Πολλοί γονείς ανησυχούν μήπως η «κακή» συμπεριφορά των παιδιών τους είναι μη φυσιολογική. Τους τελευταίους δυο μήνες δεν είναι λίγες οι φορές που συνομίλησα με γονείς γεμάτους αγωνία, τα παιδιά τους παρουσίαζαν βίαιη συμπεριφορά και έντονα ξεσπάσματα θυμού. Η παρακάτω ερώτηση μου έδωσε την ευκαιρία να γράψω για ένα πολύ σημαντικό θέμα.
«Η κόρη μου, 6 ετών, μερικές φορές όταν θυμώνει, μην μπορώντας να εκφράσει αυτό που νιώθει εκείνη τη στιγμή, με χτυπάει. Κατά την περίοδο της καραντίνας λόγω του κορονοϊού αυτό έγινε πιο συχνό και με το παραμικρό. Γιατί συμβαίνει και πώς μπορώ να την βοηθήσω;»
Πριν ξεκινήσω να απαντώ συγκεκριμένα σε αυτήν την ερώτηση θα ήθελα να σας διαβεβαιώσω πως στις ημέρες αυτές που ζούμε όχι μόνο τα παιδιά αλλά και εμείς οι ενήλικοι, οι περισσότεροι τουλάχιστον, όποια αγωνία και δυσκολία είχαμε, τη βλέπουμε να «ξεχειλίζει» μπροστά στα μάτια μας και δεν ξέρουμε πώς να σταματήσουμε αυτή τη διαδικασία ξεχειλίσματος. Τα περισσότερα παιδιά λένε ψέματα, κλέβουν, χτυπούν, δαγκώνουν, κάνουν ζαβολιές και παθαίνουν κρίσεις υστερίας σε κάποια φάση, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν έχουν ακόμα μάθει να ελίσσονται και να εκδηλώνουν τα έντονα συναισθήματά τους με όλα τα κοινωνικά μέσα.
Είναι δική μας δουλειά να τους προσφέρουμε τις οδηγίες και τις εμπειρίες που χρειάζονται για να μάθουν να συμπεριφέρονται διαφορετικά και να διατηρούν μια υγιή αντίληψη των πραγμάτων.
Πράγματι το να μας χτυπά το 6 χρονών παιδί μας είναι μια κατάσταση που μπορεί να γεμίσει το σώμα και το μυαλό μας με κύματα ανταριασμένα συναισθημάτων, είναι πιθανό να αισθανθούμε μια τεράστια απειλή. Σκεφτείτε αυτά τα κύματα να μας παρασύρουν σε κοφτερά και απότομα βράχια. Είναι λογικό να αισθανθούμε πανικό και ίσως αυθόρμητα το μόνο που σκεφτόμαστε να κάνουμε είναι να ψάξουμε τρόπο διαφυγής. Αν μείνουμε για λίγο ψύχραιμοι και θυμηθούμε πως είμαστε εμείς οι κηδεμόνες και πως τελικά ο μόνος που κινδυνεύει είναι τα παιδιά μας, τα οποία βάλλονται από τα ίδια τους τα συναισθήματα, που είναι σαν μπλεγμένα κουβάρια μέσα στα μικρά τους σώματα, τότε θα μπορέσουμε να τα βοηθήσουμε. Το πρόβλημα, βέβαια, γίνεται πιο έντονο όταν είναι ακόμα μπλεγμένα και τα δικά μας συναισθήματα μέσα μας από την παιδική μας ηλικία και με τα κουβάρια των μικρών μας μπλέκονται και τα δικά μας ακόμα πιο πολύ.
Όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τις χειρότερες στιγμές των παιδιών μας, όπως εκείνη που τα χέρια τους και τα πόδια τους αντικαθιστούν τις λέξεις, που θα έπρεπε να τα βοηθούν να εκφραστούν. όταν λοιπόν γροθιές και μπουνιές εκσφενδονίζονται ορμητικά πάνω στο σώμα μας είναι χρήσιμο να σκεφτούμε τα κίνητρά τους.
Σε γενικές γραμμές και αν προσπαθήσουμε να σκεφτούμε τις προθέσεις του παιδιού, όσο άσχημη και αν είναι η συμπεριφορά του, θα αλλάξουμε σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε την συμπεριφορά του αυτή και αν κατανοήσουμε και αποδεχτούμε την πρόθεση του, το πιθανότερο είναι ότι δεν θα αργήσει να καταλάβει και εκείνο πως πρέπει να αλλάξει την συμπεριφορά του και να βρει άλλα μέσα να επικοινωνήσει σε μας τι του συμβαίνει.
Δεν θα μπω σε πολλές λεπτομέρειες, αν και αρχικά έγραφα δίχως σταματημό για να απαντήσω στην ερώτηση της μητέρας.
Θέλω όμως να κάνω και εγώ μια ερώτηση και ίσως αν κοιτάξουμε βαθιά μέσα μας οι γονείς να πάρουμε μια σημαντική απάντηση σε σχέση με τη βίαιη συμπεριφορά και τα ξεσπάσματα οργής των παιδιών μας : «Αντέχουμε, άραγε, τις ματαιώσεις εμείς οι ίδιοι; Αντέχουμε να πούμε ”Όχι” όπου χρειάζεται, και να μείνουμε σταθεροί σε αυτό το ”όχι”; Αντέχουμε να μην είμαστε οι τέλειοι, φανταστικοί, ιδανικοί γονείς που κάνουν όλα τα χατίρια και τις χάρες στα εν δυνάμει παντοδυναμικά παιδιά μας;»
Αν αντέχουμε τότε θα αντέξει και το παιδί μας και όσο μεγαλώνει θα έχει όλο και πιο πολλά μέσα ώστε να διαχειριστεί τα συναισθήματα που θα γεννηθούν από τις ματαιώσεις και τις κακοτοπιές.
Χρειάζεται λοιπόν να κάνουμε μεγάλη δουλειά μέσα μας εμείς οι φροντιστές, κηδεμόνες, και να δείξουμε τον δρόμο της κοινωνικής συμπεριφοράς στα παιδιά μας, τα κοινωνικά όντα του αύριο.
Εμείς είμαστε το παράδειγμα. Ας διερωτηθούμε τι παράδειγμα δίνουμε… Θα πρέπει να διερωτηθούμε: «απαντάμε με βία στην βια;», «δεχόμαστε την βία;» ή μήπως «σιωπούμε μπροστά στην βία;»
Το ξύλο μπορεί να είναι ένας γρήγορος τρόπος για να πάρει το παιδί αυτό που θέλει, να μας τρομάξει, να μας τραβήξει την προσοχή, να μας τιμωρήσει, να απελευθερώσει τον θυμό ή την απογοήτευσή του. Αν επιτρέψουμε να συνεχιστεί αυτή η βίαιη συμπεριφορά, η εσωτερική σύγκρουσή του θα αυξάνεται.
Αν το παιδί μάς χτυπάει, όποια και αν είναι η ηλικία, κυρίως δε αν πρόκειται για ηλικία στην οποία έχει κατακτήσει τον λόγο, θα πρέπει να δώσουμε στην πράξη του τις πραγματικές της διαστάσεις με σοβαρότητα και σταθερότητα, γιατί θα πρέπει αμέσως να μάθει να σταματά!
Τα παιδιά ωφελούνται από σαφή μηνύματα. Μια φράση σαφής και σταθερή θα μπορούσε να είναι «είναι δικαίωμά σου να θυμώνεις, όχι όμως να χτυπάς», «μπορείς να ουρλιάξεις αν το έχεις ανάγκη όχι όμως να με χτυπάς» ή «σε αυτό το σπίτι χρησιμοποιούμε λέξεις για να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας και όχι πόδια ή χέρια που κινούνται με βία».
Υπάρχουν βέβαια και οι περιπτώσεις που τα παιδιά μας αιφνιδιάζουν όχι μόνο με τις πράξεις τους αλλά και με τα λόγια τους. Μια μαμά κάποτε, που είχε απαυδήσει με την βίαιη συμπεριφορά του μικρού της, μου είχε πει πως όταν του είπε κάτι ανάλογο ο μικρός της απάντησε έξαλλος: «α ναι; Λοιπόν, να μην με φιλάς τότε, να μου το εκφράζεις με λόγια», αρκετά μπερδεμένος μέσα του αλλά και πολύ εύστροφος. Χρειάστηκαν ώρες υπομονής και επιμονής από τους γονείς αλλά και προσωπικής δουλειάς εκ μέρους τους.
Πολλές φορές σκοντάφτουμε πάνω στις ενοχές μας και στα προσωπικά μας βιώματα που μας κάνουν να χάσουμε την μπούσουλα και όντας εμείς οι ίδιοι απορυθμισμένοι αδυνατούμε να ρυθμίσουμε τα παιδιά μας και τα συστήματα που έχουν μέσα τους και που μέσα από αυτά θα έπρεπε να έχουν την δυνατότητα να εκφράσουν τα συναισθήματα τους. Θα πρέπει λοιπόν να είμαστε σταθεροί και συνεπείς σε όσα τους λέμε. Δεν υπάρχει κανένα παραθυράκι διαπραγμάτευσης.
Αν χρειαστεί μπορούμε να πούμε: «Δεν επιτρέπω σε κανέναν να ακουμπά με βία το σώμα μου! Καταλαβαίνω πως δεν αισθάνεσαι καλά, πως κάτι σε έχει ταράξει, είμαι εδώ για σένα αλλά δεν δέχομαι να μου συμπεριφέρεσαι με αυτόν τον τρόπο, πάω σε άλλο δωμάτιο και όταν ηρεμήσεις ή αν θελήσεις να μιλήσουμε ή ακόμα και να κλάψεις στην αγκαλιά μου, ζήτησέ μου το και θα έρθω σε σένα!»
Και σας παρακαλώ, όταν σας χτυπά το παιδί σας, κυρίως το παιδί ενός, δύο και τριών ετών, ΜΗΝ το ρωτάτε «Γιατί; Γιατί το έκανες αυτό;» και μην κάνετε πως κλαίτε και κάθεστε παθητικά να «τρώτε ξύλο». Ούτε ξέρει τι ακριβώς του συμβαίνει και ούτε και θα καταλάβει από μόνο του πως σας έκανε να κλάψετε. Τολμήστε να πείτε «Μη, δεν χτυπάμε! ΟΧΙ» και μείνετε για λίγο στις σκέψεις σας. Το έκανε να σας χτυπήσει; Βοηθήστε το να καταλάβει, εσείς έχετε τις λέξεις και την ικανότητα κατανόησης στη διάθεση σας, διαθέστε αυτά τα αγαθά και σε εκείνο.
Να θυμάστε πως όταν το παιδί μας είναι συνεργάσιμο και τα καταφέρνει να βρει τρόπους να συμπεριφερθεί κοινωνικώς αποδεκτά είναι βοηθητικό να του το επισημαίνουμε. Να μην τσιγκουνευόμαστε να μιλάμε για τις καλές συμπεριφορές του και να επισημαίνουμε περιπτώσεις που έδειξε αυτοέλεγχο. Με τον τρόπο αυτό, του δίνουμε κίνητρο να επαναλάβει την συμπεριφορά του αυτή.
Προσοχή: Αυτό δεν το κάνουμε την στιγμή που είναι έξαλλο! Εκείνη τη στιγμή θα πρέπει να προσπαθήσουμε να του δώσουμε χώρο να καταλάβει τι του συμβαίνει και όχι να το «ταπώσουμε» λέγοντάς του «Ω, έλα εσύ που είσαι τόσο καλό παιδί, μην κάνεις έτσι», είναι σαν να βάζουμε λάθος καπάκι σε χύτρα που βράζει.
Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο θα πρέπει να γίνει πολύ σαφές στα παιδιά που χτυπούν πως η σωματική βια ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ και φυσικά απαγορεύεται και από εμάς προς εκείνα.
Και κάπου εδώ αισθάνομαι την ανάγκη να τονίσω πως απαγορεύεται τόσο η σωματική όσο η συναισθηματική βία και η τελευταία αφορά κυρίως εμάς τους μεγάλους (γιατί εμείς την ξεκινάμε, και λογικά την έχουμε υποστεί σαν παιδιά). Και για αυτήν τη συναισθηματική βία θα έχουμε πολλά να πούμε σε επόμενο άρθρο.
Τέλος, καλό θα είναι να είμαστε σε εγρήγορση με τη βίαιη συμπεριφορά και τα ξεσπάσματα των μικρών μας, κυρίως στην περίοδο που διανύουμε. Αν τα συμπτώματα και οι δυσκολίες επιμένουν και αν εντείνονται, καλό θα είναι να αρπάξουμε την ευκαιρία και να ζητήσουμε την βοήθεια ειδικού.
