Ένα σύνδρομο άγνωστο για την πλειοψηφία των ειδικών στην Ελλάδα, συνεπώς και στον ευρύτερο Ελληνικό πληθυσμό. Αρχικά, να επισημάνουμε πως πήρε το όνομά του από την Αμερικανίδα εκπαιδευτικό που το ανακάλυψε, την κα Helen Irlen. Η κα Irlen πριν από 25-30 χρόνια πραγματοποίησε μια έρευνα σε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, όπου ανακάλυψε ότι η ανάγνωσή τους βελτιώνεται σημαντικά εάν η λευκή κόλλα με το κείμενο καλυπτόταν από μια έγχρωμη διαφάνεια. Έτσι, ανακάλυψε το Σύνδρομο Irlen -το οποίο είναι γνωστό και ως Σύνδρομο Σκοτοψίας- και τα χαρακτηριστικά του, αλλά και τρόπο αντιμετώπισης για αυτό, τον οποίο ήδη χρησιμοποιούν πολλά σχολεία στην Αμερική.

Τι είναι το Σύνδρομο Irlen;

Πρόκειται για μια οπτικο-αντιληπτική διαταραχή που επηρεάζει –πολύ ή λίγο, ανάλογα με τη βαρύτητά της- την ικανότητα του ατόμου για σωστή ανάγνωση (κειμένου ή μουσικής) και γραφή, τις μαθηματικές του δεξιότητες, τις επιδόσεις στις επαγγελματικές του υποχρεώσεις και στην οδήγηση, καθώς και την υγεία και την ψυχολογία του. Όλα αυτά προκύπτουν έπειτα από έκθεση σε φώτα φθορίου ή φυσικού φωτός και θα τα αναλύσουμε παρακάτω.

Τι το προκαλεί;

Ο λόγος που εμφανίζεται το Σύνδρομο Irlen είναι η ευαισθησία που παρουσιάζει το άτομο σε συγκεκριμένες ακτινοβολίες του φυσικού φωτός, τις οποίες έχει και το φως φθορίου. Να υπογραμμιστεί πως δε γίνεται λόγος για πρόβλημα όρασης, καθώς το άτομο βλέπει φυσιολογικά, αν και υφίστανται περιπτώσεις όπου μπορεί να συνυπάρχει με ορισμένα προβλήματα όρασης, όπως μυωπία κ.ά., χωρίς αυτά να αποτελούν την αιτία ύπαρξής του. Η ευαισθησία, λοιπόν, αυτή οδηγεί το άτομο σε μια διαφορετική αντίληψη των όσων βλέπει εξαιτίας του τρόπου που ο εγκέφαλος επεξεργάζεται αυτές τις πληροφορίες που του στέλνουν τα μάτια.

Τι σημαίνει όμως αυτό;

Ο εγκέφαλος για να μπορέσει να επεξεργαστεί σωστά τις πληροφορίες που λαμβάνει από τα μάτια (οπτικά ερεθίσματα) έχει ανάγκη από το σύνολο των ακτινοβολιών του φυσικού φωτός, συνεπώς ή του φωτός φθορίου. Στο Σύνδρομο αυτό, ο εγκέφαλος δείχνει να ενοχλείται και να μην μπορεί να επεξεργαστεί κάποιες συγκεκριμένες ακτινοβολίες από αυτές. Δηλαδή το φως διαταράσσει αυτό που καταγράφει και επεξεργάζεται ο εγκέφαλος, με αποτέλεσμα να υπερφορτίζεται (βλ.εικ.) και να εμφανίζει ορισμένα συμπτώματα στον πάσχοντα.

Εγκέφαλος ατόμου με Σύνδρομο Irlen καθώς δέχεται οπτικά ερεθίσματα.

Φυσιολογική λειτουργία εγκεφάλου καθώς δέχεται οπτικά ερεθίσματα.

Στις παραπάνω εικόνες τομογραφίας εγκεφάλου παρατηρούμε την υπερφόρτισή του σε ένα άτομο με Σύνδρομο Irlen. Τα λευκά σημάδια που φαίνονται είναι οι περιοχές που ενεργοποιούνται καθώς ο εγκέφαλος δέχεται τα οπτικά ερεθίσματα. Όταν υπερφορτίζεται σε τέτοιο βαθμό, επηρεάζονται αρνητικά και άλλες περιοχές του που είναι υπεύθυνες για τη συγκέντρωση-προσοχή, τη διάθεση, το άγχος και την ανησυχία του ατόμου.

Ποια είναι τα συμπτώματα ενός ατόμου με Σύνδρομο Irlen;

Εφόσον τα οπτικά σήματα που λαμβάνει ο εγκέφαλος δεν είναι σωστά επεξεργασμένα, το άτομο αντιλαμβάνεται τον κόσμο διαφορετικά από τους άλλους, αλλοιωμένο. Πιο συγκεκριμένα, αντιμετωπίζει ορμονική ανισορροπία (λόγω του έντονου στρες) και τις ακόλουθες δυσκολίες ανά δεξιότητα:

1.Ευαισθησία στο φως

Ένα άτομο που πάσχει από το Σύνδρομο Irlen ενοχλείται από τα φώτα φθορίου, από το φυσικό φως της ημέρας και τις έντονες λάμψεις-λαμπερές επιφάνειες. Κάθε πάσχων που εργάζεται ή περνά κάποιο χρόνο σε τέτοιου είδους φωτισμούς, νιώθει δυσφορία και δυσκολία να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις του.

2.Δυσκολίες στην ανάγνωση

Είναι η κατηγορία με τα περισσότερα και πιο εμφανή συμπτώματα του ατόμου. Τα εν λόγω συμπτώματα δεν εμφανίζονται πάντα άμεσα. Ανάλογα με το βαθμό σοβαρότητας του Συνδρόμου, μπορεί να εμφανιστούν στα πρώτα 5’, 15’, 40’ ή ακόμα και 1 ώρα ανάγνωσης. Τα προβλήματα αφορούν την ευκρίνεια και τη σταθερότητα του κειμένου ή/και του λευκού φόντου. Το άτομο κουράζεται εύκολα και γρήγορα και τότε εμφανίζεται πονοκέφαλος, ενόχληση στα μάτια (τσούξιμο, δάκρυα, πόνος, κάψιμο, κοκκίνισμα ή/και αίσθηση ξηρότητας), ναυτία ή/και υπνηλία. Συνεπώς, αυτό που παρατηρείται στο άτομο όταν διαβάζει είναι να τρίβει, να γουρλώνει, να ανοιγοκλείνει συχνά, να μισοκλείνει ή ακόμη και να αλληθωρίζουν  τα μάτια του, να κινείται κοντύτερα ή πιο μακριά από το κείμενο, να συνοφρυώνεται και να κάνει διάφορες εκφράσεις με το πρόσωπό του, να κάνει συχνά διαλείμματα και να προτιμούν να διαβάζουν με χαμηλό φωτισμό. Κατά την ανάγνωση το άτομο πραγματοποιεί επιπόλαια λάθη, καθώς χάνει συχνά το σημείο του (για αυτό και προτιμά πάντα να χρησιμοποιεί το δάχτυλό του ή κάποιο στυλό για να μην μπερδεύεται), προσπερνούν λέξεις του κειμένου. Ίσως χρειαστεί να διαβάσει ξανά και ξανά μια παράγραφο ή ολόκληρο το κείμενο, καθώς δυσκολεύεται να θυμηθεί ή να κατανοήσει αυτό που μόλις διάβασε κι αυτό οφείλεται στην υπερπροσπάθεια που καταβάλλει για να διαβάσει σωστά το κείμενο και να καταπολεμήσει τα συμπτώματά του. Ακόμη, όσο η ώρα περνά και τα συμπτώματα αυξάνονται, το κείμενο τροποποιείται για τον αναγνώστη, υφίσταται παραμορφώσεις. Αυτό σημαίνει πως φαίνεται στο άτομο να κινείται το κείμενο ή να ενώνονται οι λέξεις/οι γραμμές, να δημιουργούνται «ποταμάκια», να μεγεθύνεται ή να απομακρύνεται το κείμενο, να δημιουργούνται στροβιλισμοί ή/και σκιές, στάμπες ή θολούρες. Όλα αυτά που αναφέρθηκαν δημιουργούν δυσαρέσκεια του ατόμου προς το διάβασμα και πολύ συχνά το αποφεύγει.

3.Φυσικά συμπτώματα

Το άτομο μπορεί να πάσχει από πονοκεφάλους και ημικρανίες όχι μόνο κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, καθώς μπορεί να εργάζεται κάτω από φώτα φθορίου ή έντονο φωτισμό. Μπορεί ακόμη να έχει ενοχλήσεις στο στομάχι (στομαχόπονους, ναυτίες), νευρικότητα, ανησυχία και υπερκινητικότητα, υπνηλία, ενοχλήσεις στα μάτια χωρίς κάποια ιατρική αιτία.

4.Έντονη κόπωση

Η αίσθηση εξάντλησης και ανεξήγητης πολλές φορές κούρασης οδηγεί σε φτωχή απόδοση στις επαγγελματικές/σχολικές και όχι μόνο υποχρεώσεις του ατόμου. Αυτό αιτιολογεί και την ανεπαρκή προσοχή και συγκέντρωση σε κάτι που οφείλουν να παρακολουθήσουν ή να διεκπεραιώσουν προσεκτικά. Έτσι, τα παιδιά πολλές φορές απογοητεύονται από τους βαθμούς που παίρνουν στο σχολείο, καθώς δεν αντιπροσωπεύουν την προσπάθεια που έχουν καταβάλλει.

5.Φτωχή αντίληψη βάθους

Το άτομο με Σύνδρομο Irlen δυσκολεύεται να υπολογίσει τις αποστάσεις με σχετική ακρίβεια ή και τις αναλογίες του χώρου. Αυτός είναι και ο λόγος που μπορεί να χαρακτηριστεί και ως αδέξιο το άτομο αυτό ή ατσούμπαλο, απρόσεκτο, ανάλογα φυσικά επαναλαμβάνω με τη βαρύτητα του Συνδρόμου. Η δυσκολία του αυτή φαίνεται εντονότερα στα παιχνίδια με την μπάλα, στις σκάλες (κυλιόμενες ή μη) και στην οδήγηση για τους ενήλικες.

Πώς θα τα υποψιαστούμε αυτά στα παιδιά, εφόσον δεν είναι σε θέση να μας εξηγήσουν με ακρίβεια τι αισθάνονται;

Στα παιδιά το κυριότερο σημάδι είναι η ανησυχία, υπερκινητικότητα, νευρικότητα, άρνηση και η έλλειψη συγκέντρωσης που παρουσιάζουν όταν χρειάζεται να κάνουν τις ασκήσεις του σχολείου ή να διαβάσουν και να μάθουν το μάθημά τους για την επόμενη ημέρα. Νιώθουν τη δυσφορία, σε ποικίλους βαθμούς ανάλογα τη βαρύτητα του Συνδρόμου, αλλά δεν μπορούν να την εκφράσουν και να την εξηγήσουν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα παιδιά να μη δείχνουν ενδιαφέρον και να μην έχουν κίνητρο για μάθηση και να είναι αντιδραστικά και δύσκολα την ώρα του διαβάσματος. Φανερά είναι αυτά τα συναισθήματα και στην ανάγνωση (αργή, κομπιαστική-συλλαβιστή) και στη γραφή τους (ανορθόγραφη, ανοργάνωτη, ακατάληπτη). Ωστόσο, πολλά παιδιά καταβάλλουν μεγάλη προσπάθεια για να επιτύχουν το καλύτερο αποτέλεσμα και καλούς βαθμούς και βρίσκουν τρόπους, ώστε να αντιμετωπίσουν την ανεξήγητη για αυτά δυσφορία τους και τα συμπτώματά τους. Έτσι, πολλά παιδιά καταφέρνουν να διατηρούν καλούς βαθμούς και ακόμη να σπουδάσουν. Όμως, ακόμη και αυτά τα παιδιά νιώθουν ανικανοποίητα και απογοητευμένα, επειδή οι βαθμοί τους και τα λόγια των δασκάλων/καθηγητών δεν αντιπροσωπεύουν την προσπάθεια που έχουν καταβάλλει.

Οι περισσότερες από αυτές τις δυσκολίες που εμφανίζονται στο Σύνδρομο Irlen είναι ίδιες με τις μαθησιακές δυσκολίες, για αυτό και οι ειδικοί θεραπευτές, εκπαιδευτικοί, αλλά και οι γονείς που δε γνωρίζουν το εν λόγω Σύνδρομο το μπερδεύουν με τις μαθησιακές δυσκολίες. Ωστόσο, ακόμη και με θεραπευτική παρέμβαση δεν υπάρχει ιδιαίτερη βελτίωση, καθώς το αίτιο είναι το Σύνδρομο Irlen και εάν αυτό δεν αντιμετωπιστεί, δεν είναι δυνατή και η αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του.

Ποιος μπορεί να διαγνώσει το Σύνδρομο Irlen; Στην Ελλάδα έχει αρχίσει και γίνεται γνωστό το Σύνδρομο Irlen και υπάρχουν ενημερώσεις με διάφορους τρόπους. Στη χώρα μας υπάρχει ένας διαγνώστης του Συνδρόμου, ο κος Μποχατζιάρ, ο οποίος έχει την αποκλειστικότητα στην εκπαίδευση ανιχνευτών του Συνδρόμου. Ανιχνευτές υπάρχουν σε διάφορες περιοχές της χώρας μας και μπορούν να διαπιστώσουν εάν κάποιο άτομο έχει το Σύνδρομο ή όχι και σε ποιο βαθμό. Εάν διαπιστωθεί πως το άτομο έχει το Σύνδρομο Irlen και το έχει σε ήπια έως μέτρια μορφή, τότε ο ανιχνευτής δίνει οδηγίες και έγχρωμο υλικό, ώστε να αντιμετωπιστούν τα συμπτώματά του. Εάν το άτομο έχει βαριάς μορφής Irlen, τότε ο ανιχνευτής το παραπέμπει στο διαγνώστη, ο οποίος είναι αρμόδιος για την εύρεση των σωστών έγχρωμων φακών/φίλτρων που χρειάζεται το άτομο για να βελτιώσει ή ακόμη και να εξαλείψει τα συμπτώματά του.

Αντιμετωπίζεται το Σύνδρομο Irlen; Βεβαίως και μπορεί να αντιμετωπιστεί το Σύνδρομο Irlen με δύο τρόπους, ανάλογα τη βαρύτητά του. Εάν είναι ήπιας έως μέτριας μορφής, τότε δίνεται στο άτομο έγχρωμο υλικό να χρησιμοποιεί κατά την ανάγνωση ή τη χρήση Η/Υ. Εάν, όμως, είναι βαριάς μορφής, τότε το άτομο καλείται να βρει τους κατάλληλους έγχρωμους φακούς (φίλτρα), με τη βοήθεια του διαγνώστη, τους οποίους θα πρέπει να φοράει καθημερινά τις περισσότερες –αν όχι όλες- τις ώρες της ημέρας (ανάλογα με τις οδηγίες του διαγνώστη). Τα φίλτρα αυτά μπορεί το άτομο να τα φοράει και βραδινές ώρες και σε σκοτεινούς χώρους, καθώς παρότι είναι έγχρωμα δεν επηρεάζουν καθόλου τη φωτεινότητα του οπτικού πεδίου στο άτομο με το Σύνδρομο Irlen.

Η τεχνική που χρησιμοποιείται για την ανίχνευση-διάγνωση και την αντιμετώπισή του ονομάζεται, επίσης, Μέθοδος Irlen. Με τη μέθοδο αυτή αντιμετωπίζεται το Σύνδρομο και μειώνονται σημαντικά τα συμπτώματα του ατόμου, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις εξαλείφονται. Ωστόσο, στην πρώτη περίπτωση το άτομο μπορεί να ακολουθήσει λογοθεραπευτικό πρόγραμμα κι έτσι θα καλύψει τα μαθησιακά κενά του και θα εξαλείψει τα συμπτώματά του (ισχύει κατά κύριο λόγω για παιδιά). Συνεπώς, η Μέθοδος Irlen δεν αντικαθιστά την ανάγκη για θεραπευτική παρέμβαση, αλλά αποσύρει τα εμπόδια που δυσχεραίνουν τη μάθηση.

Συνεπώς, με την αντιμετώπισή του επιτυγχάνεται:

ü  Καλύτερη κατανόηση
ü  Αύξηση ταχύτητας της ανάγνωσης
ü  Βελτίωση της ακρίβειας στην ανάγνωση
ü  Μείωση της κόπωσης εξαιτίας του έντονου φωτισμού και του διαβάσματος
ü  Αύξηση κινήτρων και ενδιαφέροντος για μάθηση
ü  Ενίσχυση αυτοπεποίθησης
ü  Βελτίωση της επίδοσης στις σχολικές ή επαγγελματικές –αντίστοιχα- επιδόσεις

Ποιοι μπορεί να έχουν το Σύνδρομο Irlen;

Το Σύνδρομο Irlen μπορεί να το έχει ο καθένας, καθώς δε δείχνει προτίμηση σε κάποια συγκεκριμένη ηλικιακή ή επαγγελματική ομάδα και φύλο. Από έρευνες έχει φανεί πως είναι κληρονομικό, καθώς κατά ένα μεγάλο ποσοστό πάσχει τουλάχιστον ένας κοντινός συγγενής του ατόμου που διαγνώσθηκε αρχικά. Συνολικά, το ποσοστό του Συνδρόμου στο γενικό πληθυσμό ανέρχεται στο 12-14%. Επιπλέον, αντιστοιχεί στο:

• 46-50% των ατόμων που πάσχουν από αναγνωστικές και μαθησιακές δυσκολίες
• 33% των ατόμων με δυσλεξία, διάσπαση προσοχής, υπερκινητικότητα ή άλλα προβλήματα συμπεριφοράς
• 55% των ατόμων που υπέστησαν εγκεφαλικό επεισόδιο

Το εντυπωσιακό είναι πως υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που υποφέρουν τα συμπτώματά του, καθώς δεν το γνωρίζουν, αλλά πιστεύουν κιόλας πως έτσι αντιλαμβάνονται τα γραπτά κείμενα και τον κόσμο όλοι οι άνθρωποι. Αυτό το πιστεύουν, γιατί το έχουν βιώσει κι έχουν μάθει να ζουν τοιούτω τρόπω.

Καψαμπέλη Μαριάννα, Λογοθεραπεύτρια & Ανιχνεύτρια του Συνδρόμου Ίρλεν, mkapsabeli@yahoo.com