Η πλειονότητα των γονιών και των εκπαιδευτικών διαμαρτύρεται για την εικόνα των μικρών και μεγάλων μαθητών, που επιδιώκουν να είναι όσο το δυνατόν περισσότερες ώρες την ημέρα μπροστά σε μια οθόνη, είτε κινητού, είτε τάμπλετ, είτε λάπτοπ, είτε υπολογιστή. Πράγματι, το φαινόμενο αυτό είναι αποκαρδιωτικό. Ακόμα πιο αποκαρδιωτικό, όμως, είναι το γεγονός ότι τα παιδιά που γεννιούνται σήμερα έρχονται από τη βρεφική κιόλας ηλικία σε επαφή με την κινούμενη εικόνα, μέσω της οθόνης, καθώς πολύ συχνά οι γονείς τούς δίνουν πρόσβαση σε κινητά, τάμπλετ και τηλεόραση για να τα ησυχάσουν (ή μάλλον για να ησυχάσουν οι ίδιοι) και –κατά τα λεγόμενά τους− να τα διασκεδάσουν. Οι γονείς αυτοί όμως, μάλλον δεν καταλαβαίνουν σε πόσο μεγάλο κίνδυνο θέτουν με τη στάση τους αυτή την υγεία και την ορθή ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών τους. Το Τaλκ συζητά με την κ. Κατερίνα Ψαρουδάκη, υπεύθυνη επικοινωνίας στο Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου, για το θέμα: “οθόνη από κούνια”.

Οθόνη από κούνια

Όπως εξηγεί η κ. Ψαρουδάκη, τα σημερινά παιδιά γεννιούνται «αγκαλιά» με την τεχνολογία και ήδη από πολύ μικρή ηλικία γνωρίζουν πολλά περισσότερα από εμάς τους ενήλικες. Και ως γεγονός αυτό δεν είναι κάτι αρνητικό, καθώς τα πλεονεκτήματα της τεχνολογίας είναι πολλά περισσότερα από τα μειονεκτήματα. Παρόλα αυτά οι συστάσεις των παιδιάτρων και συγκεκριμένα της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής είναι ξεκάθαρες: Καμία οθόνη για τα παιδάκια έως 2 ετών, ενώ όχι πάνω από μια ώρα οθόνη για τα νήπια δύο έως πέντε ετών.

Γιατί, όμως, η απαγόρευση αυτή; Διότι, προσθέτει η κ. Ψαρουδάκη, η  χρήση οθονών, σύμφωνα με μελέτες, μπορεί −σε συνδυασμό με άλλους προδιαθεσικούς παράγοντες− να ευνοήσει την εξέλιξη διαταραχών επικοινωνίας, κυρίως στην περίοδο της πρώτης βρεφικής ηλικίας. Αυτό μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπτώσεις στην ικανότητα του παιδιού να συγκεντρώνεται και να επικοινωνεί, καθώς ατονούν σημαντικές αναπτυξιακές ικανότητες από την έλλειψη ερεθισμάτων αλληλεπίδρασης με άλλους ανθρώπους.

Επίσης, η αφή είναι το βασικό μέσο επικοινωνίας και μάθησης στην πρώιμη παιδική ηλικία. Τα μωρά ακουμπώντας, μασουλώντας και ζουλώντας ένα αντικείμενο, το επεξεργάζονται και με αυτόν τον τρόπο κατανοούν τις βασικές του ιδιότητες. Αν αντικαταστήσουμε αυτή τη διαδικασία με μια οθόνη αφής, τότε σίγουρα θα υπάρχουν μακροπρόθεσμες συνέπειες στην ικανότητα αλληλεπίδρασης, μάθησης και επικοινωνίας του παιδιού. Όμως, τα μωρά αγαπούν τις οθόνες, όπως τις αγαπάμε και εμείς, οι ενήλικες… Τι είναι αυτό που τα γοητεύει; Οι γρήγορες εναλλαγές εικόνων, τα πολλά χρώματα, οι ωραίοι ήχοι και η διαδραστικότητα που μπορεί να τους προσφέρει.

Άγνωστες οι μακροχρόνιες συνέπειες

Η σημερινή γενιά παιδιών είναι η πρώτη γενιά που γεννιέται σε έναν online κόσμο στον οποίον ένα αρκουδάκι έχει τη δυνατότητα να διαβάζει ιστορίες, στον οποίον μπορούν να συνδεθούν με οικογενειακά ή φιλικά πρόσωπα που βρίσκονται στην άλλη πλευρά του κόσμου και στον οποίον τους προσφέρονται ευκαιρίες να ταξιδέψουν και να εξερευνήσουν διαφορετικές χώρες από τη συσκευή στην τσέπη τους. Η κυρία Ψαρουδάκη τονίζει πως οι συνέπειες στη γνωστική, συμπεριφορική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών από αυτή τη νέα κατάσταση δεν έχουν ακόμα  διερευνηθεί. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί και να προσπαθούμε το παιδί μας −ιδιαίτερα μέχρι την ηλικία των 2 ετών­− να εκτίθεται το λιγότερο δυνατό σε οθόνες, όσο και αν αυτό μας φαίνεται δύσκολο στην εφαρμογή και είναι πολλές φορές κουραστικό για εμάς.

Όσο για τη σύνδεση της χρήσης οθόνης με τις ολοένα και αυξανόμενες μαθησιακές δυσκολίες, η κ. Ψαρουδάκη τονίζει πως –προς το παρόν− θα ήταν παρακινδυνευμένο να την ενοχοποιήσουμε ως αιτία τους. Παρόλα αυτά, προσθέτει, υπάρχουν επιστημονικές μελέτες που ξεκάθαρα συνδέουν την πολύωρη χρήση οθονών από τη βρεφική ηλικία με την καθυστέρηση της ομιλίας.

Παιδικά προγράμματα και apps

Η κ. Ψαρουδάκη είναι κατηγορηματική. Όχι στην οθόνη από κούνια. Μέχρι την ηλικία των 2 ετών η τηλεόραση ή το tablet ή το κινητό δεν προσφέρουν τίποτα ουσιαστικό στο παιδί, παρά μόνο το μπερδεύουν, ενώ μπορεί να προκαλέσουν και καθυστέρηση στην ικανότητα ομιλίας και αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον. Μετά την ηλικία των 2 ετών το παιδί μπορεί να παρακολουθεί για πολύ λίγη ώρα κάποιες παιδικές εκπομπές με πολύ προσεκτική επιλογή του περιεχομένου τους. Μη θεωρείτε, προειδοποιεί η κυρία Ψαρουδάκη, ότι όλα τα παιδικά προγράμματα είναι κατάλληλα. Πολλά μπορεί να περιέχουν σκηνές βίας ή σκηνές που στα μάτια των μικρών παιδιών προκαλούν φόβο. Το ίδιο ισχύει και για τα apps, πολλά από τα οποία μπορεί να χαρακτηρίζονται εκπαιδευτικά, αλλά θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για ελάχιστη ώρα και μόνο από παιδιά άνω των 2 ετών.

Μετά τα 3 έτη; 

Η κ. Ψαρουδάκη θεωρεί πως ο κανόνας 3-6-9-12 του Γάλλου Ψυχαναλυτή και Ψυχιάτρου Serge Tisseron είναι προς τη σωστή κατεύθυνση οριοθέτησης των οθονών στη ζωή ενός παιδιού. Θυμίζουμε πως ο κανόνας σημαίνει «όχι τηλεόραση πριν από τα τρία χρόνια, όχι παιχνίδια σε κονσόλα πριν από τα έξι, καθόλου internet πριν από τα εννέα χρόνια, και καθόλου κοινωνικά μέσα πριν από τα 12». Καταλαβαίνει, βέβαια, ότι ο κανόνας αυτός είναι δύσκολος στην εφαρμογή του καθώς η τεχνολογία βρίσκεται πλέον παντού γύρω μας και η εφαρμογή του προϋποθέτει να αλλάξουμε και τις δικές μας συνήθειες σε σχέση με τη χρήση της οθόνης στην καθημερινότητά μας. Πάντως, στο Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου αυτό που συμβουλεύουν τους γονείς είναι να υπάρχει ισορροπία στις online και offline δραστηριότητες του παιδιού. Να ενθαρρύνουμε, δηλαδή, το παιδί να ασχολείται με αθλήματα, χόμπι και οτιδήποτε άλλο το ευχαριστεί εκτός της χρήσης οθονών. Αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος προστασίας των παιδιών μας.

Τι συμβαίνει στην Ελλάδα

Το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου έχει στη διάθεσή του στοιχεία που αφορούν μεγαλύτερες ηλικίες παιδιών και η αλήθεια είναι ότι είναι ανησυχητικά. Αυτά έχουν προκύψει από μια μεγάλη έρευνα − τη μεγαλύτερη που έχει πραγματοποιηθεί ως αυτή τη στιγμή στη χώρα μας− με δείγμα 14.000 παιδιά από 10-17 ετών σε όλη την Ελλάδα. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε πολύ πρόσφατα, τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο του 2018, σε 400 σχολεία σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ηράκλειο, Πάτρα και Λάρισα, υπό την έγκριση του Υπουργείου Παιδείας. Από αυτήν προέκυψε ότι η πλειονότητα των παιδιών (41%) μπαίνει στο διαδίκτυο από την ηλικία των 7-8 ετών, ενώ ένα πολύ μεγάλο ποσοστό (20%) δήλωσε ότι ξεκίνησε να μπαίνει στο διαδίκτυο στην ηλικία των 4-6 ετών. Καταλαβαίνει, λοιπόν, κανείς εύκολα από αυτά τα στοιχεία ότι οι Έλληνες γονείς είναι πολύ ελαστικοί στη χρήση οθονών από τα παιδιά τους σε μικρές ηλικίες. Αυτό, άλλωστε, προκύπτει και από την απάντηση των παιδιών στην ερώτηση «Οι γονείς σας σας βάζουν όρια στη χρήση του διαδικτύου;». Το 43% απαντά όχι…

Συμπερασματικά, η αλόγιστη χρήση οθονών μπορεί να ευνοήσει την εξέλιξη διαταραχών επικοινωνίας, κυρίως στην περίοδο της βρεφικής ηλικίας. Αυτό προφανώς θα προκαλέσει σοβαρές επιπτώσεις στη μελλοντική ζωή του παιδιού, ιδίως όσον αφορά την ικανότητά του να αυτοελέγχεται και να επικοινωνεί. Συστήνεται, λοιπόν, ο περιορισμός από εμάς τους ενήλικες της χρήσης των οθονών, ενώ η τηλεόραση στο σαλόνι δεν πρέπει να είναι διαρκώς αναμμένη (καλύτερα δε να μην ανάβει και ποτέ με εκείνο παρόν) καθώς το μωρό μιμείται τις δικές μας συμπεριφορές. Επιπλέον, όταν οι γονείς εμπιστεύονται το βρέφος σε άλλους φροντιστές, όπως παππούδες-γιαγιάδες ή νταντάδες, πρέπει να είναι απολύτως σίγουροι ότι εκείνοι δεν το «παρκάρουν» μπροστά στην τηλεόραση ή στο YouTube ή δεν του δίνουν στα χέρια του «έξυπνες» συσκευές, προκειμένου να έχουν την ησυχία τους. Έτσι θα είναι σίγουροι ότι το παιδί θα έχει ερεθίσματα αλληλεπίδρασης και οι επικοινωνιακές ικανότητές του θα εδραιωθούν όπως πρέπει, ανάλογα με την ηλικία του, και θα του εξασφαλίσουν την κοινωνική, ψυχολογική και σωματική ωρίμανσή του.