Στο γνωστό παραμύθι «Η Αλίκη στη χώρα των Θαυμάτων», τα ζώα του δάσους έπεσαν στη λίμνη και βράχηκαν. Το πουλί dodo πρότεινε σαν λύση έναν αγώνα δρόμου όπου όλα τα ζώα έπρεπε να  τρέξουν γύρω από τη λίμνη μέχρι να στεγνώσουν, ανεξάρτητα από την απόσταση που θα χρειαστεί να διανύσει και τον χρόνο που θα τρέξει το καθένα. Με το τέλος του αγώνα, όταν το dodo ρωτήθηκε ποιος νίκησε, είπε πώς «όλοι νίκησαν και όλοι αξίζουν ένα βραβείο». Στις ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, ως «Φαινόμενο Dodo» περιγράφεται η άποψη ότι όλες οι θεραπευτικές προσεγγίσεις είναι αποτελεσματικές ανεξάρτητα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Η μελέτη του «Φαινομένου Dodo» ανέδειξε τη θεωρία των «Κοινών Παραγόντων» βάσει της οποίας αυτό που κάνει τις θεραπείες αποτελεσματικές είναι οι ομοιότητές τους (κοινοί παράγοντες) παρά οι διαφορές τους. Ως «Κοινοί Παράγοντες» αναφέρονται στη βιβλιογραφία α) η «Θεραπευτική Σχέση», η δύναμη της θεραπευτικής συμμαχίας μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου, με ποσοστό συμμετοχής στην αποτελεσματικότητα 30%  β) «Εξω-θεραπευτικοί Παράγοντες», οι πόροι (γνώσεις, ικανότητες, δεξιότητες, εμπειρίες) του παιδιού και των γονιών ή του ενήλικου πελάτη, με ποσοστό συμμετοχής στην αποτελεσματικότητα 40%  γ) η «Τεχνική», κλινικές μέθοδοι, προσεγγίσεις, πρακτικές, με ποσοστό συμμετοχής 15% και δ) η «Προσδοκία και Πίστη» του πελάτη (θα προσθέταμε και του θεραπευτή) στην αποτελεσματικότητα της θεραπείας, σε ποσοστό 15%.

Η λογοθεραπεία, όπως και όλες οι άλλες θεραπείες, ανεξάρτητα από το πρόθεμά τους (λογο-, ψυχο-, εργο-, κλπ), αξιοποιούν τη θεραπευτική σχέση για να ενεργοποιήσουν το δυναμικό του πελάτη κάνοντας χρήση συγκεκριμένων τεχνικών διερευνημένης κλινικής αποτελεσματικότητας και τον υποστηρίζουν να μετακινηθεί προς τον επιθυμητό του προορισμό, προς την αλλαγή που προσδοκά να επιτύχει. Υπ’ αυτή τη θεώρηση, η συζήτηση για την τηλε-λογοθεραπεία και την αποτελεσματικότητά της αφορά όχι μόνο στην αποτελεσματικότητα των τεχνικών μέσων να υποστηρίξουν τις ανάγκες μιας τηλεσυνεδρίας αλλά κυρίως στις κλινικές δεξιότητες του θεραπευτή να δημιουργήσει θεραπευτική σχέση μέσα από το ηλεκτρονικό μέσο επικοινωνίας και την ικανότητά του να ενεργοποιήσει το δυναμικό του πελάτη μέσα από αυτό. Αφορά επίσης, στην κατανόηση του παιδιού ή του γονιού ότι μπορεί, υπό προϋποθέσεις, να βοηθηθεί με αυτόν τον τρόπο θεραπείας και τη δέσμευσή του σε μια θεραπευτική σχέση στην οποία η επικοινωνία επιτελείται διαφορετικά και χωρίς τη φυσική παρουσία των εμπλεκομένων.

Η θεραπευτική σχέση

Ο λογοθεραπευτής είναι ο  «σύμμαχος» που επιλέγουν ο ενήλικος πελάτης ή οι γονείς και το παιδί για να τους υποστηρίξει να απαντήσουν στα αιτήματα και στις προσδοκίες τους. Ο λογοθεραπευτής συνεργάζεται μαζί τους, σε μια οριοθετημένη σχέση διαφάνειας, εμπιστοσύνης και εμπιστευτικότητας, δημιουργώντας την απαραίτητη «θεραπευτική συμμαχία». Η δημιουργία θεραπευτικής συμμαχίας είναι βασικό μέλημα του λογοθεραπευτή είτε οι συνεδρίες γίνονται εκ του φυσικού είτε εξ αποστάσεως. Προϋποθέτει κλινικές δεξιότητες από την πλευρά του και πιθανότητα -στην περίπτωση της τηλεθεραπείας- κλινική εμπειρία από συνεδρίες τηλεθεραπείας. Επιπροσθέτως, η χρήση ηλεκτρονικών μέσων για την διεξαγωγή των συνεδριών θα πρέπει να διασφαλίζει την ιδιωτικότητα της θεραπευτικής σχέσης. Αυτό είναι υποχρέωση όλων των μελών της θεραπευτικής συμμαχίας και προς αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να υπάρχει συναίνεση και διαφάνεια για τα τεχνικά μέτρα που λαμβάνονται για τη διασφάλιση της ιδιωτικότητας και του απορρήτου της τηλεσυνεδρίας καθώς και την ελαχιστοποίηση αλλά και συναποδοχή των κινδύνων.

Η ενεργοποίηση των πόρων του παιδιού και της οικογένειας

Τα τελευταία χρόνια συντελείται μια μετάβαση από το «ιατροκεντρικό» μοντέλο θεραπείας στο πελατοκεντρικό. Ο γονιός, το παιδί, ο ενήλικος με δυσκολία στον λόγο ή την ομιλία δεν αντιμετωπίζεται σαν «ασθενής» τον οποίο αξιολογεί ο «ειδικός», διαγιγνώσκει το πρόβλημα και του εφαρμόζει την κατάλληλη θεραπεία, αλλά ως «ειδήμων» σε ό,τι τον αφορά. Πρωταγωνιστεί στη θεραπεία σαν ένα πρόσωπο που έχει στιγμές επιτυχημένης διαχείρισης της δυσκολίας του και δυνάμεις που μπορεί να αξιοποιήσει προς αυτή την κατεύθυνση. Συμμετέχει στη θεραπεία σαν φορέας της αλλαγής που επιθυμεί. Στην περίπτωση που ο λογοθεραπευτής προσπαθήσει στις τηλεσυνεδρίες να «κάνει» θεραπεία στον θεραπευόμενο, να του «δείξει» τον τρόπο να κάνει αυτά που δεν μπορεί ή δεν ξέρει να κάνει, όλες οι ιδιαίτερες δυσκολίες του ηλεκτρονικού μέσου (μη φυσική επαφή, αδυναμία ελέγχου του φυσικού περιβάλλοντος, μειωμένη ευελιξία, εξάρτηση από ηλεκτρονικά προγράμματα, κλπ) θα αναδυθούν. Αντιθέτως, εάν ο λογοθεραπευτής εστιάσει στις επιτυχημένες στιγμές του πελάτη, εάν βοηθήσει τον γονιό και το παιδί να αναγνωρίσουν τι κάνουν που τους βοηθά, η εστίαση της θεραπείας μεταφέρεται στο επιτυχημένο «υλικό» που οι ίδιοι φέρνουν στη συνεδρία και όχι σε αυτό που πρέπει να «μάθουν». Με αυτόν τον τρόπο οι ιδιαίτερες εγγενείς δυσκολίες που μπορεί να προκύψουν από τη χρήση του ηλεκτρονικού μέσου έχουν μικρότερη σημασία. Παράλληλα, με τη συμμετοχή τους στη θεραπευτική συμμαχία, οι γονείς κατανοούν καλύτερα τι συμβαίνει στο παιδί, αναγνωρίζουν ποιες από τις συμπεριφορές τους λειτουργούν βοηθητικά και λειτουργούν οι ίδιοι θεραπευτικά τις ώρες που έρχονται σε επαφή μαζί του. Η συμμετοχή των γονέων οδηγεί σε ευκολότερη γενίκευση των αποτελεσμάτων της θεραπείας, συντομεύει κατά πολύ το χρόνο θεραπείας και αυξάνει την αποτελεσματικότητά της, ανεξάρτητα από το μέσο που χρησιμοποιείται για να ενεργοποιήσει αυτή τη συμμετοχή (εξ αποστάσεως συνεδρία ή συνεδρία με φυσική παρουσία).

H τεχνική

Η χρήση της τεχνολογίας για την υλοποίηση μιας συνεδρίας λογοθεραπείας, με τον θεραπευτή να βρίσκεται σε απόσταση από το παιδί ή τον ενήλικο πελάτη, δεν είναι καινούρια πρακτική. Τηλεσυνεδρίες γίνονται πολλά χρόνια τώρα με πληθυσμούς σε απομακρυσμένες περιοχές ή για την παροχή εξειδικευμένων λογοθεραπευτικών υπηρεσιών όπου δεν υπάρχει εξειδικευμένος θεραπευτής. Η εξέλιξη της τεχνολογίας παρέχει διαρκώς νέες δυνατότητες σύγχρονης και ασύγχρονης υποστήριξης. Επίσης, δημοσιεύονται όλο και περισσότερες μελέτες για την κλινική αποτελεσματικότητα παρεμβάσεων που παρέχονται εξ αποστάσεως. Επαγγελματικά σωματεία λογοθεραπευτών σε όλο των κόσμο, όπως αυτό της ASHA  στην Αμερική ή του RCSLT στη Βρετανία, έχουν εκδώσει ειδικές κατευθύνσεις και προδιαγραφές για την άσκηση τηλεθεραπείας από τα μέλη τους. Στο Κέντρο Έρευνας και Θεραπείας Τραυλισμού, βλέπουμε την τηλεθεραπεία σαν εργαλείο. Σαν ένα ακόμα μέσο που μπορεί να εξυπηρετήσει τα αιτήματα των ανθρώπων που απευθύνονται σε εμάς. Αξιοποιούμε τις δυνατότητες της τεχνολογίας ακολουθώντας τα σχετικά θεραπευτικά πρωτόκολλα και τις προδιαγραφές τους, όχι σαν αυτοσκοπό, αλλά σαν έναν, διαφορετικό από τον συμβατικό, τρόπο δημιουργίας θεραπευτικής σχέσης και αξιοποίησης του δυναμικού και των πόρων του πελάτη. Σαν έναν εναλλακτικό τρόπο βελτίωσης της λειτουργικότητά του και μείωσης του αντικτύπου της διαταραχής στη ζωή του και στη ζωή της οικογένειας. Αξιοποιούμε τις δυσκολίες που προκύπτουν από τις ιδιαιτερότητες της εξ αποστάσεως επικοινωνίας σαν ευκαιρία εξάσκησης στην επίλυση προβλήματος, στην ανάπτυξη επικοινωνιακών δεξιοτήτων ή σαν παράδειγμα αναποτελεσματικής ή «διαφορετικής» επικοινωνίας, η επίλυση του οποίου ενεργοποιεί δυνάμεις και δεξιότητες.

Η πίστη σε αυτό το μέσο θεραπείας

Πολλοί άνθρωποι είναι συνηθισμένοι στην επικοινωνία μέσω εφαρμογών τηλεδιάσκεψης και άλλοι αισθάνονται εξαιρετικά άβολα με τα μέσα αυτά. Είναι λογικό διαφορετικοί θεραπευτές και θεραπευόμενοι να τοποθετούνται διαφορετικά απέναντι στα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας, αλλά και απέναντι στην τηλεθεραπεία.  Η θεραπεία δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική αν ο θεραπευμένος δεν πιστεύει ότι η συγκεκριμένη θεραπεία θα τον ωφελήσει και ο θεραπευτής δεν μπορεί να υλοποιήσει μια θεραπεία αν δεν την πιστεύει και δεν νοιώθει σιγουριά στο να την εφαρμόσει. Είναι καθήκον του θεραπευτή να εξηγεί στον πελάτη τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα κάθε πιθανής προσέγγισης και μέσου ώστε ο πελάτης να γνωρίζει τις επιλογές του και ενεργά να λαμβάνει τις αποφάσεις του. Επίσης, είναι υποχρέωση του θεραπευτή να έχει την κατάλληλη εκπαίδευση για να παράσχει με ασφάλεια για τον πελάτη τις προτεινόμενες θεραπείες. Η πίστη του πελάτη και του θεραπευτή στο αποτέλεσμα της θεραπείας είναι παράγοντες που συμμετέχουν στην επιτυχή της έκβαση.

Τι μπορούν να λάβουν υπόψη τους οι γονείς

Η επιλογή διακοπής ή μετάθεσης της έναρξη της λογοθεραπείας σε μεταγενέστερο χρόνο δεν είναι απαραίτητα εύκολη απόφαση για τους γονείς. Η εναλλακτική της τηλεθεραπείας μπορεί εξίσου να προβληματίζει. Τα σχόλια που ακολουθούν ίσως βοηθούν τους γονείς στη λήψη αποφάσεων.

1. Τα παιδιά συνεχίζουν να μεγαλώνουν κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στο σπίτι λόγω της πανδημίας. Οι θεραπευτικές τους ανάγκες παραμένουν ή μπορεί να γίνονται πιο επιτακτικές με την πάροδο του χρόνου. Για παράδειγμα, για το παιδί που ξεκινά ή συνεχίζει να τραυλίζει, για το παιδί που θα πάει στην πρώτη τάξη τον Σεπτέμβρη, για το παιδί που κλείνεται ή εκνευρίζεται γιατί δεν το καταλαβαίνουν, η θεραπεία ίσως δεν μπορεί να περιμένει. Υπό προϋποθέσεις, η τηλεθεραπεία μπορεί να εξυπηρετήσει αποτελεσματικά τις ανάγκες των παιδιών που έχουν ανάγκη λογοθεραπείας.
2. Η διακοπή της λογοθεραπείας για μικρό χρονικό διάστημα, για κάποια παιδιά μπορεί να συνεπάγεται απώλεια δεξιοτήτων που κατακτήθηκαν με προσπάθεια πολλών μηνών. Για κάποια παιδιά η διατήρηση δεξιοτήτων μπορεί να είναι ο κυριότερος στόχος της τηλεθεραπείας.
3. Η τηλεθεραπεία είναι θεραπεία δεν είναι «μάθημα». Δεν είναι ύλη που «πρέπει» να βγει ή ασκήσεις που πρέπει να γίνουν. Η «ασκησιακή» λογοθεραπεία (πες 10 φορές τις λέξεις σου) μπορεί να γίνει μέρος του προβλήματος αντί μέρος της λύσης. Τέτοιες ασκησιακές πρακτικές, είτε γίνονται εξ αποστάσεως είτε από κοντά, μπορεί να μην είναι κατάλληλες ή επαρκείς. Προς την ίδια κατεύθυνση, η τηλεθεραπεία δεν είναι δημιουργική απασχόληση. Δεν είναι ώρα για να απασχολείται το παιδί με κάτι ή με κάποιον για να περνά την ώρα του.
4. Κάθε παιδί είναι διαφορετικό, κάθε οικογένεια είναι διαφορετική, όπως διαφορετικός είναι και ο τρόπος που εκφράζεται η δυσκολία σε κάθε παιδί. Το κατά πόσον η τηλεθεραπεία μπορεί να είναι θεραπευτική επιλογή για το συγκεκριμένο παιδί και την οικογένειά του και υπό ποιες προϋποθέσεις, θα πρέπει να διερευνηθεί και να συζητηθεί ανοιχτά με τον λογοθεραπευτή και την οικογένεια.
5. Η κλινική εμπειρία του λογοθεραπευτή, η γνώση του στις ηλεκτρονικές πλατφόρμες τηλεδιάσκεψης και διαδικτυακών εφαρμογών που χρησιμοποιούνται στην τηλεθεραπεία, μπορεί να έχει μεγάλη σημασία στην εμπειρία τηλεθεραπείας του πελάτη.
6. Η τηλεθεραπεία απαιτεί σημαντικό χρόνο προετοιμασίας από την πλευρά του λογοθεραπευτή και η εξέλιξη της συνεδρίας στον δεδομένο χρόνο κάθε συνεδρίας μπορεί να είναι πιο αργή. Αυτό δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι και το παιδί θα εξελίσσεται με πιο αργό ρυθμό.

Όπως οποιαδήποτε κλινική πρακτική που δεν είναι συνηθισμένη ή δεν είναι γνωστή, έτσι και η τηλε-θεραπεία, όταν προτείνεται, μπορεί να αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό. Η ανάδειξη της θεραπευτικής σχέσης, της ενεργοποίησης των πόρων του πελάτη και της πίστης του στο αποτέλεσμα της θεραπείας, σαν παράγοντες αποτελεσματικότητας, πιθανώς μειώνουν τον σκεπτικισμό για τον ηλεκτρονικό τρόπο υλοποίησης της θεραπείας και μετακινούν την προσοχή στους παραπάνω παράγοντες, οι οποίοι ούτως ή άλλως πρέπει να διασφαλίζονται. Τηλεθεραπεία είναι ο τρόπος όχι η θεραπεία.

Ο Γιώργος Φούρλας είναι Λογοθεραπευτής – Εξειδικευμένος Θεραπευτής Διαταραχών Ροής Ομιλίας, Διευθυντής Κέντρου Έρευνας και Θεραπείας Τραυλισμού www.travlismos.gr