[Η φετινή επιστροφή στα σχολεία ήταν διαφορετική, αν όχι επεισοδιακή. Φιλοξενούμε, λοιπόν, όλα όσα θέλει να μοιραστεί μαζί μας ο παιδίατρός μας Ιορδάνης Παπαδόπουλος. Στο τέλος του κειμένου ο κος Παπαδόπουλος παραθέτει και βιβλιογραφία. Διευκρινίζουμε ότι αντιλαμβανόμαστε πως ό,τι δημοσιεύεται είναι υπό συνεχή αμφισβήτηση και μπορεί ανά πάσα ώρα και στιγμή να ανατραπεί. Γι’ αυτό και σε καμία περίπτωση τα όσα γράφονται δεν αποτελούν απόψεις, αλλά προσεγγίσεις σε ένα επιδημιολογικό περιβάλλον η επικαιρότητα του οποίου καθημερινά μας προλαβαίνει. ]

Όταν πεις ένα ψέμα συνήθως οι συνέπειες της επιλογής σου έχουν αποδέκτη μόνο εσένα. Όταν πεις μια αλήθεια μόνο κατά το ήμισυ, οι συνέπειες από την απόκρυψη της υπόλοιπης μισής αλήθειας προσβάλλουν τους άλλους. Στην υπόθεση «κορονοϊός», που βιώνουμε όλοι, υπάρχουν πολλές ασάφειες και είναι λογικό μια και πρόκειται για κάτι καινούργιο για την ανθρωπότητα. Ωστόσο, θα έλεγε κανείς πως μια ίωση και μια επιδημία δεν θα έπρεπε να είναι κάτι καινούργιο για την επιστήμη το 2020. Σε όλη αυτή την ασάφεια έχουν διατυπωθεί θεωρίες και έχουν εφαρμοστεί μέτρα, στηριζόμενα σε δεδομένα τα οποία είναι ακόμη υπό μελέτη. Παράλληλα, και πιθανώς προκειμένου να ισχυροποιηθούν τα δεδομένα αυτά, έχει χρησιμοποιηθεί το δόγμα της μισής αλήθειας, η οποία είναι πάντα πειστικότερη από ένα καλοστημένο ψέμα.

Κρούσματα και θάνατοι

• Αν σου είπαν ότι αυξάνονται ραγδαία τα κρούσματα και γι’ αυτό υπάρχει ανησυχία, τότε σκέψου γιατί δεν μιλούν για θανάτους, όπως πριν από 6 μήνες. Ενδιαφέρον έχει να δεις τη σύγκριση με τους θανάτους από άλλα έτη, π.χ. στο Ηνωμένο Βασίλειο. Σε χώρες όπως η Σουηδία, το Η.Β. και οι ΗΠΑ, η συνολική θνησιμότητα από την αρχή του 2020 δεν διαφέρει από εκείνη μιας χρονιάς «δύσκολης» ως προς την εποχική γρίπη. Επίσης, θα είχε ενδιαφέρον να ρωτήσεις αν γίνονται περισσότερα τεστ, μια και προφανώς και διαφέρει εάν την ημέρα βρίσκουμε 300 νέα κρούσματα σε 1000 τεστ ή σε 10.000.000 τεστ. Στη δεύτερη περίπτωση μιλάμε, βέβαια, για μικρότερη διασπορά του ιού.
• Αν σου είπαν ότι η θνητότητα στην Αγγλία και στην Ιταλία είναι έως και 30%, τότε ρώτησέ τους γιατί στη Γερμανία είναι μόλις στο 0,8%. Μήπως επειδή έκαναν τεστ σε κάθε περαστικό και, συνεπώς, τα κρούσματα σε σχέση με τους θανάτους ήταν αρκετά περισσότερα; Και αν δεις αναλυτικά τους παράγοντες που καθορίζουν το τελικό ποσοστό θνητότητας (ηλικία, πολιτικές δημόσιας υγείας, σύστημα υγείας) θα δεις τι κρύβεται κάτω από ένα απλό, αλλά τρομακτικό νούμερο. Π.χ. στη Βόρεια Ιταλία των πολλών γηροκομείων, ενώ όντως η θνητότητα στην 1η φάση της πανδημίας ήταν 30% στις ηλικίες από 80 και άνω, υποχωρούσε κάτω του 0,5% στους νεότερους των 70 ετών (μάλιστα οι νεότεροι των 50 ετών εμφάνιζαν ποσοστά θνητότητας μικρότερα από 0,01%). Γενικώς το ρίσκο θανάτου από τον ιό σε νέες ηλικίες (εννοώντας <65 ετών) και χωρίς υποκείμενα νοσήματα είναι ίδιο με το καθημερινό ρίσκο θανάτου από τροχαίο. Στη Δύση, η μέση ηλικία θανάτου από τον ιό είναι ως τώρα 80-86 ετών, ενώ οι μισοί θάνατοι σχετίζονται με γηροκομεία. Σε πολλές μελέτες, ιδιαίτερα στις αρχές της πανδημίας, τα κρούσματα ανιχνεύονταν με ορολογικές μεθόδους, δηλαδή μέσω αντισωμάτων και όχι μέσω της πιο αξιόπιστης μεθόδου PCR. Έως και 70% των κρουσμάτων διέφευγαν της διάγνωσης, άρα τα κρούσματα ήταν σαφώς περισσότερα με αποτέλεσμα ο λόγος θανάτου προς κρούσμα να διαμορφώνεται διαφορετικά.

Νοσηλεία 

• Αν σου είπαν ότι άνοιξαν τεράστια αυτοσχέδια νοσοκομεία στην Κίνα, στην Αγγλία και στις ΗΠΑ, τότε μάθε πως αυτοί οι χώροι έμειναν για πάντα άδειοι. Στο Stony Brook της Νέας Υόρκης δαπανήθηκαν 155.500.000 δολάρια για 1038 κλίνες, οι οποίες έμειναν όλες χωρίς ασθενή. Έπειτα από 6 μήνες εμπειρίας, το ποσοστό νοσηλείας ως μέσος όρος σε παγκόσμιο επίπεδο είναι 5%. Προφανώς και ως μέσος όρος δεν μιλά ξεκάθαρα για το τι γίνεται σε κάθε χώρα, αλλά σίγουρα είναι ένα «ψύχραιμο» ποσοστό. Πάντως, ήδη από τον Απρίλιο στην Κίνα είχε δειχθεί σε μελέτη ότι το 80% των κρουσμάτων ήταν ασυμπτωματικά και το 95% δε χρειαζόταν καν νοσηλεία.

Καραντίνα και συνέπειες

• Χώρες χωρίς απαγόρευση κυκλοφορίας και απαγόρευση επαφών, όπως η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα, η Λευκορωσία ή η Σουηδία, δεν έχουν βιώσει μια πιο αρνητική πορεία των γεγονότων από άλλες χώρες. Aν ο κορονοϊός έχει καταλήξει να αποτελεί τη βασική απειλή για τη ζωή μας, τότε να σου πω πως κάποιες μελέτες βρίσκουν ότι το 1/3 των υπολοίπων θανάτων σχετίζονται με το lockdown και τον πανικό που έχει επέλθει στον ψυχισμό. Ο αριθμός των ατόμων που υποφέρουν από ανεργία και κατάθλιψη ή έχουν πέσει θύμα ενδοοικογενειακής βίας, ως αποτέλεσμα των μέτρων, έχει πιάσει ρεκόρ. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, 1,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο διατρέχουν άμεσο κίνδυνο να χάσουν τα προς το ζην. Παράλληλα, διακεκριμένοι επιδημιολόγοι και λοιμωξιολόγοι εκφράζουν την απορία τους για την υπερβολή στα αντανακλαστικά όλου του πλανήτη και μάλιστα συγκεκριμένοι τάχθηκαν υπέρ της απόκτησης ανοσίας στους νέους με παράλληλη καραντίνα μόνο για τους ευπαθείς.
• Η καραντίνα και ο φόβος άλλαξε δραματικά τη συμπεριφορά των ασθενών, οι οποίοι απέφευγαν το νοσοκομείο ακόμη και εάν υπήρχε υποψία ότι έχουν κάτι σοβαρό. Υπολογίζεται ότι ακυρώθηκαν χιλιάδες χειρουργεία, εκ των οποίων πολλά αφορούσαν σε εξαιρέσεις όγκων και μεταμοσχεύσεις οργάνων. 

Μετάδοση

• Κανείς δεν ξέρει πόσον καιρό μεταδίδει κάποιος τον ιό. Σίγουρα μεταδίδεται 2-3 μέρες πριν από την έναρξη των συμπτωμάτων και αυτή η μεταδοτικότητα κορυφώνεται τις ημέρες του πυρετού, ωστόσο όσο πιο ήπια είναι τα συμπτώματα, τόσο πιο μικρή είναι και η πιθανότητα μετάδοσης. Επίσης, ενώ το θετικό τεστ με PCR, δηλαδή η ανίχνευση του ιού στον φάρυγγα, μπορεί να διαρκέσει μέχρι και έναν μήνα, αυτό δε σημαίνει ότι ο φορέας είναι και μεταδότης. Τελικά, το δεκαπενθήμερο της καραντίνας που έχει θεσπιστεί είναι απλά ένα αδρό κατά προσέγγιση μέσο χρονικό διάστημα. Τέλος, δεν έχει αποδειχθεί ότι ο ιός επιβιώνει για ώρες στον αέρα.

Μασκαράτα

• Πουθενά στον κόσμο δεν αποδείχθηκε πως η μάσκα από μόνη της στέκει ως ένα αποτελεσματικό μέτρο. Η γενική πεποίθηση είναι της προσέγγισης «απ’ το ολότελα καλή κι η Παναγιώταινα». Έτσι οι μάσκες, μολονότι πέρασαν από χίλια μύρια κύματα αμφισβήτησης και αξιοπιστίας, εν τέλει έγιναν υποχρεωτικές, ιδιαίτερα σε χώρες που δεν είχαν να επιδείξουν άλλα σοβαρά μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας (βλ. ελληνικά σχολεία). Σε κάθε περίπτωση, η μάσκα μπορεί να αποδώσει τα οφέλη της μόνο εάν χρησιμοποιείται σωστά, κάτι το οποίο θεωρείται ανέφικτο ακόμη και από τους ενήλικους, όπως υποστηρίζουν και λοιμωξιολόγοι ανά τον κόσμο.

Θεραπεία

• Θα άκουσες για την υδροξυχλωροκίνη, καθώς και για την κορτιζόνη ή τον συνδυασμό αντιικών φαρμάκων. Δυστυχώς οι αρχικές προσδοκίες δεν δικαιώθηκαν και το θεραπευτικό κενό παραμένει. Αξίζει να σημειωθεί πως η μελέτη του πολύ σοβαρού περιοδικού Lancet σχετικά με τις καρδιακές επιπλοκές της υδροξυχλωροκίνης οδήγησε τον ΠΟΥ στο να αποτρέψει την περαιτέρω χρήση της. Όμως, στην πορεία η μελέτη αποδείχθηκε ανεπαρκής στην μεθοδολογία της και το περιοδικό ανακάλεσε. Λέγεται πως ο αρχηγός της μελέτης είχε ανάμειξη και στην μελέτη του ανταγωνιστικού φαρμάκου Remdesivir. Η ουσία είναι ότι η υδροξυχλωροκίνη είχε ήδη δώσει θετικά μηνύματα σε πολλούς ιατρούς ανά τον κόσμο και μάλιστα από ό,τι φαίνεται ο συνδυασμός της με βιταμίνες και μέταλλα έχει να προσφέρει αρκετά. Ο ψευδάργυρος, η βιταμίνη C και η D, γνωστά ενισχυτικά του ανοσοποιητικού, μελετήθηκαν συγκεκριμένα επί του Covid-19 και παρά το ότι μόνο αισιόδοξα ήταν τα αποτελέσματα, ακόμα κανείς δεν υπερθεματίζει όσο με άλλα γνωστά brands αντιικών.

Πληροφόρηση

• Tα fake news ευδοκίμησαν στην εποχή του κορoνοϊού και αυτό βέβαια οδήγησε σε υπερβολές και πανικό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το οπτικοακουστικό υλικό από νοσοκομεία της Ιταλίας που χρησιμοποιήθηκαν αυτούσια και ως στιγμιότυπα από νοσοκομεία των ΗΠΑ, αλλά και το γεγονός ότι οι αναφορές σε θανάτους γινόταν στο επίπεδο των αθροιστικών θανάτων και όχι σε εκείνο των νέων της εκάστοτε ημέρας. Είναι διαφορετικό να πεις ότι οι θάνατοι π.χ. στην Ιταλία έφτασαν τους 1200 και διαφορετικό να πεις ότι σήμερα έφτασαν τους 1200, ειδικά όταν δεν διευκρινίζεις εάν είναι σημερινοί-νέοι ή συνολικοί από την αρχή της πανδημίας. Δείτε τη διαφορά στον πίνακα από τη Σουηδία.
• Aν διάβασες για θάνατο ενός 9χρονου από κορονοϊό, τότε να σου πω ότι ήταν 109 ετών, γιατί απλά η καταγραφή στο σύστημα έγινε με λάθος τρόπο, μια και καταχωρήθηκε ως γέννηση το ΄11, όμως τα τρομολάγνα μέσα ενημέρωσης έτρεξαν να το διατυμπανίσουν, χωρίς να διασταυρώσουν την πληροφορία, ότι δηλαδή ο θανών είχε γεννηθεί το 1911. Κάπως έτσι και άλλη είδηση ανέφερε θάνατο σε νεογέννητο του οποίου η μητέρα είχε θετικό τεστ στον κορονοϊό. Μόνο που το συγκεκριμένο άτυχο μωρό ήταν εξαιρετικά πρόωρο, κάτω των 22 εβδομάδων, δηλαδή στα όρια της βιωσιμότητας. Με άλλα λόγια, και προ-Covid η πιθανότητα να αποβιώσει ήταν δυστυχώς μεγαλύτερη από το να ζήσει. Όμως στην ειδησιογραφία καταγράφηκε ως κορονο-θάνατος και μάλιστα σε παιδί μιας ημέρας, έτσι ώστε να τρομάξουν και οι τελευταίοι αισιόδοξοι στον πλανήτη.

Κλείνοντας την τοποθέτησή μου θέλω να τονίσω πως η βιβλιογραφία που παραθέτω περιλαμβάνει αρκετά άρθρα από επιστήμονες και περιοδικά που τόλμησαν να τα γράψουν, χωρίς να ανακαλέσουν μετά ή να «κατεβάσουν» τη σελίδα. Δεν προσπαθώ να αποδώσω κάποιο συμπέρασμα ή να σας πείσω για κάτι. Αυτό που απλά πιστεύω είναι ότι αξίζει να κρατήσουμε την ψυχραιμία μας, γιατί σε κάθε περίπτωση μιλάμε για μια πανδημία η οποία ως τώρα προσέβαλλε συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και της οποίας η θνητότητα βγαίνει μειούμενη. Μάλιστα, όπως λένε κάποιοι, έχουμε μεταπέσει από pandemia σε casedemia, δηλαδή σε «κρουσματοδημία». Πολλά από αυτά που έγιναν και συνεχίζουν να γίνονται έχουν το στοιχείο της υπερβολής, για να μην πω της ύποπτης υπερβολής. Και όμως, όπως έγραψε ο Αλμπέρ Καμί, «το μόνο μέσο για να καταπολεμήσεις την πανούκλα είναι η αλήθεια».

1. COVID-19 – Where is the Evidence? https://www.ebm-netzwerk.de/en/publications/covid-19
2. Covid-19 in Proportion? http://inproportion2.talkigy.com/
3. Piero Poletti et al. Age-specific SARS-CoV-2 infection fatality ratio and associated risk factors, Italy, February to April 2020 separator commenting unavailable
4. Population-level COVID-19 mortality risk for non-elderly individuals overall and for non-elderly individuals without underlying diseases in pandemic epicenters John P. A. Ioannidis doi: https://doi.org/10.1101/2020.04.05.20054361
5. S. Field Hospitals Stand Down, Most Without Treating Any COVID-19 Patients https://www.npr.org/2020/05/07/851712311/u-s-field-hospitals-stand-down-most-without-treating-any-covid-19-patients?t=1599986900819

6. 12 Experts Questioning the Coronavirus Panic, https://off-guardian.org/2020/03/24/12-experts-questioning-the-coronavirus-panic/
7. MAY 01, 2020 Data errors in Switzerland Nine-year-old Corona death was 109 years old, https://www.n-tv.de/panorama/Neunjaehrige-Corona-Tote-war-109-Jahre-alt-article21753784.html
8. Politics, Did Japan Just Beat the Virus Without Lockdowns or Mass Testing? By Lisa Du andGrace Huang, BLOOMBERG
9. The Washington Times – Wednesday, April 15, 2020 Top Swedish official: Virus rates easing up despite loose rules, By Madison Hirneisen
10. COVID-19 disruption will lead to 28 million surgeries cancelled worldwide, https://www.birmingham.ac.uk/news/latest/2020/05/covid-disruption-28-million-surgeries-cancelled.aspx
11. Half of world’s workers ‘at immediate risk of losing livelihood due to coronavirus. Βillion people face economic hit from Covid-19, says UN labour agency www.theguardian.com

12. Modes of transmission of virus causing COVID-19 , WHO
13. Coronavirus: Face masks could increase risk of infection, medical chief warns, https://www.independent.co.uk/news/health/coronavirus-news-face-masks-increase-risk-infection-doctor-jenny-harries-a9396811.html
14. https://www.esat.kuleuven.be/cosic/sites/contact-tracing-joint-statement/
15. More of the “New Normal”, Https://off-guardian.org/2020/04/25/50-headlines-darker-more-of-the-new-normal/
16. Medicine uncensored – A Study Out of Thin Air, by James M Todaro, MD Columbia May 29, 2020, https://www.webmd.com/lung/news/20200409/chloroquine-zinc-tested-to-block-covid-infection?
17. Carlucci P, et al . Hydroxychloroquine and azithromycin plus zinc vs hydroxychloroquine and azithromycin alone: outcomes in hospitalized COVID-19 patients. medRxiv. 2020; https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.05.02.20080036v1.
18. Researchers Retract Study Linking Malaria Pill to Heart Risk, by Michelle Fay Cortez, https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-06-04/researchers-retract-lancet-study-linking-malaria-drug-to-risks
19. Zinc Supplementation and COVID-19 Last Updated: July 17, 2020 https://www.covid19treatmentguidelines.nih.gov/adjunctive-therapy/zinc/
20. Coronavirus disease 2019: The harms of exaggerated information and non‐evidence‐based measures John P. A. Ioannidis , Εuropean J clinical investigation
21. CBS admits to using footage from Italy in NYC coronavirus report, https://nypost.com/2020/04/01/cbs-admits-to-using-footage-from-italy-in-report-about-nyc
22. UK public ‘believe coronavirus death toll 100 times higher than it really is’ https://www.telegraph.co.uk/news/2020/08/20/uk-public-believe-coronavirus-death-toll-100-times-higher-really/