Στην ανατολή ενός ακόμη πολέμου, στη δύση μιας διετούς πανδημίας και ύστερα από μια οικονομική-ανθρωπιστική-ηθική δεκαετή κρίση ψάχνουμε σαν ικέτες μια ελπίδα, από κάπου να κρατηθούμε για να νιώσουμε για κάτι περήφανοι ως άνθρωποι. Ε, λοιπόν, ψάχνοντας για την καλή είδηση της ημέρας, έπεσα στη μεγάλη πτώση της θνησιμότητας των βρεφών τις τελευταίες δεκαετίες. Ας δούμε όμως λίγο πιο αναλυτικά τι ισχύει, σχετικά με τη βρεφική θνησιμότητα.
Σε όλον τον κόσμο, τα βρέφη είναι μια κατηγορία ευάλωτου πληθυσμού, αρκεί να δει κάποιος ότι οι θάνατοι που σημειώνονται από τη γέννηση έως τον 12ο μήνα ζωής είναι οι ίδιοι περίπου σε αριθμό με τους θανάτους από το 1ο έως το 19ο έτος ζωής. Και παρότι οι αιτίες θανάτου των βρεφών έχουν εμφανίσει σημαντικές μεταβολές στο πέρασμα των δεκαετιών και οι χώρες μεταξύ τους παρουσιάζουν μεγάλες αποκλίσεις στην πολιτική υγείας, το αποτέλεσμα είναι κοινό παντού: Ότι, δηλαδή, σε σχέση με έναν αιώνα πίσω, τα βρέφη σε όλο τον πλανήτη πεθαίνουν πλέον πιο δύσκολα.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 1915 στις 1000 γεννήσεις ζώντων νεογνών τα 100 δεν πρόφταιναν τα πρώτα τους γενέθλια. Το 1950, αυτό το νούμερο έπεσε στους 29 θανάτους και το 1999 σημειώνονταν μόλις 7. Μέχρι και τις αρχές του 2000, ένα ποσοστό των βρεφικών θανάτων στη Δύση οφειλόταν στο σύνδρομο αναπνευστικής δυσχέρειας των νεογνών, σχετιζόμενο με την προωρότητα. Τα τελευταία, όμως, 20 χρόνια η μεγάλη πρόοδος στην παροχή βοήθειας των νεογνών στην ολοένα και αναπτυσσόμενη εξειδίκευση της νεογνολογίας και οι περισσότερες πλέον μονάδες εντατικής νοσηλείας νεογνών (ΜΕΝΝ) οδήγησαν στην επιβίωση πρόωρων νεογέννητων με σοβαρά αναπνευστικά –και όχι μόνο– προβλήματα. Δυστυχώς, η πιθανότητα θανάτου στη νεογνική ηλικία παραμένει αρκετά υψηλή και μάλιστα τα μισά από τα παιδιά κάτω των 5 ετών που αποβιώνουν είναι νεογνά, δηλαδή έως 28 ημερών. Το 2020 πέθαναν παγκοσμίως 2,4 εκατομμύρια νεογνών, εκ των οποίων τα 490.000 στην Ινδία και τα 270.000 στη Νιγηρία. Στην Κίνα δε, που την αποκαλούν νέα οικονομική δύναμη του πλανήτη, το 2020 απεβίωσαν 50.000 νεογνά!
Η Ελλάδα, παρά τις δυσάρεστες πρωτιές της σε άλλους δείκτες, είναι μια χώρα που τα πηγαίνει πολύ καλά στη βρεφική θνησιμότητα. Το 1950 παρουσίαζε 48 θανάτους στις 1000 γεννήσεις, το 1990 είχε ρίξει τον δείκτη αυτόν στους 8,2 στις 1000 και το 2020 μόλις στους 3,6 στις 1000. Αυτή η μεγάλη μείωση των θανάτων των βρεφών στη χώρα μας σημειώθηκε σταδιακά κάθε χρόνο, από τότε που ηρεμήσαμε από τους πολέμους και αρχίσαμε να βαδίζουμε σε πιο ευρωπαϊκούς δρόμους και έφτασε στο καλύτερο ποσοστό των 3,4 θανάτων ανά 1000 γεννήσεις το 2009, δηλαδή στην αρχή της οικονομικής κρίσης.
Η δεκαετία που ακολούθησε οδήγησε σε μια αύξηση κατά 10% περίπου στη βρεφική θνησιμότητα (το 2016 φτάσαμε στους 3,85 θανάτους ανά 1000 γεννήσεις). Αυτό αφενός μεν δείχνει ότι η κρίση οδήγησε στο εν δυνάμει θάνατο 40 επιπλέον βρεφών στην Ελλάδα, αφετέρου δε δείχνει ότι η θνησιμότητα σχετίζεται με την οικονομία και την ευημερία ενός λαού. Σε γενικές γραμμές, όμως, η χώρα μας τα πάει πολύ καλά και έτσι κατατάσσεται στην 39η θέση στη θνησιμότητα του πρώτου έτους ανάμεσα σε 49 χώρες, εκ των οποίων η Τουρκία είναι 1η και τα λοιπά Βαλκάνια ακολουθούν. Οι χώρες της Βορειοδυτικής Ευρώπης έχουν τα χαμηλότερα ποσοστά σε σχέση με εκείνες της Νοτιοανατολικής και ως εκ τούτου το γεγονός ότι η χώρα μας αποτελεί λαμπρή εξαίρεση είναι κάτι που πρέπει να το γνωρίζουν οι νέοι γονείς.
Οι πρώτες αιτίες θανάτου στα βρέφη είναι:
α. Προβλήματα από την εμβρυική ήδη περίοδο (όπως συγγενείς ανωμαλίες)
β. Η προωρότητα και το χαμηλό βάρος γέννησης
γ. Το σύνδρομο του αιφνίδιου βρεφικού θανάτου
δ. Ατυχήματα (κυρίως πνιγμός)
ε. Επιπλοκές της υγείας της μητέρας στην εγκυμοσύνη
Οι συνθήκες που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με τη βρεφική θνησιμότητα είναι:
α. Χαμηλό μορφωτικό επίπεδο της μητέρας
β. Ανεργία
γ. Φτώχεια
δ. Δύσκολη πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας
ε. Επισιτιστική ανασφάλεια
Πώς φροντίζουμε το μωρό μας;
Βλέποντας τις αιτίες που οδηγούν σε βρεφικό θάνατο, ένας γονέας καταλαβαίνει ότι μπορεί σε μεγάλο βαθμό να επηρεάσει τον δείκτη της θνησιμότητας. Έτσι, ήδη από την αρχή αυτής της διαδρομής πρέπει να δίνεται σημασία στη διατροφή της εγκύου και να ακολουθείται ο προγεννητικός έλεγχος που της συστήνει ο/η μαιευτήρας. Αργότερα οι γονείς/κηδεμόνες οφείλουν να φροντίζουν το παιδί τους να είναι καθαρό (στις υποσαχάριες χώρες της Αφρικής αρκετοί νεογνικοί θάνατοι οφείλονται στην κακή υγιεινή του ομφαλού), να σιτίζεται σωστά, αλλά και να ρωτούν για τις οδηγίες ασφάλειας τον παιδίατρό τους. Να μην ξεχνούν, δηλαδή, την ύπτια (ανάσκελη) θέση στον ύπνο, την απαλλαγή της κούνιας από διάφορα διακοσμητικά μαξιλαράκια – πάντες, λούτρινα και φυλαχτά– τη συγκοίμηση το πρώτο εξάμηνο στο δωμάτιο των γονέων. Επίσης, να μη χρησιμοποιούν στράτα στο 2ο εξάμηνο του παιδιού, να έχουν καλυμμένες όλες τις πρίζες και τα ντουλάπια όπου υπάρχουν τοξικά προϊόντα και να μην το καθιστούν παθητικό καπνιστή.
Ο ρόλος των κρατών
Παράλληλα με τους φροντιστές των βρεφών, τα κράτη πρέπει να δείξουν ενδιαφέρον όχι μόνο για τα νούμερα της οικονομίας, αλλά και για εκείνα της βρεφικής θνησιμότητας και να διορθώσουν τις συνθήκες που την ευνοούν. Οι πόλεμοι, αλλά και οι πολιτικές υγείας που δεν έχουν στο επίκεντρό τους τον άνθρωπο, είναι πολύ πιθανό, ακόμη και στην Ευρώπη πλέον, να μας παλινδρομήσουν στα αρνητικά ρεκόρ των αρχών του προηγούμενου αιώνα. Οι απειλές του δυτικού, αλλά και όχι μόνο, ανθρώπου συνδέονται πλέον με την κλιματική αλλαγή, τη ρύπανση, το επιβλαβές για το περιβάλλον μάρκετινγκ, τον ανθυγιεινό τρόπο ζωής και την κακή διατροφή, τη βία, τις συγκρούσεις, τη μετανάστευση και την ανισότητα. Και ενώ μπορούμε να καυχιόμαστε ότι μειώσαμε τη βρεφική θνησιμότητα, κυρίως στη Δύση, είναι ταυτόχρονα ειρωνεία να δημιουργούμε τις συνθήκες εκείνες που αργότερα θα μειώσουν το προσδόκιμο επιβίωσης ενός νέου.
Υπάρχει η άποψη ότι οι θάνατοι των βρεφών «ρυθμίζουν» τον παγκόσμιο πληθυσμό. Κι όμως, οι μετρήσεις δείχνουν ξεκάθαρα ότι όπου υπάρχει καλό βιοτικό επίπεδο και λιγότεροι θάνατοι εκεί υπάρχουν και λιγότερες γεννήσεις και το αντίστροφο. Οι γονείς στοχεύουν στην ποιότητα ζωής των παιδιών τους και οι κοινωνίες που μπορούν να έχουν μια σχετική ευημερία και ενημέρωση, φροντίζουν για τον αντίστοιχο οικογενειακό προγραμματισμό. Αντίθετα, σε κοινωνίες συντηρητικές, θρησκόληπτες και με υψηλά ποσοστά αναλφαβητισμού, χαμηλού μορφωτικού και οικονομικού επιπέδου, παρατηρούνται αυξημένοι τοκετοί παράλληλα με αυξημένη βρεφική θνησιμότητα.
Τέλος, αν υπάρχει ένα ακόμη χρήσιμο συμπέρασμα που προκύπτει από τους δείκτες της βρεφικής θνησιμότητας είναι ότι, εκτός από την ειρήνη, και η επιστήμη έπαιξε –σε συνεργασία με την τεχνολογία– έντονα θετικό ρόλο στη μείωση των θανάτων. Κι αυτό το τονίζω διότι στην πανδημία απαξιώθηκαν οι επιστήμονές και η επιστήμη εν γένει, τα εμβόλια μπολιάστηκαν με σενάρια συνωμοσίας και ο καθένας απέκτησε γνώμη ειδικού. Όμως, σε όλη αυτή τη λαμπρή πορεία της βελτίωσης των συνθηκών της ζωής των παιδιών του πλανήτη, δεν ήταν πρωταγωνιστές ούτε οι πολιτικοί που εργαλειοποίησαν την επιστήμη ούτε και όσοι πίστεψαν –φευ!– ότι θα χορέψουν τανγκό με τον κορονοϊό.
Πλέον επιβιώνουν παιδιά που κάποτε θα ήταν καταδικασμένα, επειδή ένα μικρόβιο εισήλθε στα πνευμόνια τους. Πλέον επιβιώνουν παιδιά που κάποτε δεν θα προλάβαιναν καν να πάρουν την πρώτη τους ανάσα στη γέννηση τους. Και ας νοιώσουμε και λίγη χαρά επιτέλους. Αυτό το «πλέον» με το θετικό πρόσημο το έχει κατακτήσει και η δική μας χώρα.
Ο Ιορδάνης Παπαδόπουλος MD, PhD, είναι Επιμελητής Β΄ Παιδιατρικής ΓΝ Σύρου. iordanispapado@hotmail.com
Πηγές:
- https://www.cdc.gov/reproductivehealth/index.html
- Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME) (2013). Causes of death visualization.Retrieved November 5, 2014
- http://www.healthdata.org/datavisualization/causes-death-cod-visualization
- https://www.who.int/data/gho/data/countries/country-details/GHO/greece
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/levels-and-trends-in-child-mortality-report-2021
