Ο ειδικός παιδαγωγός Φώτης Παπαναστασίου είναι γνωστός σε όλους όσοι ασχολούνται με την εκπαίδευση και δη την ειδική, και βέβαια στους γονείς των παιδιών και στα ίδια τα παιδιά που αντιμετωπίζουν ένα ευρύ φάσμα δυσκολιών και χρειάζονται ένα καλό διαγνωστικό και θεραπευτικό πλαίσιο. Τα βιβλία του Μαθησιακές Ευκολίες και ΔΕΠΥράζει είναι δυο εξαιρετικά βοηθητικά εγχειρίδια, ενώ το Dyslexia Box που έχει δημιουργήσει είναι ένα από τα πλέον πρωτοποριακά προγράμματα υποστήριξης και παρέμβασης στη δυσλεξία, στην ανάγνωση και στη γραφή. Ο Παπαναστασίου επιστρέφει με ακόμα ένα πρωτοποριακό project και αυτή τη φορά απευθύνεται σε όλους ανεξαρτήτως τους γονείς, προσφέροντάς μας ένα ιδιαίτερα δομημένο βιβλίο που μας βάζει έναν στόχο: Μπορεί να μας ακούγεται εύκολος, μα η αλήθεια είναι πως θέλει δουλειά από τη μεριά μας. «Γίνε πιο θετικός γονέας σε 365 ημέρες», μας παροτρύνει. Πώς, όμως; Για να πάρουμε απάντηση, τον συναντήσαμε, ξεφυλλίσαμε παρέα τη νέα του δουλειά και μοιραζόμαστε μαζί σας όλα όσα είπαμε! Κύριε Παπαναστασίου, χαίρομαι που συναντιόμαστε και πάλι. Αυτή τη φορά με αφορμή ακόμα μια πρωτότυπη δουλειά σας, το βιβλίο 365-Γίνε πιο θετικός γονέας σε 365 ημέρες. Μιλάμε, λοιπόν, για θετική γονεϊκότητα. Πείτε μας πώς ήρθατε για πρώτη φορά σε επαφή με τον όρο και γιατί σας προσέλκυσε ως επιστήμονα;
Και δική μου χαρά που τα ξαναλέμε με αφορμή την κυκλοφορία του νέου μου βιβλίου. Η θετική γονεϊκότητα τα τελευταία χρόνια ακούγεται όλο και πιο συχνά. Ωστόσο, δεν είναι κάτι καινούργιο. Ήδη από τα χρόνια των σπουδών μου, ως ειδικός παιδαγωγός είχα έρθει σε επαφή με τον όρο και πραγματικά μου κέντρισε το ενδιαφέρον. Δεν είναι απλώς μία μέθοδος ανατροφής ή πειθαρχίας. Είναι ένας εντελώς διαφορετικός τρόπος σύνδεσης με το παιδί, που επιτρέπει στον γονέα να αναπτύξει και να διατηρήσει έναν ισχυρό δεσμό μαζί του σε κάθε στάδιο της αναπτυξιακής του πορείας και να αναπτυχθεί και ο ίδιος μαζί του. Έτσι, αποφάσισα να εκπαιδευτώ πάνω σε αυτόν τον τομέα, και πέραν των μεταπτυχιακών μου σπουδών, μετεκπαιδεύτηκα πάνω στη γονεϊκότητα και την οικογενειακή δέσμευση από το Πανεπιστήμιο Harvard.

Επιλέξατε, όμως, να μη γράψετε ένα κλασικό, θεωρητικό βιβλίο, αλλά ένα βιβλίο διαδραστικό που θυμίζει γονεϊκή ατζέντα, μολονότι περιέχει και αρκετά κείμενα. Γιατί προτιμήσατε αυτή τη δομή;
Αν και η μορφή του πράγματι μοιάζει με αυτή μιας ατζέντας, μιας γονεϊκής ατζέντας όπως είπατε, πρόκειται ουσιαστικά για ένα δομημένο πρόγραμμα, που θέλει να παρουσιάσει έξυπνες ιδέες και να προσφέρει στους γονείς συμβουλές που θα τους βοηθήσουν στην ανατροφή συναισθηματικά υγιών και υπεύθυνων παιδιών. Δεν ήθελα να δημιουργήσω άλλο ένα θεωρητικό βιβλίο. Ήθελα κάτι διαδραστικό. Να παρακινεί καθημερινά τους γονείς να ανακαλύψουν έναν πιο θετικό τρόπο ανατροφής των παιδιών τους και να αναλογιστούν αν είναι οι γονείς που θα ήθελαν να έχουν ως παιδιά. Στην ουσία, στο συγκεκριμένο βιβλίο ο γονέας γίνεται συγγραφέας μαζί με εμένα. Δεν το διαβάζει απλώς, αλλά καλείται να το γράψει κιόλας. Να γράψει τη δική του οικογενειακή ιστορία.

Είναι μεγάλη πρόκληση όλο αυτό, γιατί ουσιαστικά εμείς οι ενήλικοι «αναγκαζόμαστε» να επιστρέψουμε στην κλασική γραφή, με μολύβι και στιλό, την οποία έχουμε στην πλειονότητά μας σχεδόν ξεχάσει, αρκούμενοι στην ευκολία της πληκτρολόγησης. Όταν ήμαστε μικροί, καταγράφαμε τις σκέψεις μας σε ημερολόγια και λευκώματα. Τώρα αυτό δεν γίνεται. Ή ίσως γίνεται διαφορετικά, με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης… Θέλετε να μας υπενθυμίσετε γιατί είναι τόσο σημαντικό να γράφει κανείς με το χέρι;
Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει ότι όταν κρατούμε ημερολόγιο και γράφουμε τις σκέψεις μας, τις εμπειρίες μας, τους στόχους μας κ.τ.λ. είναι πιο εύκολο να διαχειριστούμε την καθημερινότητά μας και να επιτύχουμε όλα όσα θέλουμε. Επίσης, ο εγκέφαλος των ανθρώπων που κρατούν σημειωματάριο ή ημερολόγιο είναι πιο συγκεντρωμένος και ενεργοποιημένος. Όταν γράφουμε στο χαρτί έναν στόχο μας, έχουμε κάνει ήδη το πρώτο βήμα για να τον πραγματοποιήσουμε. Μέσω της γραφής, οι σκέψεις μας γίνονται πράξη∙ μπορούμε να τις δούμε ξεκάθαρα και να τις συνδυάσουμε, ώστε να γεννηθεί κάτι νέο και δημιουργικό. 

Πώς γίνεται η συμπλήρωση του βιβλίου; Υπάρχουν οδηγίες χρήσης για τους γονείς; 
Στην αρχή του βιβλίου υπάρχουν αναλυτικές οδηγίες για το πώς μπορούν οι γονείς να το συμπληρώνουν και να το χρησιμοποιούν. Από τη στιγμή που θα ξεκινήσουν να το διαβάζουν και να το συμπληρώνουν, θα έχουν μπροστά τους δώδεκα μήνες για να ανακαλύψουν τις δυνατότητες τους κι έναν θετικό τρόπο ανατροφής των παιδιών τους. Κατά τη διάρκεια του κάθε μήνα, θα βρίσκουν tips, συμβουλές, δραστηριότητες και ασκήσεις, που θα τους βοηθήσουν να πραγματοποιήσουν όλους τους στόχους τους αναφορικά την ανατροφή των παιδιών τους. Τους δίνεται, επίσης, η δυνατότητα να παρακολουθούν την πορεία τους, να κάνουν την ανασκόπησή τους και να επαναπροσδιορίζουν τους στόχους αυτούς. Σε αυτό τους βοηθούν και τα ειδικά αυτοκόλλητα που υπάρχουν στο τέλος του βιβλίου. Σημειώνω ότι οι γονείς μπορούν να ξεκινήσουν την καταγραφή όποιον μήνα ή όποια μέρα θέλουν. Εξάλλου δεν χρειάζεται να περιμένουμε την αρχή του χρόνου για να αρχίσουμε να ονειρευόμαστε, να θέτουμε στόχους και να προσπαθούμε για μια πιο ευτυχισμένη οικογένεια!

Ποιες είναι οι τρεις βασικές κατηγορίες γονεϊκής αντίδρασης. Ανήκουμε μόνο σε μια ή… ακροβατούμε ανάμεσά τους;
Υπάρχουν αρκετοί και διαφορετικοί τρόποι αντίδρασης που χρησιμοποιούν οι γονείς στην ανατροφή των παιδιών τους. Σημαντικό ρόλο σε αυτό διαδραματίζουν τα δικά τους παιδικά βιώματα και η γενικότερη κουλτούρα της οικογένειάς τους. Μπορούμε, ωστόσο, να διακρίνουμε τρεις βασικές κατηγορίες γονεϊκής αντίδρασης: τους επιτρεπτικούς γονείς, οι οποίοι θέτουν ελάχιστα ή καθόλου όρια στα παιδιά, τους αυταρχικούς γονείς, οι οποίοι θέτουν πολλά και υπερβολικά όρια στα παιδιά και τέλος τους υπεύθυνους γονείς, οι οποίοι θέτουν ευέλικτα όρια, προσαρμοσμένα και κατάλληλα για την ηλικία του παιδιού και τις πραγματικές του ανάγκες. Τονίζω ότι είναι δύσκολο ένας γονέας να είναι απολύτως συνεπής σε μία μόνο από τις παραπάνω αντιδράσεις, αφού τα συναισθήματά του διαφέρουν από μέρα σε μέρα, από περίσταση σε περίσταση, ακόμα κι από παιδί σε παιδί. 

Γιατί θεωρείτε απαραίτητο για τον γονέα, σε όποια κατηγορία κι αν ανήκει, να δημιουργήσει ένα σχέδιο δράσης, αλλά και στόχους για την οικογένειά του; 
Όταν θέλουμε να πετύχουμε τους στόχους μας και να είμαστε πιστοί σε αυτούς, θα πρέπει να έχουμε ένα σχέδιο δράσης. Να ξέρουμε από πού ξεκινάμε και πού θέλουμε να καταλήξουμε. Το ίδιο ισχύει και για την οικογενειακή ευτυχία. Χρειάζεται ένα σχέδιο για να μας βοηθήσει να προσδιορίσουμε τους στόχους και να μας υπενθυμίζει συνεχώς το όραμα μας. Η διαδικασία αυτή έχει πολλά οφέλη για όλη την οικογένεια:

• Ενισχύει τη σύνδεση των μελών της.
• Δίνει σε όλους το κίνητρο για να επιδιώξουν τους κοινούς τους στόχους.
• Ενισχύει την αλληλεγγύη.
• Κάνει ευκολότερη τη λήψη των αποφάσεων.
• Επίσης, όπως άλλωστε προαναφέρθηκε, όσοι καταγράφουν τους στόχους τους και τον τρόπο επίτευξής τους, έχουν πολλαπλάσιες πιθανότητες να τα καταφέρουν.

Και ο δικός σας στόχος; Ποιος είναι; Πώς και πόσο θέλετε να ενδυναμωθεί ο γονέας που θα συμπληρώσει αυτό το βιβλίο μέσα σε έναν χρόνο και πώς η διαδικασία αυτή θα βοηθήσει και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας;
Απώτατος σκοπός μου είναι να καταφέρω, μέσα από απλές πρακτικές και εύκολες τεχνικές, να βοηθήσω τον κάθε γονέα να οικοδομήσει μια δεμένη και υγιή οικογένεια, στο πλαίσιο της οποίας τα παιδιά θα νιώθουν αναπόσπαστα και δημιουργικά μέλη της. Ευελπιστώ πως το βιβλίο αυτό θα αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο, μια πυξίδα απαραίτητη στο μοναδικό ταξίδι κάθε πατέρα και μητέρας για το μεγάλωμα υγιών και ευτυχισμένων παιδιών.
Ο κάθε γονέας θα διανύσει τον δικό του δρόμο και θα φτάσει σε διαφορετικά επίπεδα ενδυνάμωσης. Το πού θα φτάσει θα το ορίσει ο ίδιος και εξαρτάται από τις ανάγκες της δικής του οικογένειας. Το βιβλίο δεν είναι ένας ακόμα οδηγός που θα του «διδάξει» τι θα πρέπει να κάνει και τι όχι στην ανατροφή του παιδιού του. Ο ίδιος ο γονέας ορίζει το ταξίδι που θέλει να κάνει και εγώ είμαι απλώς ο συνοδοιπόρος του. Μέσα από αυτό το ταξίδι, πάντως, αδιαμφισβήτητα θα βγει πιο θετικός, πιο ενδυναμωμένος, πιο έτοιμος να πάρει αποφάσεις και να δημιουργήσει την οικογένεια που πάντα ονειρευόταν. Φυσικά, αυτή η αλλαγή θα ωφελήσει όλη την οικογένεια, καθώς ο εν λόγω γονέας θα συνδεθεί πιο ουσιαστικά τόσο με τα παιδιά του όσο και με τον/τη σύντροφό του.

Κλείνοντας, από την εμπειρία σας ως παιδαγωγού, πώς επηρέασε και πώς συνεχίζει να επηρεάζει η πανδημία τις οικογένειες; Τι πρέπει να προσέξουν, πού πρέπει να εστιάσουν αυτήν την περίοδο οι γονείς, προκειμένου να καλυφθούν τόσο τα εκπαιδευτικά, όσο και τα ψυχοκοινωνικά κενά που έχουν δημιουργηθεί στα παιδιά;
Η οικογένεια είναι ένα ζωντανό σύστημα, με συνεχή αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών του, και προφανώς επηρεάζεται από σημαντικές εξωτερικές συνθήκες. Τώρα, διανύουμε μια από τις «σκληρότερες» εποχές, αυτή της πανδημίας, στην οποία κάθε μέλος της κάθε οικογένειας καλείται να ανταποκριθεί ταχύτατα σε έναν νέο τρόπο ζωής και να προσαρμοστεί σε μεγάλες και σημαντικές αλλαγές. Οι αλλαγές αυτές έχουν δημιουργήσει έντονα συναισθήματα άγχους, φόβου, θυμού, εκνευρισμού, αβεβαιότητας κι αγωνίας.
Το πιο σημαντικό είναι να διατηρηθεί ένα καθημερινό πρόγραμμα, μια ρουτίνα, ώστε να αισθάνονται όλα τα μέλη ασφαλή μέσα σε ένα προβλέψιμο περιβάλλον. Να παραμένουν σταθερές οι ώρες φαγητού, ύπνου, μελέτης, παιχνιδιού, κ.ά. Να εντάξουν οι γονείς στο πρόγραμμα νέες δραστηριότητες, όπως κατασκευές, επιτραπέζια παιχνίδια και μαγειρική, με τη συμμετοχή όλων των μελών, όταν αυτό είναι δυνατόν. Βασικό, επίσης, είναι να παραμείνουν ρεαλιστικοί και ταυτόχρονα καθησυχαστικοί σχετικά με την πανδημία. Να θυμούνται πως τα παιδιά επεξεργάζονται τα πράγματα διαφορετικά από τους ενήλικους. Να ενθαρρύνουν, λοιπόν, τη συζήτηση και τις ερωτήσεις, αλλά να αποφύγουν να μοιραστούν υπερβολικά πολλές πληροφορίες και γεγονότα. Τα παιδιά συχνά χρειάζονται πιο άμεσες και απλές απαντήσεις στις ερωτήσεις τους.
Αν, τώρα, οι γονείς παρατηρήσουν σημαντική απόκλιση στη συμπεριφορά κάποιου μέλους της οικογένειας –και προφανώς και στη δική τους– καλό θα είναι να απευθυνθούν σε κάποιον ειδικό, ώστε να τους στηρίξει και να τους βοηθήσει να αντιμετωπίσουν το πρόβλημά τους. Τέλος, δεν θα πρέπει να ξεχνούν πως αποτελούν πρότυπο για τα παιδιά τους. Αν οι ίδιοι παραμένουν ψύχραιμοι, θα είναι και τα παιδιά τους ψύχραιμα.Θα βρείτε όλα τα βιβλία του Φώτη Παπαναστασίου στις Εκδόσεις Πεδίο. Το 365-Γίνε πιο θετικός γονέας σε 365 ημέρες κυκλοφορεί με δυο εξώφυλλα, ένα μοβ και ένα πράσινο.