Με αφορμή τις αλλαγές που αναμένεται να επέλθουν στο Οικογενειακό Δίκαιο και στην επιμέλεια των ανήλικων τέκνων με την τροπολογία που έχει χαρακτηριστεί και ως μεταρρύθμισή του, το Τaλκ επικοινώνησε με τους δικηγόρους Χριστίνα Παναγουλέα και Γιώργο Χαλβατζή, από το LEXARTIS LAW και πήρε απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα γονέων.

• Καταρχάς, να ορίσουμε νομικά τι ισχύει σήμερα έπειτα από ένα διαζύγιο, αναφορικά με την επιμέλεια των ανήλικων τέκνων. Επίσης, τι ισχύει για τα παιδιά που γεννιούνται εκτός γάμου;

Κρίσιμο γεγονός για την ανάγκη ρύθμισης αυτού που καλείται «επιμέλεια» ενός ανήλικου τέκνου δεν είναι το νομικό γεγονός του διαζυγίου, αλλά, και πριν από αυτό, το πραγματικό γεγονός της διάστασης των γονέων του. Είναι συχνές οι περιπτώσεις που, για διάφορους λόγους, η έκδοση του διαζυγίου καθυστερεί (όταν δεν είναι συναινετικό, σίγουρα, αλλά και σε περιπτώσεις συναινετικού μέχρι να ρυθμιστούν όλα τα απαιτούμενα ζητήματα), οπότε γεννιέται η ανάγκη ρύθμισης της «επιμέλειας» του ανήλικου τέκνου, από τη στιγμή που οι γονείς του δεν κατοικούν πλέον μαζί.

Τα παιδιά εκτός γάμου εξομοιούνται με τα παιδιά εντός γάμου από τη στιγμή που έχει χωρήσει αναγνώρισή τους από τον πατέρα (αυτός είναι ο γενικός κανόνας, ενώ υπάρχει μία σειρά από τεκμήρια σε περιπτώσεις λύσης του γάμου ή επιγενόμενου γάμου ή τεχνητής γονιμοποίησης μετά θάνατον του συζύγου της μητέρας κ.λπ.)

Επαναλαμβάνουμε την βασική αρχή του αστικού κώδικα, κατά τον χρόνο πρώτης ισχύος του (πριν, δηλαδή, γεννηθεί η ανάγκη ρύθμισης των σχέσεων που γεννιούνται από την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή), η οποία διαπνέει τον νομοθέτη ότι «πατέρας του τέκνου είναι ο σύζυγος της μητέρας». Σήμερα, το ισχύον άρθρο 1463 ορίζει σχετικά: «Η συγγένεια του προσώπου με τη μητέρα του και τους συγγενείς της συνάγεται από τη γέννηση. Η συγγένεια με τον πατέρα και τους συγγενείς του συνάγεται από το γάμο ή το σύμφωνο συμβίωσης της μητέρας με τον πατέρα ή ιδρύεται με την αναγνώριση, εκούσια ή δικαστική».

Τι ισχύει, λοιπόν, σήμερα σχετικά με την επιμέλεια των ανήλικων τέκνων μετά από διαζύγιο των γονέων ή σε περίπτωση διάστασής τους. Καταρχάς να απαντήσουμε τι είναι η επιμέλεια. Σύμφωνα με το άρθρο 1518 ΑΚ η επιμέλεια του προσώπου του τέκνου περιλαμβάνει ιδίως την ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση και την εκπαίδευσή του, καθώς και τον προσδιορισμό του τόπου της διαμονής του. Γενικά, είναι μάλλον ορθό να ειπωθεί ως γενικός κανόνας, ότι σε περίπτωση που οι γονείς του ανηλίκου δεν μπορούν να συμφωνήσουν ως προς την άσκηση της επιμέλειας είτε από κοινού (συν-επιμέλεια) είτε κατά θεματικές, είτε από έναν εξ αυτών, ο καθορισμός γίνεται από το δικαστήριο. Το δικαστήριο έχει τη δυνατότητα να καθορίσει την ανάθεση της επιμέλειας είτε σε έναν από τους γονείς είτε και στους δύο, καθορίζοντας παράλληλα και τις θεματικές για τις οποίες έκαστος των γονέων είναι υπεύθυνος. Επίσης, το δικαστήριο καθορίζει και τον τόπο διαμονής του ανηλίκου τέκνου.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ: Η έως σήμερα ισχύουσα κατάσταση δίνει τη δυνατότητα στο δικαστή να αποφασίσει οποιοδήποτε τρόπο ανάθεσης της επιμέλειας. Είναι λάθος αυτό που διαδίδεται ότι η συνεπιμέλεια δεν μπορούσε να καθορισθεί υπό το σημερινό νομοθετικό καθεστώς. Το δικαίωμα του γονέα που δεν κατοικεί με το τέκνο καλείται δικαίωμα προσωπικής επικοινωνίας, συνιστά και αυτό ταυτόχρονα δικαίωμα και υποχρέωση του γονέα και πρακτικά δεν διαφέρει από μία συνεπιμέλεια στην οποία έχει συμφωνηθεί ότι το παιδί θα κατοικεί για πρακτικούς λόγους στην κατοικία του ενός γονέα, ως βασική, κύρια κατοικία του.

• Τι είναι η γονική μέριμνα και πότε μπορεί να αποκτηθεί;

Σύμφωνα με το άρθρο 1510 ΑΚ όπως ισχύει σήμερα, το οποίο τιτλοφορείται: «Γονική Μέριμνα» ορίζεται ότι: «Η μέριμνα για το ανήλικο τέκνο είναι καθήκον και δικαίωμα των γονέων (γονική μέριμνα), οι οποίοι την ασκούν από κοινού. Η γονική μέριμνα περιλαμβάνει την επιμέλεια του προσώπου, τη διοίκηση της περιουσίας και την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση ή δικαιοπραξία ή δίκη, που αφορούν το πρόσωπο ή την περιουσία του». Σύμφωνα με το άρθρο 1515 ΑΚ, η γονική μέριμνα του ανήλικου τέκνου που γεννήθηκε και παραμένει χωρίς γάμο των γονέων του ανήκει στη μητέρα.

Η γονική μέριμνα παύει για τον γονέα στον οποίο αφορά σε περίπτωση θανάτου, κήρυξης σε αφάνεια ή έκπτωσης από αυτή μετά από δικαστική απόφαση, οπότε ασκείται αποκλειστικά από τον άλλο γονέα. Επίσης ασκείται από έναν μόνο γονέα σε περίπτωση που ο άλλος αδυνατεί για πραγματικούς λόγους να την ασκήσει (π.χ. ζει μακριά από το τέκνο), ή είναι περιορισμένα ικανός για δικαιοπραξία (π.χ. ανήλικος) με εξαίρεση την επιμέλεια του τέκνου, η οποία ασκείται νόμιμα και από τον ανήλικο γονέα (π.χ. από μια 16χρονη μητέρα).

Το άρθρο 1511 καθορίζει ως κριτήριο για την ορθή άσκηση της γονικής μέριμνας το συμφέρον του τέκνου και μόνον αυτό. Με αυτό το κριτήριο καλείται να αποφασίσει το δικαστήριο τόσο σε περιπτώσεις διαφωνίας των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας, εφόσον νομίμως την ασκούν από κοινού, όσο και σε περιπτώσεις που καλείται το Δικαστήριο να αποφασίσει την ανάθεσή της σε έναν μόνο γονέα ή τον τρόπο άσκησής της. Σε περιπτώσεις που άγονται στο δικαστήριο σχετικά με την γονική μέριμνα ανηλίκου, αναζητείται και η γνώμη του ανηλίκου, ανάλογα με την ωριμότητά του και κατά την κρίση του δικάζοντος δικαστηρίου.

Σε περιπτώσεις διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου και εφόσον ζουν και οι δύο γονείς του ανηλίκου τέκνου, η άσκηση της γονικής μέριμνας ρυθμίζεται από το δικαστήριο. Δύναται η ρύθμιση αυτή να προκύπτει και μετά από πρόταση των γονέων. Συνεπώς, η επιμέλεια, ως μία πτυχή της γονικής μέριμνας ακολουθεί μετά το διαζύγιο ή τη διάσταση των γονέων του ανηλίκου τέκνου την τύχη της γονικής μέριμνας ως προς τον καθορισμό της.

• Τι θα αλλάξει πλέον στην επιμέλεια και στη συνεπιμέλεια στο πλαίσιο των τροποποιήσεων του Οικογενειακού Δικαίου. Πότε τις περιμένουμε; Θα γίνει η συνεπιμέλεια a priori υποχρεωτική; Θα μπορεί να αρνηθεί ο ένας εκ των δύο γονέων.

Η πρόταση που υπάρχει μεταβάλλει το άρθρο 1518 που καθορίζει την έννοια της επιμέλειας κατά το ότι δεν συμπεριλαμβάνει πλέον τον προσδιορισμό της κατοικίας του τέκνου. Τούτο διότι, ήδη από τη θέση σε ισχύ του νόμου 4714/2020 από τον Αύγουστο του 2020 προστέθηκε νέο ειδικό άρθρο 1519 στον ΑΚ, σύμφωνα με το οποίο:

«Άρθρο 1519

Μεταβολή του τόπου διαμονής

Μεταβολή του τόπου διαμονής του τέκνου, που επιδρά ουσιωδώς στο δικαίωμα επικοινωνίας του γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, απαιτεί προηγούμενη συμφωνία των γονέων ή προηγούμενη οριστική δικαστική απόφαση μετά από αίτημα οποιουδήποτε από τους γονείς. Το δικαστήριο μπορεί να διατάξει κάθε πρόσφορο μέσο.»

Ως προς τις αλλαγές που αναμένεται να επέλθουν με την τροπολογία που έχει χαρακτηριστεί και ως μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου, είναι οι εξής:

Παρά το γεγονός ότι και υπό το σημερινό καθεστώς υπήρχε η δυνατότητα για καθορισμό συνεπιμέλειας (ή κοινής επιμέλειας), η επιλογή αυτή δεν αποτελούσε τον κανόνα από τον εφαρμοστή του δικαίου (τα Δικαστήρια). Οι ρυθμίσεις που προωθούνται προς ψήφιση αποσκοπούν στην δημιουργία μίας διαφορετικής αφετηρίας ως προς το τι καθορίζουμε ως κανόνα: προκρίνεται η «από κοινού και εξίσου άσκηση γονικής μέριμνας» [άρα και της επιμέλειας] και από τους δύο γονείς, συναφώς δε με αυτόν τον κεντρικό κανόνα, εισάγονται και άλλες ρυθμίσεις που τον εξυπηρετούν.

Η άλλη πολύ βασική αρχή της προωθούμενης μεταρρύθμισης αποδίδει τεράστια σημασία στην αξία της συνεννόησης μεταξύ των γονέων καθώς και της αποφυγής εργαλειοποίησης του παιδιού είτε για τον προσπορισμό ιδίου οικονομικού οφέλους είτε ως μέσο εκδίκησης ή επίδειξης εχθρότητας του ενός γονέα προς τον άλλο.

Το γεγονός της ένταξης ως πρωτογενές δίκαιο (και όχι κατ’ ερμηνεία) της ισόχρονης και ουσιαστικής παρουσίας και των δύο γονέων στην ανατροφή και φροντίδα του τέκνου, καθώς επίσης από την αποτροπή αποξένωσής του από καθέναν απ’ αυτούς, ως παράγοντες που εξυπηρετούν καλύτερα το συμφέρον του τέκνου, οδηγεί στην εφαρμογή του συστήματος της συνεπιμέλειας ως τον προκρινόμενο από το δίκαιο κανόνα. Αυτό πράγματι δεν ισχύει σήμερα, όχι όμως επειδή δεν υπήρχε το νομοθετικό υπόβαθρο, αλλά επειδή οι εφαρμοστές του δικαίου προέκριναν την ανάθεση της επιμέλειας συνήθως στον έναν γονέα.

Έτερη καινοτομία αποτελεί η προσθήκη στη ρύθμιση περί λήψης υπόψη της γνώμης του τέκνου, ότι αυτή θα αναζητείται από το δικαστήριο μόνον εφόσον κριθεί ότι η γνώμη που θα προβληθεί δεν είναι προϊόν καθοδήγησης ή υποβολιμιαία.

Επίσης σε περίπτωση διαφωνίας μεταξύ των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας, αποφασίζει (όπως και έως τώρα κατ’ άρθρο 1512 ΑΚ) το Δικαστήριο, αλλά αφού υποχρεωτικά προηγηθεί διαμεσολάβηση.

Έτσι, η νέα πραγματικότητα είναι η εξής: Το άρθρο 1513 ΑΚ, σύμφωνα με το οποίο μέχρι σήμερα: «Στις περιπτώσεις διαζυγίου η ακύρωσης του γάμου και εφόσον ζουν και οι δύο γονείς, η άσκηση της γονικής μέριμνας ρυθμίζεται από το δικαστήριο», μεταβάλλεται καθώς η εισηγούμενη ρύθμιση επιβάλλει την «από κοινού και εξίσου άσκηση γονικής μέριμνας», εκτός αν συμφωνηθεί να ανατεθεί σε έναν από αυτούς.

Οι δυνατότητες που έχει το δικαστήριο παραμένουν επί της ουσίας οι ίδιες, καθώς, όπως και υπό το προηγούμενο καθεστώς, δύναται να αποφασίσει ανάλογα με την περίπτωση:

α) Την κατανομή στην άσκηση της γονικής μέριμνας μεταξύ των γονέων με εξειδίκευση στον τρόπο άσκησής της στα κατ’ ιδίαν θέματα

β) την ανάθεση της άσκησης της γονικής μέριμνας στον έναν γονέα ή σε τρίτο,

γ) την εναλλασσόμενη κατοικία [κατ’ ουσίαν διαμονή] του τέκνου εφόσον οι συνθήκες ζωής των γονέων και των τέκνων το επιτρέπουν και εφόσον είναι προς το συμφέρον του τέκνου

δ) τη διεξαγωγή πραγματογνωμοσύνης προκειμένου να ληφθεί οποιοδήποτε άλλο πρόσφορο μετρό, ή τη διαμεσολάβηση ή την επανάληψή της, ορίζοντας συγχρόνως τον διαμεσολαβητή.

Βλέπουμε, δηλαδή, ότι το Δικαστήριο, ακόμη κι αν ακολουθεί κατά κανόνα τον προσδιορισμό της επιμέλειας ως «συνεπιμέλεια», διά της εξειδίκευσης της άσκησής της, δύναται να οδηγηθεί κατ’ ουσίαν στις αυτές λύσεις που διέθετε βάσει του ισχύοντος νομοθετικού καθεστώτος.

Ωστόσο η συνεπιμέλεια ως κανόνας αίρει σημαντικά πρακτικά προβλήματα όπως οι σχέσεις του γονέα που δεν είχε υπό το παλαιότερο καθεστώς την επιμέλεια με το σχολείο και τις λοιπές δραστηριότητες του τέκνου, διευκολύνει τις δυνατότητες επικοινωνίας κ.λπ.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ: Η συνεπιμέλεια δεν συνεπάγεται αυτόματα και εναλλασσόμενη διαμονή του τέκνου. Η εναλλασσόμενη διαμονή μπορεί να καθορισθεί εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις που αναφέρθηκαν πιο πάνω. Αντιθέτως, ο καθορισμός ως κύριας κατοικίας του παιδιού της κατοικίας του ενός γονέα δεν αποκλείει ούτε συνεπάγεται την ανάθεση της επιμέλειας στον έναν γονέα.

Μία ακόμη καινοτομία είναι η εισαγωγή ως «αρνητική προϋπόθεση» της γονεϊκής αποξένωσης, η επιταγή δηλαδή του δικαίου προς τον δικαστή, να λαμβάνει υπόψη του την αποτροπή της αποξένωσης του παιδιού από τον ένα γονέα που είτε δεν ασκεί την επιμέλεια, είτε δεν κατοικεί ως βασική κατοικία με το παιδί κ.ο.κ.

• Τις περισσότερες φορές στην περίπτωση του διαζυγίου η επιμέλεια ανατίθεται στη μητέρα και ο πατέρας διατηρεί το δικαίωμα επικοινωνίας με το παιδί ορισμένες μόνο μέρες του μήνα. Γιατί συμβαίνει αυτό; Σε ποιες περιπτώσεις ανατίθεται η επιμέλεια στον πατέρα; Η προτίμηση του δικαστηρίου προς τη μητέρα ήταν αδικία ή κοινή λογική;

Σε περιπτώσεις που τα τέκνα είναι μικρής ηλικίας ή και βρέφη, η μητέρα κρίνεται καταλληλότερη για την ανάθεση της επιμέλειας εκ λόγων που σχετίζονται με την καθημερινή φροντίδα του παιδιού. Την τελευταία δεκαετία έχουν αυξηθεί σημαντικά και οι αποφάσεις που αναθέτουν την επιμέλεια είτε στον πατέρα είτε από κοινού και στους δύο γονείς (με καθορισμό θεματικών), ενώ τα τελευταία 2-3 χρόνια κατεξοχήν οι δικαστικές αποφάσεις οδήγησαν στην νομοθετική μεταρρύθμιση για την οποία συζητάμε.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ: Υπάρχει πολύ σημαντικό ποσοστό συναινετικών ρυθμίσεων της επιμέλειας μεταξύ των γονέων, ανάλογο και με τον μεγάλο αριθμό διαζυγίων που εκδίδονται κατά τη συναινετική διαδικασία. Αυτό δεν πρέπει να παραβλέπεται. Στα δικαστήρια οδηγούνται μόνο εκείνες οι περιπτώσεις που οι γονείς δεν μπορούν να συμφωνήσουν.

• Η συνεπιμέλεια ταυτίζεται το τελευταίο χρονικό διάστημα με τον χρόνο που θα περνάει το παιδί με τον κάθε γονέα. Είναι αυτό σωστό ή αποτελεί παρανόηση;

Υπάρχει ένα κομμάτι σωστής διαπίστωσης κι ένα κομμάτι παρανόησης! Πράγματι, στις περιπτώσεις που ο βασικός/κύριος τόπος διαμονής του παιδιού είναι η κατοικία του ενός γονέα (ασχέτως του καθορισμού της επιμέλειας στον έναν ή και στους δύο γονείς), αναμένεται μία σημαντική αλλαγή στο άρθρο 1520 ΑΚ, όπου ορίζεται το δικαίωμα προσωπικής επικοινωνίας. Στο έως σήμερα ισχύον: «ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο διατηρεί το δικαίωμα της ευρύτερης προσωπικής επικοινωνίας με αυτό», αναμένεται να προστεθεί η εξής ρύθμιση: Στην προσωπική επικοινωνία περιλαμβάνεται τόσο η φυσική παρουσία-επαφή του γονέα [που δεν κατοικεί με το τέκνο] με το τέκνο όσο και η διαμονή του τέκνου στην οικία του. Επίσης, θα καθορίζεται ότι ο συνολικός χρόνος που το τέκνο θα επικοινωνεί με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει δεν επιτρέπεται να είναι μικρότερος από το 1/3 υπολογιζόμενος είτε σε ετήσια είτε σε μηνιαία είτε σε εβδομαδιαία βάση, εκτός εάν ο γονέας που δεν διαμένει με το τέκνο επιθυμεί μικρότερο χρόνο επικοινωνίας.

Πρόκειται για μία σημαντική μεταρρύθμιση που αποσκοπεί στην διατήρηση της ισόρροπης και υγιούς σχέσης του τέκνου και με τους δύο γονείς του.

Επιπλέον, εκτός από την υποχρέωση του γονέα να μη διακόπτει την επικοινωνία του παιδιού με τους συγγενείς του, θα προστεθεί και μία ακόμη προτροπή/επιταγή  ως προς ανθρώπους του στενού κοινωνικού περιβάλλοντος του τέκνου και έτσι οι γονείς δεν θα έχουν το δικαίωμα να εμποδίζουν την επικοινωνία του τέκνου με τρίτους που έχουν αναπτύξει μαζί του κοινωνικοσυναισθηματική σχέση οικογενειακής φύσης, εφόσον με την επικοινωνία εξυπηρετείται το συμφέρον του τέκνου.

• Τι θα συμβεί με την καταβολή της διατροφής, σε περίπτωση που οριστεί συνεπιμέλεια;

Η διατροφή καθορίζεται με αμιγώς προσδιορισμένα νομολογιακά κριτήρια και μεθοδολογία και πέραν αυτών θα πρέπει να αναμείνουμε τη λειτουργία του νέου συστήματος προκειμένου να διαπιστώσουμε πώς θα λειτουργήσει και η υποχρέωση διατροφής σε περιπτώσεις συνεπιμέλειας ή και εναλλασσόμενης κατοικίας.

Γενικά η διατροφή καθορίζεται ως εξής: Καθορίζονται οι ανάγκες του τέκνου, οι οποίες προσδιορίζονται και από το επίπεδο διαβίωσής του, λόγω των εισοδημάτων των γονέων του, όταν κατοικούν μαζί. Δηλαδή, άλλο είναι το επίπεδο διαβίωσης και οι ανάγκες ενός παιδιού που πηγαίνει στο δημόσιο σχολείο και οι γονείς του είναι δύο μισθωτοί και άλλες οι ανάγκες ενός παιδιού δύο υψηλόμισθων στελεχών του ιδιωτικού τομέα, των οποίων το παιδί φοιτά σε ένα ακριβό ιδιωτικό εκπαιδευτήριο.

Οι ανάγκες του τέκνου καλύπτονται από κοινού από τους δύο γονείς κατά το λόγο των εισοδημάτων τους. Αν δηλαδή ένα τέκνο έχει ανάγκες διατροφής ύψους πχ 1.500 €/μήνα και τα εισοδήματα των γονέων του είναι 2.000 € του α’ γονέα και 1.000 € του β’, τότε ο α’ γονέας θα καταβάλει τα 1.000 € από τα 1.500 και ο β’ τα υπόλοιπα 500 €.

Είναι γεγονός ότι θα δημιουργηθούν κάποια θέματα ανισοτήτων σε περιπτώσεις εναλλασσόμενης διαμονής, εφόσον οι γονείς, ακόμα και από κοινού καταβάλλοντας θα αδυνατούν να διατηρήσουν το αυτό βιοτικό επίπεδο για το τέκνο σε δύο (αντί του ενός) σπίτια. Θεωρούμε, όμως ότι στο πλαίσιο της εφαρμογής και της εξομάλυνσης μέσω της ερμηνείας των καινούργιων ρυθμίσεων, θα δημιουργηθεί μία ισόρροπη κατάσταση.

Ειδικά το θέμα της διατροφής συχνά εργαλειοποιείται από τον οικονομικά ασθενέστερο γονέα, ώστε να συντηρήσει και για τον ίδιο το επίπεδο ζωής που είχε το ζευγάρι πριν τη διάσταση. Ωστόσο, θεωρούμε ότι όλα αυτά διαγιγνώσκονται συνήθως από τον εφαρμοστή του δικαίου και εν τέλει καμία δικαστική απόφαση και καμία συμφωνία δεν μπορεί να τηρηθεί και να αποδώσει αν οι γονείς δεν κατορθώσουν να λειτουργήσουν από κοινού ως γονείς παρά το γεγονός ότι δεν είναι πλέον ζευγάρι.

• Πληθαίνουν οι φωνές από μητέρες ότι σε ορισμένες η συνεπιμέλεια μπορεί να βλάψει τα παιδιά για ποικίλους λόγους. Από την άλλη, σημαντικός αριθμός πατεράδων επικαλείται τη γονική αποξένωση και απαιτεί την επαφή με το παιδί του. Προσωπικά, χωρίς να είμαι νομικός, πιστεύω ότι η κάθε περίπτωση διαζυγίου είναι μοναδική και ως τέτοια θα έπρεπε να εξετάζεται από το δικαστήριο. Ποια η δική σας εμπειρία ως νομικών από εκδικητικούς/επικίνδυνους μπαμπάδες, αλλά και από εκδικητικές/επικίνδυνες μαμάδες; Υπάρχει κάποιος αντικειμενικός και αξιόπιστος τρόπος να διαπιστωθεί η αλήθεια των μεν και των δε;

Υπάρχουν μερικές παραδοχές που θα πρέπει να θεωρηθούν «βάση» των όποιων νομοθετικών παρεμβάσεων. Ως τέτοιες θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε όλοι ότι είναι:

α) Το παιδί έχει ανάγκη και τους δύο γονείς του, ασχέτως αν μεταξύ τους αποφάσισαν ότι δεν επιθυμούν να είναι ζευγάρι και να συμβιώνουν.

β) Ο κακοποιητικός σωματικά και κυρίως ψυχολογικά γονέας περισσότερο βλάπτει παρά ωφελεί ένα παιδί. Ψυχολογική κακοποίηση είναι και η συνεχής επίθεση και απαξίωση του άλλου γονέα.

γ) Κανένα σύστημα δικαίου δεν μπορεί να επιβάλει τους κανόνες του χωρίς να προκαλέσει ζημιά στο παιδί, αν οι γονείς του δεν αντιλαμβάνονται ότι θα πρέπει να βρουν έναν τρόπο να συνεννοούνται μεταξύ τους για τα θέματα που αφορούν το παιδί τους.

δ) Κανένα δίκαιο δεν μπορεί να προστατέψει το ανήλικο παιδί από τον αδιάφορο γονέα ή τον γονέα που δεν πληρώνει ή τον γονέα που δεν επιτρέπει στον άλλο γονέα να βλέπει το παιδί τους επειδή δεν καταβάλει διατροφή ή από τον γονέα που αρνείται στον άλλο γονέα την επικοινωνία με το παιδί από αμιγώς εκδικητικούς λόγους.

Δεν υπάρχει κάποιος αντικειμενικός τρόπος να διαπιστωθεί η αλήθεια των όσων ισχυρίζονται οι γονείς και επίσης είναι δύσκολο να διαπιστωθεί και η τυχόν χειραγώγηση των τέκνων όταν καλούνται να εξεταστούν από τον δικαστή. Ωστόσο, ο κάθε δικαστής που καλείται να αποφασίσει έχει ένα βασικό κριτήριο από το οποίο οφείλει να μην αποκλίνει: να προασπίσει το συμφέρον του παιδιού. Όχι να ικανοποιήσει την ανάγκη του κάθε γονέα ο οποίος, εννοείται, αντιμετωπίζει το παιδί και ως τρόπαιο, ούτε να τηρήσει την ισορροπία στη σχέση του παιδιού και με τους δύο γονείς του (ως να συνιστά αυτό ένα αυτόνομο, άξιο προστασίας δικαίωμα, ανεξάρτητο από το προεξάρχον συμφέρον του παιδιού). Αν το συμφέρον του παιδιού επιτάσσει να απομακρυνθεί από τον ένα γονέα και ο δικαστής πεισθεί για αυτό, αυτό θα πρέπει να διατάξει.

Είναι κλασική φράση αποφάσεων το εξής: «… αποδείχθηκε ότι και οι δύο γονείς αγαπούν εξίσου το τέκνο και ενδιαφέρονται γι’ αυτό. Ωστόσο, το αληθινό συμφέρον του τέκνου επιτάσσει/επιβάλλει/ορίζει η αποκλειστική άσκηση της επιμέλειας αυτού να ανατεθεί [συνηθέστερα] στη μητέρα του…»

• Θεωρητικά, λοιπόν, όλες οι αλλαγές γίνονται με γνώμονα το συμφέρον του ανήλικου τέκνου.

Ναι, φυσικά! Έτσι, για παράδειγμα, δεν θα χορηγείται συνεπιμέλεια στις περιπτώσεις που συντρέχει κακοποίηση ή ενδοοικογενειακή βία. Μπορεί, όμως, να αποδειχτεί άμεσα κάτι τέτοιο; Δεν είναι ιδιαιτέρως δύσκολο να αποδειχθεί η ενδοοικογενειακή βία και πάντως υπάρχουν πολλές περιπτώσεις αμφοτέρων ανικάνων να ασκήσουν την επιμέλεια γονέων. Συνήθως, σε αυτές τις περιπτώσεις ο δικαστής επιλέγει τον λιγότερο βλαβερό για το παιδί.

• Γυναίκες (συχνά κακοποιημένες και σε δεινή οικονομική θέση) που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να προσλάβουν έναν καλό δικηγόρο δεν θα βρίσκονται αυτόματα σε μειονεκτική θέση;

Υπάρχουν πολλοί καλοί δικηγόροι που προσφέρουν καλές υπηρεσίες μέσω οργανώσεων ή και ως ανεξάρτητοι επαγγελματίες, χωρίς μεγάλο κόστος. Επίσης, ο δικαστής στις υποθέσεις του οικογενειακού δικαίου έχει τη δυνατότητα να αντιληφθε,  πέραν των τυχόν ισχυρισμών, το πραγματικό διακύβευμα σε δίκες που αφορούν επιμέλεια ή διατροφή τέκνων.

• Θεωρείτε ότι υπάρχει πιθανότητα, εφόσον η σχέση των δύο πρώην συντρόφων δεν είναι αρμονική, η συνεπιμέλεια να λειτουργήσει προς όφελος των παιδιών; Ή απλώς θα είναι ένα κερασάκι στην τούρτα μιας διαρκούς διένεξης ή μιας αδιάφορης σχέσης;

Προφανώς, η συνεπιμέλεια μπορεί να λειτουργήσει αρμονικά και να αποδώσει τα πλεονεκτήματα για τα οποία συστήνεται, υπέρ του τέκνου και της σχέσης του με τους γονείς, μόνον εφόσον οι τελευταίοι είναι σε θέση να συνεννοηθούν και να λειτουργήσουν από κοινού. Μία απόφαση που αποδίδει το σκεπτικό αυτό εμπεριστατωμένα και θεωρούμε ότι συνιστά σημείο αναφοράς είναι η απόφαση 261/2020 του Μονομελούς Πρωτοδικείου Λασιθίου.

Ευχαριστούμε τους δικηγόρους Χριστίνα Παναγουλέα και Γιώργο Χαλβατζή, από το LEXARTIS Law Firm, info@lexartis.com.gr, τηλ: 210 7211920