Η σεξουαλικότητα μάς αφορά από τη στιγμή της γέννησης μας, όταν αντιλαμβανόμαστε το σώμα μας σε σχέση με τον ίδιο μας τον εαυτό και τους άλλους, αλλά κι όταν συνδέουμε τη σωματική με την ψυχική μας διάσταση. Ο τρόπος με τον οποίο θα συνδεθούμε με τον σύντροφο μας, ο σεβασμός που θα απαιτήσουμε από το περιβάλλον, ο αυτοσεβασμός μας καθορίζεται σε σημαντικό βαθμό από τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση που λάβαμε κατά τη διάρκεια των παιδικών μας χρόνων. Ως γονείς, είμαστε για το παιδί μας η κύρια πηγή πληροφοριών σχετικά με το σεξ. Μέσα από μια διαδικασία που ξεκινά από τη γέννησή τους μέχρι την ενηλικίωση, βοηθάμε το παιδί μας να:

• γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του και να αναπτύξει μια θετική εικόνα σώματος
• μάθει το σωστό λεξιλόγιο για να ονομάσει αυτό που βλέπει και αισθάνεται
• γίνει ανεξάρτητο και υπεύθυνο για το σώμα του όσον αφορά στην υγιεινή, την ασφάλεια, τις σωματικές και συναισθηματικές του ανάγκες
• εξοικειωθεί σταδιακά με τις μεγάλες αλλαγές που θα έρθουν στην εφηβεία
• αναγνωρίσει και να σεβαστεί τα προσωπικά του όρια
• λαμβάνει υπόψη τα συναισθήματά του και τα συναισθήματα των άλλων στις σχέσεις του
• είναι θωρακισμένο και σε εγρήγορση σε περίπτωση παρενόχλησης ή κακοποίησης
• αναγνωρίζει και να σέβεται τη διαφορετικότητα και την ελεύθερη επιλογή στον σεξουαλικό προσανατολισμό
• δημιουργήσει αρμονικές και ισότιμες σχέσεις

Από τα 5 έως τα 8

Το βασικό χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου στη ζωή του παιδιού παραμένει η περιέργεια καθώς και η πρόκληση που συνδέεται άρρηκτα με την ανάγκη του παιδιού για αυτονόμηση, τη διαπραγμάτευση των νέων ορίων του. Ας δούμε τα χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου:

• Γενικά, το ενδιαφέρον των παιδιών ηλικίας 5 έως 8 ετών για το σεξ είναι λιγότερο έντονο από ό,τι τα προηγούμενα χρόνια. Ωστόσο, ανάλογα με την προσωπικότητα αλλά και τα ερεθίσματα που λαμβάνουν από το περιβάλλον, μερικά εξακολουθούν να δείχνουν μεγάλη περιέργεια και να εμπλουτίζουν τις γνώσεις που πήραν σε μικρότερη ηλικία. Αυτό δυσκολεύει αρκετά τους γονείς γιατί και οι ίδιοι καλούνται να «κινηθούν» γρήγορα και αποτελεσματικά και να προετοιμαστούν για πιθανές νέες ερωτήσεις.
• Συνεχίζουν να εξερευνούν το ανθρώπινο σώμα, παίζουν τον γιατρό (αν σου δείξω το δικό μου σώμα, θα μου δείξεις το δικό σου;) ή ακόμα και παιχνίδια ρόλων (το νιόπαντρο ζευγάρι, τον μπαμπά με την μαμά, κ.ά.). Επίσης, προσπαθούν να αγγίζουν το σώμα της μητέρας και του πατέρα σε μια προσπάθεια να αντιληφθούν τη διαφορά στο μέγεθος των οργάνων.
• Επιδιώκουν να δουν γυμνό σώμα.
• Μιμούνται συμπεριφορές, όπως φιλιά στο στόμα, αγκαλιές, περπατάνε με τον γονέα του αντίθετου φύλου χέρι με χέρι.
• Χρησιμοποιούν σχεδόν προκλητικά ακατάλληλες λέξεις για να χαρακτηρίσουν τα γεννητικά όργανα. Τις περισσότερες φορές έχουν άγνοια της σημασίας των λέξεων. Εάν πιστεύετε ότι το παιδί σας προσπαθεί να τραβήξει την προσοχή σας, είναι καλύτερο να αγνοήσετε τα αστεία και τα χυδαία λόγια τους. Μπορείτε επίσης να του πείτε ότι θα έχει την προσοχή σας όταν σταματήσει να μιλάει έτσι. Ως δεύτερο βήμα, μπορείτε σε μια άλλη στιγμή να του πείτε ότι το σεξ είναι κάτι όμορφο που πρέπει να γίνει σεβαστό. Ζητήστε του να χρησιμοποιήσει τις πραγματικές λέξεις και να μιλήσει για αυτά όταν το πλαίσιο είναι κατάλληλο. Φυσικά, οι γονείς είμαστε πρότυπα για τα παιδιά μας. Είναι επομένως σημαντικό οι ενήλικοι να μιλούμε επίσης με σεβασμό για τη σεξουαλικότητα και να χρησιμοποιούμε πραγματικούς όρους.
• Ο αυνανισμός είναι μια συχνή συμπεριφορά των παιδιών αυτού του σταδίου, κάτι που βάζει τους γονείς σε άβολη θέση. Μερικές φορές το παιδί αυνανίζεται για ευχαρίστηση, άλλοτε δε, το κάνει από την πλήξη ή για να ηρεμήσει. Όταν το παιδί σας αυνανίζεται, μπορείτε να τους πείτε ότι το άγγιγμα γίνεται ιδιωτικά, στο δωμάτιο του. Αν αντίθετα, μιλήσουμε απότομα και μαλώσουμε το παιδί χωρίς να του δώσουμε τις κατάλληλες εξηγήσεις τότε θα εκδηλώνει αισθήματα ενοχής, πιθανώς να ενοχοποιήσει το σώμα και τις ορμές του κάτι που θα κληθεί να τακτοποιήσει ψυχικά σαν έφηβος.
• Οι φίλοι είναι κυρίως του ίδιου φύλου. Αρνούνται να μοιραστούν τα παιχνίδια με τα παιδιά του άλλου φύλου και δημιουργούνται ομάδες οι οποίες μάλιστα λειτουργούν σαν κλειστά κλαμπ. Ο κολλητός ή η κολλητή είναι εξαιρετικά σημαντικός και συχνά χώρος διεκδίκησης ανάμεσα σε πολλά παιδιά του ίδιου φύλου.
• Όταν βλέπουν τους ενήλικους να φιλιούνται, τα παιδιά αυτής της ηλικίας φαντάζονται τον εαυτό τους στη θέση τους και η ιδέα και μόνο τους προκαλεί δυσάρεστα και περίεργα συναισθήματα. Μπορούμε να τους πούμε ότι για την ώρα αυτό ενδέχεται να τα ενοχλεί αλλά αργότερα θα το θέλουν. Παρόλη την έντονη πιθανή του αντίδραση, σίγουρα θα το κρατήσει στο μυαλό και θα το επεξεργαστεί.
• Εκδηλώνουν ντροπή για το σώμα. Όσο μεγαλώνουν αντιλαμβάνονται όλο και πιο πολύ όσα οι γονείς τους έλεγαν σε μικρότερη ηλικία σχετικά με την προστασία του σώματος, την ιδιωτικότητα. Ας μην ερμηνευτεί ότι τα παιδιά ντρέπονται για το σώμα τους. Απλώς συνειδητοποιούν ότι το σώμα του είναι δικό τους, πως τα γεννητικά τους όργανα είναι δικά τους και οφείλουν να τα κρατήσουν μακριά από τα μάτια ή το άγγιγμα όσων απαγορεύεται να τα αγγίζουν. Μιλάμε στα παιδιά συνεχώς για το ποιος έχει το δικαίωμα να τα αγγίζει και την υποχρέωση που έχουν να αντιστέκονται σε οποιαδήποτε παρενόχληση.

Κι αν με ρωτήσει; Όπως αναφέραμε παραπάνω, στην ηλικία αυτή τα παιδιά εμπλουτίζουν τις γνώσεις τους, βαθαίνουν τις ερωτήσεις, συνδέουν σιγά σιγά την προηγούμενη γνώση. Η ανάγκη τους αυτή μας φέρνει πιθανώς αντιμέτωπους με τη δική μας ανασφάλεια για το κατά πόσο είμαστε σε θέση να απαντήσουμε σωστά στο παιδί μας αλλά και μέσα στο πλαίσιο που θέτει το αναπτυξιακό τους στάδιο. Ας αναφερθούμε στις πιο δύσκολες ερωτήσεις των παιδιών της πρώτης σχολικής ηλικίας όπως ονομάζουμε αυτή την περίοδο.

1. Πες μου τελικά, πώς γίνονται τα παιδιά; Αρχικά, θεωρούμε ως δεδομένο ότι έχετε ήδη απαντήσει σε παρόμοια ερώτηση όταν παιδί σας ήταν 3 ετών περίπου. Τώρα μπορείτε να το ρωτήσετε πώς πιστεύει ότι γίνονται τα μωρά ώστε να πάρετε μια ιδέα για το επίπεδο και την ποιότητα των γνώσεων του καθώς ίσως χρειαστεί να διευκρινίσετε ή να  διορθώσετε κάτι. Τότε, μπορείτε να του δώσετε μια απλή απάντηση προσαρμοσμένη στο επίπεδο των γνώσεων του. Στην ηλικία των 7 πλέον, τα παιδιά έχουν την επιθυμία να κατανοήσουν τα πράγματα όπως είναι. Έτσι ξεχνάμε το σποράκι που έφτασε στο αυγουλάκι στην κοιλιά της μαμάς. Η απάντησή σας πρέπει να αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα τονίζοντας πόσο απαραίτητη είναι η αγάπη που δένει τους δυο συντρόφους ώστε να κάνουν ένα μωρό. Εξηγούμε με απλά λόγια τον μηχανισμό αναπαραγωγής. Αν σας δυσκολεύει, μπορείτε να προμηθευτείτε βιβλία με εικόνες και μικρό κείμενο πάνω στο οποίο θα χτίσετε εσείς με το παιδί σας την γνώση στο βαθμό που επιθυμεί την παρούσα στιγμή. Όταν δείτε πως σταματά τις ερωτήσεις σημαίνει πως το υλικό που του δώσατε αρκεί προς το παρόν. Θα επανέλθει μόνο του αργότερα αρκεί να νιώσει ασφάλεια και σοβαρότητα από την μεριά σας. Όσο πιο ανοιχτοί προσεγγίσουμε το παιδί τόσο πιο άφοβα θα μας ζητήσει διευκρινήσεις, θα έρθει να μας μιλήσει για ό,τι το απασχολεί.

2. Γίνεται να παντρευτούν δύο άντρες μεταξύ τους; Δυο γυναίκες; Η απάντηση διαφέρει ανάλογα με το περιβάλλον του παιδιού σας. Εάν ένα σημαντικό πρόσωπο μέσα στην οικογένεια είναι ομοφυλόφιλο τότε είναι σημαντικό τα παιδιά μέσης σχολικής ηλικίας να γνωρίζουν ότι είναι φυσιολογικό δύο άτομα του ίδιου φύλου να αγαπούν το ένα το άλλο και να είναι ζευγάρι. Από την άλλη πλευρά, εάν το παιδί σας δεν έχει στο κοντινό του περιβάλλον ομόφυλο ζευγάρι, δεν χρειάζεται να αναφερθείτε χωρίς να υπάρχει κάποια αφορμή. Μπορείτε να περιμένετε να παρουσιαστεί η ευκαιρία και στη συνέχεια να το συζητήσετε. Το τι θα ειπωθεί έχει να κάνει σαφώς με την προσωπική στάση των γονέων καθώς πρόκειται για ένα θέμα που αποτελεί ταμπού ακόμα και στις μέρες μας.

Φοβάμαι μήπως κάνω λάθη! Για να μιλήσετε για το σεξ με το παιδί σας, δεν χρειάζεται να είστε ειδικός. Να είστε ο εαυτός σας.

Είμαστε ειλικρινείς: Εάν δεν έχετε απάντηση στην ερώτηση του παιδιού σας, δεν χρειάζεται να πείτε κάτι αμέσως. Να είστε ειλικρινείς, να του πείτε ότι είναι μια καλή ερώτηση, αλλά χρειάζεστε λίγο χρόνο για να το σκεφτείτε. Μπορείτε να κάνετε το ίδιο εάν νιώθετε άβολα με μια ερώτηση του. Ωστόσο, είναι σημαντικό να μην το αγνοήσετε και να επιστρέψετε σε αυτό με μια σαφή απάντηση. Μπορείτε να μιλήσετε και οι δύο γονείς αν αυτό το επιθυμεί το παιδί και σας κάνει κι εσάς να νιώθετε πιο ασφαλής.

Σεβόμαστε την ηλικία του παιδιού: Καθώς η μάθηση του παιδιού σας βαθαίνει σταδιακά, δώστε του λίγες πληροφορίες κάθε φορά. Στη συνέχεια, προσθέστε σταδιακά λεπτομέρειες σχετικά με τα θέματα που έχουν ήδη συζητηθεί. Εάν το παιδί σας θέλει να μάθει περισσότερα για το σεξ, θα σας κάνει περισσότερες ερωτήσεις, αλλιώς μην επεκταθείτε.

Ενθαρρύνουμε το παιδί να μας μιλήσει: Δημιουργήστε σχέση εμπιστοσύνης με το παιδί σας, ώστε να μπορεί να σας κάνει ερωτήσεις και να μιλήσει για τις ανησυχίες του. Υπενθυμίστε του ότι είστε εκεί για εκείνο για ό,τι αφορά κάτι που είδε, άκουσε είτε στο σπίτι, στο σχολείο ή στο διαδίκτυο και το έκανε να νιώσει άβολα.

Δεν περιμένουμε πάντα το παιδί να μας ρωτήσει: Μερικά παιδιά δεν κάνουν ποτέ ερωτήσεις σχετικά με το σεξ χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν χρειάζονται την πληροφορία. Ενδέχεται να διαισθάνονται τη συστολή των γονέων τους σε θέματα που θεωρούνται ταμπού. Μια καλή ευκαιρία είναι να επωφεληθείτε από ένα βιβλίο ή μια ταινία για να ξεκινήσετε τη συζήτηση με το παιδί σας.

Δίνουμε προσοχή στις αντιδράσεις του: Εάν μια σκηνή σεξ στην τηλεόραση, ένα συμβάν, μια λέξη ή μια χειρονομία φαίνεται να το ενοχλεί, συζητήστε το μαζί του. Βοηθήστε το να λεκτικοποιήσει το συναίσθημα του. Κάντε του ερωτήσεις ανοιχτού τύπου για να μάθετε τι γνωρίζει και τι το απασχολεί.

Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι, στατιστικά, τα καλύτερα ενημερωμένα παιδιά καθυστερούν την πρώτη σεξουαλική τους επαφή, έχουν λιγότερους συντρόφους και είναι λιγότερο πιθανό να κάνουν σεξ χωρίς προφύλαξη. Όταν λέτε σε ένα παιδί «Δεν είστε αρκετά μεγάλος για αυτό» το παιδί καταλαβαίνει ότι δεν πρέπει να συζητήσει αυτό το θέμα με τους γονείς του. Στρέφει τα μάτια του σε άλλες πηγές ενημέρωσης και όλοι ξέρουμε πόσο επικίνδυνο μπορεί να αποβεί αυτό. Αργότερα, ως έφηβος, θα ψάξει να βρει απαντήσεις μέσα στις ομήλικες παρέες ή το διαδίκτυο. Αν, ωστόσο, εσείς οι ίδιοι δεν νιώθετε αρκετά έτοιμοι να μιλήσετε με το παιδί σας για το σεξ, έχετε τη δυνατότητα να ζητήσετε βοήθεια από κάποιον ειδικό που θα σας συμβουλέψει και θα σας δώσει τα κατάλληλα γνωστικά εργαλεία.

Η κ. Κατερίνα Χοτζόγλου είναι Κλινική Ψυχολόγος ΜΑ – Παιδοψυχολόγος MSc – Ψυχοθεραπεύτρια και Ψυχολόγος των Εκπαιδευτηρίων Καίσαρη.