Στο μνημειώδες έργο του για τη θεωρία του δεσμού ο John Bowlby, μεταξύ άλλων, έχει διαπιστώσει ότι πολλά από τα προβλέψιμα οφέλη για την ψυχοσωματική ευημερία ενός βρέφους και -εν δυνάμει- παιδιού έχουν τις ρίζες τους στην εγγύτητα του με τον γονέα-φροντιστή. Ο Bowlby ήταν από τους πρώτους που μίλησε για την αξία της πρώιμης σχέσης του βρέφους με τους γονείς όχι μόνο για την επιβίωσή του αλλά και τις ψυχολογικές διεργασίες που επιτελούνται καθώς, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει (ο Bowlby) «το βρέφος έχει τη βιολογική προδιάθεση να χρησιμοποιεί τον φροντιστή (κυρίως -αλλά όχι πάντα- τη μητέρα) ως μια βάση κι ένα εφαλτήριο ασφάλειας μέσα από το οποίο θα εξερευνήσει τον κόσμο». Ένα τέτοιο μοτίβο σχέσεων ενεργοποιείται στο υποσυνείδητο του βρέφους και παρατείνεται στην παιδική/εφηβική ηλικία αλλά και την ενήλικη ζωή κάνοντας το άτομο να αποζητά είτε την εγγύτητα είτε την αποξένωση.
Πολλά έχουν γραφεί κατά καιρούς για τη θεωρία του δεσμού, εστιάζοντας κυρίως στη μητέρα. Όμως τη σημερινή εποχή, μετά από τη δυναμική είσοδο της γυναίκας στον εργασιακό στίβο, και ο πατέρας έχει επωμιστεί μέρος από τη φροντίδα των παιδιών, κάτι που στην Ελλάδα ομολογουμένως δεν ήταν σύνηθες παλιότερα. Για το λόγο αυτό, η πατρική φιγούρα είναι πλέον σημαντική στη ζωή του βρέφους γιατί όντως ο πατέρας συμβάλλει στον δεσμό του βρέφους (και) με τους δύο γονείς του. Σημαντικό ρόλο σε αυτήν την περίπτωση είναι η σχέση μεταξύ των γονέων ως ζευγαριού καθώς αποτελούν πρότυπα για την ομαλή συναισθηματική ευημερία και κοινωνικοποίηση των παιδιών αργότερα. Είναι αλήθεια ότι οι ευαίσθητοι και συναισθηματικοί γονείς προσομοιώνουν ανάλογα συναισθήματα στα παιδιά τους, έτσι ώστε εκείνα να γνωρίζουν πώς να αντιδρούν σε κάθε περίσταση, ακόμα και σε αντίξοες συνθήκες. Αντίστοιχα, η ποιότητα των γονέων στη μεταξύ τους σχέση εδραιώνει ένα πολύ ασφαλές και όμορφο κλίμα από τη βρεφική ακόμα ηλικία.
Το βρέφος είναι εξ ορισμού μία ύπαρξη, που αναπτύσσεται εντός της διάδρασης και το σώμα του είναι το πεδίο διαδικασιών κατασκευής και οργάνωσης των αναπαραστάσεών του, «της εικόνας του σώματος». Το σώμα του βρέφους είναι, επίσης, ο τόπος έκφρασης των δυσκολιών του, καθότι δεν διαθέτει την ομιλία για να τις εκφράσει. Ο ασφαλής δεσμός προσκόλλησης του βρέφους είναι εφικτός μόνο όταν οι αναπαραστάσεις αυτές περικλείουν εικόνες όπου τόσο η μητέρα όσο και ο πατέρας είναι διαθέσιμοι και ανταποκρίνονται στις ανάγκες του.
Αν δούμε την οικογένεια ως σύστημα, ο ρόλος του πατέρα είναι κομβικός ώστε το οικοδόμημα της οικογένειας να μείνει στέρεο και να ευημερεί. Για να γίνει αυτό, είναι ευνόητο ότι θα χρειαστεί η εύρυθμη λειτουργία όλων των υποσυστημάτων, όπως, για παράδειγμα, η σχέση του κάθε μέλους με το βρέφους και η σχέση των γονέων ως ζευγάρι. Κατά κάποιο τρόπο, λοιπόν, η ποιότητα της σχέσης αυτής ίσως να είναι κάπως προβλέψιμη πριν από τη γέννηση των παιδιών. Υπάρχει όμως και ο αντίλογος που λέει ότι το βρέφος δύναται να τροποποιήσει τη σχέση του ζεύγους. Αν σε αυτό προστεθούν παράγοντες όπως η σωματική κόπωση, οι ορμονικές διαταραχές (της μητέρας), η διαταραχή του κιρκάδιου ρυθμού, καταλαβαίνουμε την ευθραυστότητα των σχέσεων και τον κίνδυνο που ελλοχεύει και για την υγεία του βρέφους.
Κλείνοντας, τονίζουμε ότι σε μια συνεχώς μεταβαλλόμενη εποχή, οι σχέσεις επαναπροσδιορίζονται σε ανύποπτο χρόνο. Το ίδιο και οι ρόλοι. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι ο ρόλος του πατέρα και η φροντίδα του βρέφους από κοινού με τη μητέρα έχει οφέλη όταν η σχέση μεταξύ τους διαπνέεται από σεβασμό, αλληλοκατανόηση και ενσυναίσθηση. Μόνο έτσι, το βρέφος θα είναι όσο το δυνατόν πιο ασφαλώς προσκολλημένο στους γονείς του και αργότερα στις σχέσεις του ως κοινωνικού όντος θα έχει ενσυναίσθηση και ευαισθησίες. Διαφορετικά, θα είναι αρκετά αποξενωμένο και πολύ πιθανόν θα κληροδοτήσει όλο αυτό το «φορτίο» των γονέων του και στις μελλοντικές γενιές…
Η Ντίνα Μαρκοπούλου είναι σύμβουλος ψυχικής υγείας με ειδίκευση στην αναπτυξιακή παιδοψυχολογία, στις μαθησιακές δυσκολίες και στη συμβουλευτική παιδιών και εφήβων με ψυχοσυναισθηματικές δυσκολίες. Είναι πιστοποιημένη εισηγήτρια στο Life/Business Coaching και ασκεί τις τεχνικές του coaching σε εφήβους, ώστε να διαχειρίζονται το άγχος και να προγραμματίζουν το χρόνο τους πιο αποτελεσματικά.
