στα χέρια και στα γόνατα, διασκεδάστε το και κυρίως δώστε τον χώρο και τον χρόνο στο βρέφος σας να καταγράψει αυτή την εμπειρία στα βιώματα του, αποφεύγοντας πιθανά προβλήματα στο μέλλον.

Η Μάρθα Κλουκίνα είναι Δασκάλα Κίνησης και Σύμβουλος Κινητικής Ανάπτυξης βρεφών και νηπίων (The Child’Space method), Certified Child’Space practitioner.