Ας το παραδεχτούμε, δεν είμαστε άνετοι να μιλήσουμε στα παιδιά για το σεξ. Φοβόμαστε μην κάνουμε κάποιο λάθος που πιθανώς να δημιουργήσει πρόβλημα στο παιδί μας, δεν νιώθουμε ειδικοί, ανατρέχουμε στις δικές μας ερωτήσεις όταν ως παιδιά απευθυνθήκαμε στους δικούς μας γονείς και αντικρίσαμε την έκπληξη μαζί με μια ταραχή. Θυμόμαστε τις αποσπασματικές και αμφιβόλου ποιότητας πληροφορίες που πήραμε και σαν παζλ παλεύαμε να τις ενώσουμε. Ας πάρουμε μια ανάσα και τα πράγματα από την αρχή. Και αρχή είναι η γνώση.

Σε ποιο στάδιο ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης είναι το παιδί μου;

Από τη γέννηση και το πρώτο ξύπνημα των αισθήσεων έως την ανακάλυψη της διαφοράς μεταξύ των φύλων, η σεξουαλική συμπεριφορά αποτελεί μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης των μικρών παιδιών. Όταν γνωρίζουμε τα στάδια της ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης ενός παιδιού, μάς είναι πιο εύκολο να αντιληφθούμε τον τρόπο που το παιδί μας προχωρά στις πρώτες του ανακαλύψεις. Έτσι, θα αντιδράσουμε ψύχραιμα και σωστά μιλώντας για τη σεξουαλικότητά του ανάλογα με το στάδιο, την ηλικία και τις ανάγκες του – πάντα καθοδηγούμενοι από τις δικές του ερωτήσεις.

Από την γέννηση στην ηλικία των 5 ετών

• Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι το στόμα είναι μια περιοχή που βοηθά το παιδί να εξερευνήσει τον κόσμο καθώς του παρέχει πολλές πληροφορίες αλλά και ευχαρίστηση.
• Το δέρμα είναι το μεγαλύτερο όργανο στο ανθρώπινο σώμα και η αφή είναι η πρώτη αίσθηση που αναπτύσσεται. Το μωρό απολαμβάνει το άγγιγμα, την αγκαλιά, το απαλό μασάζ, τις επαφές, δηλαδή, που προάγουν και τη συναισθηματική σύνδεση.
• Περίπου από τον 8ο μήνα τα αγόρια και από τον 10ο μήνα τα κορίτσια εκδηλώνουν ενδιαφέρον για τα γεννητικά τους όργανα. Μάλιστα, είναι φυσιολογικό να απολαμβάνουν την ενασχόληση τους καθώς τους προσφέρει χαρά και τα βοηθά να χαλαρώσουν από τις εσωτερικές τους εντάσεις αλλά και να κατανοήσουν πώς αντιδρούν τα διαφορετικά μέρη του σώματός τους. Από τον 15ο μήνα αυτές οι εκδηλώσεις είναι όλο και πιο συχνές ακόμα και δημόσια. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές, προτιμούν συγκεκριμένες ώρες να απολαύσουν αυτό το παιχνίδι (το βράδυ πριν κοιμηθούν, όσο παρακολουθούν τηλεόραση, όταν θέλουν να ηρεμήσουν μετά από πιθανή ένταση στο σπίτι ή στον παιδικό σταθμό).
• Από την ηλικία των 12 μηνών έως τα 3 έτη, ο έλεγχος των σφιγκτήρων επιτρέπει στα παιδιά να ανακαλύψουν νέες αισθήσεις. Ταυτόχρονα, ανακαλύπτει τον έλεγχο που έχει πάνω στο σώμα του. Μεταξύ 2 και 3 ετών, η εκπαίδευση χρήσης της τουαλέτας που συνδέεται με τα γεννητικά όργανα εισάγει τα παιδιά στην έννοια της ιδιωτικότητας και για τον λόγο αυτό οφείλουμε να είμαστε χαλαροί αλλά και σε εγρήγορση σεβόμενοι τη σημασία αυτής της φάσης.
• Ανάμεσα στα 2 και 3 έτη, τα παιδιά εξερευνούν ολόκληρο το σώμα τους, με κίνητρο την περιέργεια και την αναζήτηση ευχαρίστησης. Μερικά παιδιά τείνουν επίσης να θέλουν να αγγίζουν τα σώματα άλλων ανθρώπων. Σε αυτήν την ηλικία μπορεί να γίνουν τα πρώτα «σεξουαλικά παιχνίδια», κυρίως με παιδιά της ίδιας ηλικίας.
• Είναι η κατάλληλη ηλικία κατά την οποία τα παιδιά πρέπει να καταλάβουν ότι το σώμα τους είναι μοναδικό και ότι μόνο οι γονείς, οι φροντιστές και ο παιδίατρος με την παρουσία του γονέα μπορούν να το αγγίξουν. Έτσι εκπαιδεύονται στην έννοια των ορίων, του προσωπικού χώρου και του σεβασμού στην επιθυμία του να πει ναι ή όχι στο χάδι ή στο γαργάλημα ενός ενήλικα.
• Πολλοί γονείς αναρωτιούνται κατά πόσο είναι αποδεκτό να αφήνουν το παιδί τους γυμνό. Η αλήθεια είναι πως τα παιδιά στην ηλικία αυτή απολαμβάνουν να κυκλοφορούν γυμνά και παίζουν με την συνθήκη αυτή ζητώντας από τους ενήλικες να δείξουν το σώμα τους. Εκπαιδεύστε τα παιδιά στην ιδιωτικότητα που περιβάλλει θέματα που σχετίζονται με το σώμα. Για παράδειγμα, πρέπει να γνωρίζουν πότε είναι κατάλληλο το γυμνό και πότε όχι. Επίσης, ακούμε γονείς να αναρωτιούνται πότε πρέπει να σταματήσουν να κάνουν μπάνιο με τα παιδιά τους ή να κυκλοφορούν γυμνοί στο σπίτι. Υπάρχουν δύο απόψεις, η μια υποστηρίζει ότι το γυμνό είναι αποδεκτό όσο όλοι σέβονται τα όρια του άλλου, δεν παίζουν ή δεν εκχυδαΐζουν λεκτικά ή εξωλεκτικά τα όργανα. Η άλλη άποψη υποστηρίζει ότι το γυμνό πρέπει να περιορίζεται από τη στιγμή που το παιδί γίνει ενός έτους. Όλα εξαρτώνται από τις αρχές και την προσωπικότητα των γονέων και τον βαθμό που νιώθουν άνετα να διαχειριστούν ερωτήσεις από τα παιδιά τους.
• «Είμαι αγόρι, είσαι κορίτσι». Περίπου από 2 έως 3 ετών, τα παιδιά αντιλαμβάνονται ότι υπάρχουν διαφορές μεταξύ των δύο φύλων. Αρχίζουν οι πρώτες ταυτίσεις, παρατηρούν τους ενήλικους ρόλους, αναπαράγουν πρότυπα και συμπεριφορές. Σε αυτή την ηλικία, ο τρόπος με τον οποίο σχετίζονται οι γονείς μεταξύ τους θα καθορίσει και την αντίληψη του παιδιού για ισότιμες σχέσεις, σχέσεις σεβασμού. Είναι τώρα που συχνά το παιδί εξερευνά και υιοθετεί ρόλους του αντίθετου φύλου, συνήθως μέσα από μεταμφιέσεις. Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι αμφισβητεί την ταυτότητά του.

Το τρομερό Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα!

Περίπου 3 έως 4 ετών, τα παιδιά συχνά βιώνουν τα πρώτα τους σκιρτήματα προς τον γονέα του αντίθετου φύλου. Έτσι, το μικρό κορίτσι διεκδικεί μια μοναδική θέση στην καρδιά του μπαμπά της και το μικρό αγόρι στην καρδιά της μαμάς του. Όμως, ο γονέας του ίδιου φύλου με το παιδί γίνεται εμπόδιο κάτι που εκδηλώνεται με έντονο τρόπο: αποζητά σχεδόν αποκλειστικά τον γονέα του αντίθετου φύλου, θέλει την προσοχή, την τρυφερότητα και τον χρόνο του, παρεμβαίνει στο συζυγικό κρεβάτι, λέει ψέματα, κλαίει όταν οι γονείς βγαίνουν μαζί έξω χωρίς το παιδί. Αυτό είναι το οιδιπόδειο στάδιο και είναι ένα απόλυτα φυσιολογικό στάδιο στην ψυχοσεξουαλική του ανάπτυξη το οποίο και λύνεται μεταξύ 5 και 6 ετών όταν το παιδί «αποδεχτεί» την ήττα του σε σχέση με τον γονέα του ίδιου φύλου και χρησιμοποιήσει άλλα μέσα για να κατακτήσει πλέον το άλλο φύλο.

Και τώρα που ξέρω τη θεωρία, πώς μιλάω στο παιδί μου; Δεν είναι πάντα εύκολο να μιλάς για σεξ με το παιδί σου. Ωστόσο, τα μικρά παιδιά θέλουν να μάθουν και η συζήτηση για το σεξ πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της εκπαίδευσης τους. Η καθημερινή ζωή μας προσφέρει πολλές ευκαιρίες για συζήτηση σχετικά με το σεξ. Η αλλαγή της πάνας του μωρού ή η ώρα του μπάνιου μας δίνουν την ευκαιρία για να μιλήσουμε για τις ανατομικές διαφορές ανάμεσα στα φύλα. Το φιλί που ανταλλάσσει η μαμά με τον μπαμπά είναι κι αυτό ένας τρόπος να ξεκινήσουμε την συζήτηση σχετικά με την  ιδιαίτερη σχέση που υπάρχει μεταξύ δυο ανθρώπων που αγαπιούνται. Η εγκυμοσύνη επίσης μπορεί να είναι μια καλή στιγμή για να εξηγήσετε πώς γίνονται τα μωρά.

Μάθετε στο παιδί σας τις σωστές λέξεις. Αναφερθείτε στα μέρη του σώματος «ισότιμα» χωρίς, δηλαδή, να δώσετε μεγαλύτερη έμφαση στα γεννητικά όργανα απ’ ότι στα άλλα μέρη. Θυμηθείτε ότι είναι η δική μας δυσκολία και δυσφορία που αντανακλάται στον τρόπο με τον οποίο ενοχικά, ή με ακατάλληλες λέξεις θα μιλήσουμε ή θα αποσιωπήσουμε το θέμα. Παραδόξως δε, κι όταν επιμένουμε πολύ να μας δείξει ή να ονομάσει το παιδί με λάθος λέξεις τα γεννητικά του όργανα – σε μια προσπάθεια μάλλον να αποδείξουμε στους εαυτούς μας πόσο «άνετοι κι ακομπλεξάριστοι» είμαστε – φέρνουμε το παιδί σε πολύ άβολη θέση ενώ ταυτόχρονα επιδεικνύουμε έλλειψη σεβασμού στην ιδιωτικότητα του.

Ελάτε στη θέση του. Πριν εξηγήσετε, αντιδράσετε ή ακόμα και κρίνετε τη σεξουαλική συμπεριφορά στο παιδί σας, προσπαθήστε να δείτε σαν παιδί εκείνη τη στιγμή. Το παιδί σας δεν είναι ένας μικρός ενήλικας. Η σεξουαλικότητα ενός παιδιού εκκινείται από περιέργεια και ανάγκη για εξερεύνηση. Έτσι, οι ερωτήσεις του έχουν σαν κίνητρο τη μάθηση και την κατανόηση του κόσμου γύρω του και μέσα του.

Δημιουργήστε το κατάλληλο κλίμα επικοινωνίας και εμπιστοσύνης. Όταν το παιδί σάς ρωτήσει πώς γίνονται τα μωρά ή μόλις καταλάβει ότι είναι διαφορετικού φύλου, τότε μπορείτε να αρχίσετε να του μιλάτε για σεξ. Ακούστε προσεκτικά τις ερωτήσεις του, αποκωδικοποιήστε τα μηνύματα που πιθανά σας στέλνει, δείτε τι ενδέχεται να το ενοχλεί. Κι όλα αυτά με ευαισθησία, υπομονή και ανοιχτά μυαλό και καρδιά. Μέσα σε μια τέτοια συνθήκη εμπιστοσύνης και ασφάλειας μπορούμε να μιλήσουμε για το σεξ. Στην περίπτωση που μια ερώτησή του σας έκανε εντύπωση, προσπαθήσετε να μην δείξετε ότι σας σόκαρε. Αν θέλετε χρόνο για να ετοιμάσετε την απάντηση σας, πείτε ότι θα του απαντήσετε κάποια άλλη στιγμή. Όμως, χρειάζεται να τηρήσετε την υπόσχεση σας ώστε να διατηρηθεί η εμπιστοσύνη της σχέσης.

Δώστε του πραγματικές πληροφορίες κατάλληλες για την ηλικία του. Ακολουθήστε τις ερωτήσεις του για να αποφύγετε να πείτε ενδεχομένως περισσότερα από όσα είναι πρόθυμο να ακούσει ή αρκετά ώριμο για να καταλάβει. Διερευνήστε ρωτώντας το ήρεμα και γλυκά «Τι πιστεύεις εσύ;», «Τι ξέρεις για αυτό;». Έτσι, μπορείτε να αξιολογήσετε το επίπεδο γνώσεων καθώς και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί του ώστε να προσαρμόσετε τις πληροφορίες που θα δώσετε με βάση αυτά που ήδη γνωρίζει. Διορθώστε λάθη και σταθείτε σε ό,τι το παιδί ρωτά και όχι σε περισσότερες πληροφορίες. Βεβαιωθείτε ότι οι απαντήσεις σας είναι τόσο απλές και σύντομες όσο οι ερωτήσεις του. Σίγουρα, αν θέλει να μάθει περισσότερα, θα επανέλθει με νέες ερωτήσεις.

Πώς γίνονται τα μωρά; Αποφύγετε να κάνετε μάθημα ανατομίας. Απλώς εξηγήστε του ότι όταν η μαμά και ο μπαμπάς αγαπούν ο ένας τον άλλον δυνατά, ο μπαμπάς βάζει ένα σποράκι στη μήτρα της μαμάς, ότι αυτό το σποράκι συναντά ένα αυγουλάκι στο σώμα της μαμάς που σιγά σιγά εξελίσσεται σε ένα μωρό. Μπορείτε αν θέλετε να του δείξετε φωτογραφίες από την εγκυμοσύνη σας, τα υπερηχογραφήματα στα οποία αποτυπώνεται η εξέλιξη του μωρού καθώς και τις πρώτες του φωτογραφίες από το μαιευτήριο. Αυτό που επιτυγχάνεται μέσα σε ένα τέτοιο συναισθηματικό κλίμα είναι ότι το παιδί συνδέει συνειδητά πλέον την αγάπη των δύο συντρόφων με τη σύλληψη, την ενδομήτρια ζωή, την εξέλιξη του μωρού μέσα στο σώμα της μητέρας και τη γέννηση. Καθώς θα μεγαλώνει, θα έρχεται με νέες ερωτήσεις σε μια ανάγκη του να κατανοήσει το μαγικό της ανθρώπινης φύσης και με περισσότερες λεπτομέρειες θα εμπλουτίζει το παζλ.

Εμαθα πως μπαίνει το μωρό, πώς βγαίνει όμως από την κοιλιά της μαμάς του; Εγώ μπορώ να κάνω μωράκι; Μπορώ να κάνω ένα μωρό με τον μπαμπά; Κάθε φορά που δίνεις φιλάκι στη μαμά της δίνεις κι ένα σποράκι; Αν υπάρχει μια μόνο οδηγία, αυτή θα ήταν «Απαντήστε ειλικρινά και αγκαλιάζοντας το παιδάκι σας». Σκεφτείτε ότι ξεκινά το μεγάλο ταξίδι του στη ζωή, ένα ταξίδι γεμάτο εκπλήξεις. Η ερωτική ζωή ας είναι με τις λιγότερες δυνατές αρνητικές εκπλήξεις και τραύματα. Ας το θωρακίσουμε με εμπιστοσύνη στον εαυτό του και σε εμάς ώστε να έρχεται με σιγουριά και άνεση να θέτει τις ερωτήσεις και να ακουμπά σε εμάς τις ερωτήσεις και τις ανησυχίες του. Αν παρόλα αυτά δυσκολεύεστε να διαχειριστείτε το δικό σας άγχος σχετικά με το πώς θα μιλήσετε στο παιδί σας, μπορείτε να αγοράσετε βιβλία προσαρμοσμένα τόσο στην ηλικία όσο και στην προσωπικότητα του. Διαβάστε τα και βεβαιωθείτε ότι είστε έτοιμοι να υποστηρίξετε το περιεχόμενο του βιβλίου και τις τυχόν ερωτήσεις που θα προκύψουν.

Η κ. Κατερίνα Χοτζόγλου είναι Κλινική Ψυχολόγος ΜΑ – Παιδοψυχολόγος MSc – Ψυχοθεραπεύτρια και Ψυχολόγος των Εκπαιδευτηρίων Καίσαρη.