Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών είναι ένα θέμα που, αν και απασχολεί όλους τους γονείς, παραμένει ακόμα ταμπού. Μαμάδες και μπαμπάδες όχι μόνο αποφεύγουν τη συζήτηση σεξουαλικών θεμάτων με τα παιδιά τους, τα οποία αδυνατούν να αντιληφθούν ως σεξουαλικά όντα, αλλά, όπως έχουν καταγράψει πρόσφατες έρευνες, δεν συζητούν ούτε καν μεταξύ τους για το πώς πρέπει να κινηθούν ως προς την ενημέρωση των… απογόνων τους.

Από την άλλη, ούτε το σχολείο έχει αναλάβει τον ρόλο που (θεωρητικά τουλάχιστον) του αναλογεί ως σεξουαλικού διαπαιδαγωγητή, καθώς το θέμα σεξ παραμένει ακόμα εκτός της διδακτέας ύλης, αν και συζητιέται εδώ και χρόνια πόσο απαραίτητη θα ήταν η ένταξή του και πόσο θα ωφελούσε ψυχοκοινωνικά τους μαθητές. Διότι η σεξουαλική αγωγή των παιδιών είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη μελλοντική εξέλιξή τους. Ας εξετάσουμε, λοιπόν, γιατί είναι χρέος μας να δημιουργήσουμε ένα υπεύθυνο σεξουαλικά παιδί και τι οφείλουμε να κάνουμε ως γονείς. 

Πέραν από τις μελισσούλες και τους μεσόκοπους πελαργούς

Μια σωστή σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, που περιλαμβάνει εκτός από τη βιολογική, την κοινωνική, την πολιτισμική, την ψυχολογική και την πνευματική διάσταση της σεξουαλικότητας, ενδυναμώνει το άτομο, προάγει την καλή οικογενειακή ζωή, την υγεία και τον σεβασμό της διαφορετικότητας. Με άλλα λόγια, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση δεν περιορίζεται μόνο στην εκμάθηση της ανατομίας των γεννητικών οργάνων και της φυσιολογίας της σεξουαλικής πράξης, ούτε στην ενημέρωση για τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα και για την αντισύλληψη. Πέραν των απαραίτητων, φυσικά, προαναφερθέντων, πρέπει να εντάσσεται μέσα στη γενική εκπαίδευση και αγωγή των παιδιών, ώστε μεγαλώνοντας να γίνουν σεξουαλικά υγιή, χωρίς ταμπού, φοβίες, εξαρτήσεις και νευρώσεις που θα τα οδηγήσουν σε δυστυχισμένες και δυσλειτουργικές συναισθηματικές και σεξουαλικές σχέσεις. Μόνον έτσι, ως μελλοντικοί ενήλικες, θα οδηγηθούν στην ανάπτυξη θετικών διαπροσωπικών σχέσεων και δεξιοτήτων καλής επικοινωνίας, στην αίσθηση συναισθηματικής ασφάλειας και στην ελεύθερη έκφραση της σεξουαλικότητάς τους. 

Ο ρόλος της οικογένειας

Η οικογένεια, ως πρώτος φορέας κοινωνικοποίησης του παιδιού, είναι αυτή που καλείται να του δώσει τις πρώτες πληροφορίες για τη σεξουαλική συμπεριφορά, συνειδητά ή ασυνείδητα. Εδώ χρειάζεται προσοχή: Ακόμη και στην περίπτωση που ο γονιός επιλέγει να μη μιλήσει στα παιδιά του για αυτό το θέμα, και αυτό είναι σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Τα όσα θα μάθει και θα πιστέψει το παιδί για το σεξ ξεκινούν από τη στάση των ίδιων των γονέων απέναντι σε αυτό, από τη μεταξύ τους σχέση, από τον τρόπο που μιλούν και φέρονται ο ένας στον άλλον, από τον τρόπο που μιλούν και φέρονται στο παιδί τους, στους άντρες, στις γυναίκες, από τις απόψεις που φέρουν για τα φύλα.

Μόλις οι γονείς κατανοήσουν τη σημασία και αυτού του ρόλου τους, οφείλουν να δουλέψουν με τον εαυτό τους και τις σχέσεις τους, για να προσφέρουν στο παιδί τους την καλύτερη δυνατή σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, που μελλοντικά θα εξελιχθεί σε ερωτική, καθώς θα περιλαμβάνει την παρουσία του ερωτικού στοιχείου σε κάθε πτυχή της ζωής του και θα φανερώνει όχι απλώς τη βιολογική ικανοποίηση των ενστίκτων του, αλλά την ολοκληρωμένη πραγμάτωση της λαχτάρας του για ζωή. Με άλλα λόγια, εμείς οι γονείς, τα πρώτα και πιο σημαντικά πρόσωπα στη ζωή του παιδιού μας, βάζουμε τη σφραγίδα μας στην ερωτική του εξέλιξη. Γι’ αυτό είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε, να δεχθούμε και να αγαπήσουμε τον ρόλο μας και σε αυτό το κομμάτι της ζωής του παιδιού μας και, όσο άβολα κι αν αισθανόμαστε, πρέπει να κάνουμε την υπέρβαση… 

Γιατί δυσκολευόμαστε να τους μιλήσουμε; 

Γενικότερα, όταν οι ενήλικες πρέπει να μιλήσουν με τα παιδιά τους για θέματα που αφορούν το σεξ και τις διαφυλικές σχέσεις, έρχονται αντιμέτωποι με τις δικές τους στάσεις και απόψεις, οι οποίες συχνά δεν είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένες. Και ντρέπονται. Και νιώθουν ενοχές.

Βασικότερος λόγος για αυτό είναι η απουσία προτύπου. Από τους σημερινούς Έλληνες γονείς, ελάχιστοι έμαθαν για τις σχέσεις και το σεξ μέσα από τη συζήτηση με τους δικούς τους γονείς ή μέσα από ένα δομημένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Συνεπώς, καθώς αγνοούν τον τρόπο, αλλά και το περιεχόμενο της αγωγής, οι γονείς γίνονται αποφευκτικοί, θεωρώντας ότι δεν πληρούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε να μιλήσουν για το σεξ στα παιδιά τους.

Επιπλέον, καθώς ο τρόπος της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης του παιδιού εξαρτάται άμεσα από το πώς ο πατέρας και η μητέρα του ζουν τον έρωτα και τη δική τους σεξουαλικότητα ως γονείς και ως σύζυγοι, αν περνούν δύσκολα, δυσκολεύονται να τα μεταφέρουν σωστά στα παιδιά τους. Με άλλα λόγια, σεξουαλικές σχέσεις του ζευγαριού που είναι ψυχρές ή ανενεργές ή υπερβολικά συχνές ή βίαιες, πιθανότατα παρεμποδίζουν μια τέτοια συζήτηση.

Τέλος, αν το σεξ αποτελεί θέμα ταμπού στην καθημερινότητα της οικογένειας, λόγω φυσικά «κωλυμάτων» των γονέων, τα παιδιά ψάχνουν να μάθουν από αλλού. Αν οι γονείς αποφεύγουν τη συζήτηση περί τα… «ευαίσθητα» θέματα, τότε αναπόφευκτα τη θέση τους παίρνουν η τηλεόραση, ο υπολογιστής ή οι παρέες συνομηλίκων, στο πλαίσιο μιας κοινωνίας έντονα σεξουαλικοποιημένης, που μπορεί να δώσει πολλές λανθασμένες, αντιφατικές, εμπορεύσιμες πληροφορίες, με αντίθετα προς τα επιθυμητά (από τους γονείς) αποτελέσματα. 

Πότε να του μιλήσω; 

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση πρέπει να πραγματεύεται το ίδιο θέμα με διαφορετικό εύρος πληροφοριών ανά ηλικία. Το παιδί, από βρέφος κιόλας, ξεκινά να μαθαίνει για το σώμα του, λαμβάνοντας πληροφορίες που σταδιακά επαναλαμβάνονται με περισσότερες λεπτομέρειες και εμπεδώνονται στην προσχολική και στην πρώτη σχολική ηλικία. Σιγά σιγά, γνωρίζει το σώμα του, τα όργανα και τις λειτουργίες τους. Στο πλαίσιο αυτό, κατανοεί ότι τα γεννητικά του όργανα είναι χρήσιμα και ότι δεν πρέπει να ντρέπεται για αυτά, αλλά ταυτόχρονα ότι είναι προσωπικά και ότι δεν πρέπει να τα εκθέτει αδιακρίτως. Το επόμενο βήμα είναι η περιποίηση και η υγιεινή του σώματός του. Αν από μικρό το παιδί αγαπήσει το σώμα του και μάθει να το φροντίζει, μελλοντικά θα του είναι ευκολότερο να προφυλαχθεί από σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες ή ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες.

Στην αρχή του δημοτικού σχολείου ολοκληρώνεται ο σχηματισμός της έμφυλης ταυτότητας και συνήθως τότε τα παιδιά ταυτίζονται με τον γονέα του αντίθετου φύλου, αντιγράφοντας συμπεριφορές τόσο στην πραγματικότητα όσο και στο παιχνίδι. Αρχίζουν δε να ντρέπονται, αλλά ταυτόχρονα να ενδιαφέρονται περισσότερο για τη σωματική ανατομία και τις διαφορές των δύο φύλων και για όσα παρατηρούν στο περιβάλλον τους σχετικά με τον έρωτα και το σεξ, εκδηλώνοντας το σεξουαλικό τους ένστικτο με έμμεσους τρόπους, όπως στο παιχνίδι, στις μυστικές συνομιλίες ή στη φαντασία τους. Στο σημείο αυτό, αξίζει να σημειώσουμε ότι οι ορμονικές μεταβολές που προκαλούν την ήβη εμφανίζονται πλέον από την ηλικία των 7-10 ετών. 

Μα δεν με ρωτάει…

Οι ειδικοί έχουν καταγράψει πλήθος περιστατικών παιδιών που προφυλάσσουν ασυνείδητα ή συνειδητά τον εαυτό τους και τους γονείς τους από το να ρωτήσουν από αγάπη και ενδιαφέρον, γιατί διαισθάνονται τη μεγάλη τους αγωνία να μην ερωτηθούν ποτέ για το σεξ. Μπορεί να ρώτησαν μια φορά, να είδαν πόσο τρόμαξε και αγχώθηκε ο γονιός και έκτοτε να επέλεξαν να μην ξαναρωτήσουν. Φυσικά, κάτι τέτοιο έχει αποτέλεσμα να μένουν στα παιδιά αναπάντητα ερωτήματα και να τους δημιουργείται η αίσθηση ότι το σεξ είναι ένα θέμα που φοβίζει και ότι δεν πρέπει να συζητιέται, στοιχείο ιδιαίτερα αρνητικό για τη συνέχειά τους ως σεξουαλικών όντων. Επομένως, αν δεν ρωτούν, βρείτε τρόπους να τους μιλήσετε εσείς. 

Τι να του πω;

Οι γονείς, παρατηρώντας το παιδί και τις ανάγκες που έχει, καλούμαστε να προσαρμόσουμε τη γνώση στις ανάγκες και τις λειτουργίες της οικογένειάς μας, φροντίζοντας να μην αφήνουμε αναπάντητα ερωτήματα, αλλά ούτε και να δίνουμε περισσότερες λεπτομέρειες απ’ όσες είναι έτοιμο το παιδί να ακούσει τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, που μπορεί να το μπερδέψουν ή να το επιβαρύνουν πρόωρα. Το κάθε παιδί δείχνει με τον δικό του ξεκάθαρο τρόπο πόσο μπορεί να διαχειριστεί τη νέα αυτή ιδιαίτερη γνώση και ο ενήλικας οφείλει να σεβαστεί τα όριά του.

Πριν αρχίσετε να συζητάτε με το παιδί σας ξεκαθαρίστε μέσα σας ποιες είναι οι προσωπικές σας απόψεις και στάσεις σε αυτά τα θέματα. Συζητήστε επίσης με τον σύντροφό σας ποιες θέλετε να είναι οι αρχές και τα πιστεύω της κοινής οικογένειάς σας. Χρησιμοποιήστε απλά (αλλά όχι απλοϊκά) λόγια, δώστε σύντομες και στοχευμένες απαντήσεις, μιλήστε ήρεμα. Έτσι, το παιδί θα νιώσει ασφάλεια και αυτοπεποίθηση. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση δεν αποτελεί μια συζήτηση που αρχίζει μια συγκεκριμένη ώρα και τελειώνει κάποια άλλη συγκεκριμένη ώρα. Διαπερνά όλη τη ζωή της οικογένειας και λεκτικοποιείται καθημερινά με ποικίλες αφορμές. Προχωρά δε με γνώσεις που χτίζονται η μία πάνω στην άλλη, κάθε φορά όλο και πιο ολοκληρωμένες και με περισσότερες λεπτομέρειες, όσο μεγαλώνει το παιδί. 

Επειδή όσο ωραία κι αν ακούγονται τα παραπάνω στη θεωρία, στην πράξη οι περισσότεροι δυσκολευόμαστε, σας προτείνουμε και δύο βιβλία, για διαφορετικές ηλικίες, που κυκλοφόρησαν πρόσφατα από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ και μάλλον θα μας διευκολύνουν ως σεξουαλικούς παιδαγωγούς!

«Το δέντρο που κάνει μωρά», της βραβευμένης Σόφι Μπλάκολ, απευθύνεται σε μικρά παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας και τα εισάγει στις βασικές έννοιες της σεξουαλικότητας, με τρόπο κατανοητό και κατάλληλο. Η ιστορία εκκινεί από την ερώτηση που πανικοβάλλει τους περισσότερους γονείς: Από πού έρχονται τα μωρά; Στο βιβλίο αυτό, ένα μικρό αγόρι ρωτάει τους πάντες, από την μπέιμπι σίτερ του μέχρι τον ταχυδρόμο και παίρνει ένα σωρό αστείες απαντήσεις, ώσπου οι γονείς του τού εξηγούν όσα πρέπει να γνωρίζει. Η απολαυστική εικονογράφηση θα κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον των νεαρών αναγνωστών και θα χαλαρώσει και εσάς τους αγχωμένους γονείς.

Για μεγαλύτερα παιδιά, από 9 ετών και πάνω, που βρίσκονται πλέον στην προεφηβεία και τα πράγματα… δυσκολεύουν κυκλοφορεί το «Μα… τι μου συμβαίνει; Ένα βιβλίο για την ανάπτυξη και τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση», της Τζάκι Μπέιλι, που δίνει απαντήσεις σε όλες εκείνες τις αμήχανες ερωτήσεις για τις αλλαγές που παρατηρεί ένα παιδί στο σώμα του και στην ψυχολογική του διάθεση κατά την προεφηβεία και την εφηβεία.

Με τη συνεργασία της εκπαιδευτικού κ. Θάλειας Καλλιαντά