Σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παρέχει “Το Χαμόγελο του Παιδιού“, το 2022, η Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056 δεχόταν μία κλήση ανά ημέρα, η οποία αφορούσε συμβουλευτική υποστήριξη σχετικά με τον σχολικό εκφοβισμό. Τα περιστατικά αυξήθηκαν ως προς τη συχνότητα και την έντασή τους, ενώ, σε κάθε σχεδόν επαφή του Χαμόγελου με τη σχολική κοινότητα, οι ψυχολόγοι του οργανισμού καλούνταν να απαντήσουν σχετικά με τα αίτια και τους τρόπους αντιμετώπισης της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού.
Τι συνιστά το φαινόμενο «εκφοβισμός»;
Πριν αναφερθούμε στους τρόπους αντιμετώπισης του φαινομένου, είναι σημαντικό να ορίσουμε τον εκφοβισμό. Ποια είναι τα απαραίτητα χαρακτηριστικά στοιχεία για τον εντοπισμό του;
- Ανισορροπία στη δύναμη
- Πρόθεση για βλάβη
- Συστηματικότητα των περιστατικών βίας
Καλό θα ήταν να είμαστε προσεκτικοί στη χρήση της λέξης «bullying», καθώς η κατάχρησή της για κάθε συμπεριφορά που ενέχει βία μπορεί να μας οδηγήσει σε μία σταδιακή απευαισθητοποίηση αναφορικά με το φαινόμενο.
Εξίσου σημαντική πτυχή αποτελεί και η «τριπλέτα των ρόλων». Σημαντικό είναι να γνωρίζουμε ότι οι βασικοί ρόλοι που μπορεί κανείς να έχει ως προς το φαινόμενο είναι τρεις. Η βία δεν αποτελεί μία μάχη ανάμεσα σε δύο πλευρές, αλλά ένα τρίγωνο με έμφαση στα μάτια εκείνων που παρατηρούν. Άλλωστε, τόσο η βιβλιογραφία όσο και η εμπειρία μάς αποδεικνύουν ότι τόσο το παιδί το οποίο ασκεί τη βία όσο και εκείνο το οποίο τη δέχεται αντιμετωπίζουν παρόμοιες συναισθηματικές δυσκολίες, ενώ οι ρόλοι είναι ρευστοί. Η ελλιπής ή μη λειτουργική επικοινωνία με πρόσωπα εμπιστοσύνης, η ανασφάλεια καθώς και οι δυσκολίες στην κοινωνικοποίηση και στην ένταξη στην ομάδα αποτελούν κοινές δυσκολίες σε παιδιά που ασκούν και δέχονται τη βία.
Τι μπορούμε να κάνουμε ως παρατηρητές;
Προκειμένου να ενδυναμώσουμε τα παιδιά ώστε να λειτουργήσουν φροντιστικά προς τα άλλα παιδιά, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τους μιλήσουμε σχετικά με το τι συνιστά σχολικό εκφοβισμό, αναλύοντας τους εμπλεκόμενους ρόλους με οδηγό την έννοια της ενσυναίσθησης. Αξίζει να αναφερθούμε σε μία σειρά τρόπων αντιμετώπισης, ώστε τα παιδιά να επιλέξουν τους τρόπους που ταιριάζουν στα ίδια. Ιδιαίτερη έμφαση μπορεί να δοθεί στις έννοιες του σεβασμού και της διαφορετικότητας. Οι επιλογές είναι αρκετές.
Μπορώ να σταματήσω το περιστατικό τη στιγμή που συμβαίνει:
- Να μιλήσω στο παιδί που πονά.
- Να μιλήσω στο παιδί που επιτίθεται.
- Να μιλήσω στους συμμαθητές μου.
- Να μιλήσω στους γονείς μου.
- Να μιλήσω σε έναν/μια εκπαιδευτικό.
- Να απευθυνθώ στην Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056 ή να χρησιμοποιήσω την εφαρμογή Chat
Σε μια προσπάθεια παρουσίασης των πτυχών του φαινομένου της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού και στο πλαίσιο της εκστρατείας «Μίλα Τώρα», προέκυψε και η ταινία μικρού μήκους «Οι σκέψεις της Νεφέλης» από «Το Χαμόγελο του Παιδιού»…
Αρχικός στόχος της ήταν η αποτύπωση της συναισθηματικής κατάστασης του παιδιού που βιώνει τον εκφοβισμό, καθώς και οι προεκτάσεις του φαινομένου στην καθημερινότητα τόσο του ίδιου του παιδιού όσο και του άμεσου περιβάλλοντός του. Απώτερο σκοπό της ταινίας αποτελούν η ευαισθητοποίηση και η κινητοποίηση όλων, μέσα από τον όποιο ρόλο μας, ώστε να φροντίσουμε «κάθε Νεφέλη» και να προλάβουμε την περαιτέρω έξαρση του φαινομένου. Παιδιά, γονείς, εκπαιδευτικοί, μπορεί να είμαστε όλοι παρατηρητές φαινομένων εκφοβισμού και είναι η δική μας αντίδραση απέναντι στα περιστατικά που μπορεί να κλείσει τον φαύλο κύκλο της βίας.
Όπως χαρακτηριστικά ανέφεραν και μαθητές-εθελοντές από το Ευρωπαϊκό Μαθητικό Εθελοντικό Δίκτυο «Yousmile» και μέλη της Ομάδας Δικαιωμάτων του Οργανισμού «Το Χαμόγελο του Παιδιού», οι οποίοι/οποίες, συμμετείχαν στην προσπάθεια αυτή: «Η συμμετοχή μας στην ταινία, είτε ήμασταν παρατηρητές είτε άτομα που ασκούσαν Bullying, μας έδειξε και τις άλλες οπτικές που δεν γνωρίζαμε μέχρι στιγμής… Η ιδέα για την ταινία, άλλωστε, προέκυψε μέσα από συναντήσεις στις οποίες, μαζί με τους εκπαιδευτικούς και τους ψυχολόγους στο “Χαμόγελο”, συζητήσαμε για το φαινόμενο και βοηθήσαμε και στη συγγραφή του σεναρίου. Θέλαμε να δούμε εάν θα ενδιαφέρει τελικά τα παιδιά της ηλικίας μας το θέμα του bullying, αλλά και για να βρούμε προτάσεις για την καταπολέμηση του φαινομένου».
Προτάσεις για καταπολέμηση του Bullying από μαθητές-εθελοντές, του Ευρωπαϊκού Μαθητικού Εθελοντικού Δικτύου “YouSmile”:
Σε κάθε παιδί που δέχεται Bullying:
- Ποτέ δεν φταις εσύ
- Καταλαβαίνουμε ότι μπορεί να ντρέπεσαι για αυτό που συμβαίνει
- Όμως ό,τι και αν έχει συμβεί, δεν αξίζει σε κανέναν
- Μίλα σε κάποιον που εμπιστεύεσαι
- Δεν μπορεί να είναι φίλος κάποιος που σε κάνει να νιώθεις άσχημα
- Δεν χρειάζεται να πανικοβάλλεσαι
- Πάντα υπάρχει λύση
- Αν το bullying που σου ασκείται είναι διαδικτυακό:
- Report και Block
- Ιδιωτικό προφίλ
- Κάλεσε SOS 1056 για βοήθεια
Σε κάθε παιδί που βλέπει Bullying:
- Καταλαβαίνω ότι μπορεί να φοβάσαι να μοιραστείς αυτό που είδες, αλλά μπες στη θέση του άλλου, σκέψου πώς μπορεί να νιώθει και κινητοποιήσου για να βοηθήσεις
- Βοήθησε αυτόν που ασκεί bullying να καταλάβει ότι κάνει λάθος, φιλικά με ευγένεια και όρια
- Μίλα σε κάποιον που να μπορεί να βοηθήσει, ζητώντας εχεμύθεια και λεπτότητα. Δεν είσαι καρφί αν καταγγείλεις κάτι άδικο.
- Μίλα στο παιδί που υφίσταται bullying δείχνοντας ότι νοιάζεσαι
Σε κάθε παιδί που ασκεί Bullying:
- Το bullying δεν είναι πλάκα, πρέπει να ξέρουμε πώς να διαχωρίζουμε αυτά τα δύο
- Οφείλουμε να δείχνουμε επαφή και κατανόηση προς τους άλλους, ακόμα κι αν έχει συμβεί κάτι τέτοιο, να αναρωτηθούμε πώς θα αλλάξουμε την κατάσταση επανορθώνοντας.
- Πάντα υπάρχει περιθώριο να επανορθώσεις
- Προσέγγισε το άλλο παιδί με θετικότητα
Στους Εκπαιδευτικούς:
- Είναι σημαντικό να ενημερώνεστε για το φαινόμενο: τι είναι, πώς το αναγνωρίζουμε και πώς αντιμετωπίζεται
- Να δείχνετε ενδιαφέρον και να παρατηρείτε τις συμπεριφορές των παιδιών και τις μεταξύ τους σχέσεις εκτός τάξης
- Να ενημερώνεστε για τρόπους αντιμετώπισης και διαχείρισης/πλαισίωσης περιστατικών bullying
- Να θυμάστε πως δεν υπάρχουν «κακά παιδιά», μόνο «κακές πράξεις»
Στους γονείς/ κηδεμόνες των παιδιών:
- Να δείχνετε υποστήριξη και ενθάρρυνση προς τα παιδιά, να είστε βοηθητικοί απέναντι στο πρόβλημα
- Να συναισθάνεστε τα παιδιά
- Να είστε σωστά πρότυπα για τα παιδιά, γιατί μιμούνται συμπεριφορές
- Να τους παρέχετε ένα ήρεμο και ασφαλές περιβάλλον
- Να βοηθάτε τα παιδιά να δομήσουν τις προσωπικότητες τους, να θέτουν όρια ως προς το τι είναι σωστό και τι λάθος
- Να τα μάθετε να προστατεύουν τους εαυτούς τους να εκφράζουν τις ανάγκες τους
- Παραμείνετε ψύχραιμοι
- Ζητήστε βοήθεια ψυχολόγου
Στην Πολιτεία:
- Για κάθε σχολείο, είναι απαραίτητη η παρουσία ψυχολόγου εξειδικευμένου στον σχολικό εκφοβισμό
- Τακτική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών πάνω στο θέμα
- Ενημέρωση των παιδιών στο πλαίσιο πιστοποιημένου προγράμματος και κατάλληλα διαμορφωμένου προς κάθε ηλικιακή ομάδα
