Το φετινό μότο της Παγκόσμιας Ημέρας Ενημέρωσης για τον Τραυλισμό (22 Οκτωβρίου) «ΔΕΝ ταιριάζει ένα μέγεθος σε όλους» αναδεικνύει ότι κάθε πρόσωπο που τραυλίζει είναι διαφορετικό, όπως διαφορετικός είναι και ο τραυλισμός του. Υπογραμμίζει επίσης, ότι δεν υπάρχει μία θεραπευτική προσέγγιση ή ένα πρόγραμμα θεραπείας για όλους.

Γιατί κάθε πρόσωπο που τραυλίζει είναι διαφορετικό;
Γιατί ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και τα πρόσωπα που τραυλίζουν δεν είναι διαφορετικά από τους άλλους ανθρώπους. Δεν έχουν κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στην προσωπικότητά τους που τα διαφοροποιεί. Ο καθένας μας έχει την ιδιοσυγκρασία του, τα βιώματά του, τον δικό του τρόπο που τοποθετείται στα γεγονότα της ζωής του και τη δική του φιλοσοφία ζωής. Ο καθένας μας έχει τη δική του σωματική λειτουργία, ιδιαίτερες ικανότητες, δυσκολίες και ανάγκες. Έχει το κοινωνικό του δίκτυο, δρα και επικοινωνεί στις ιδιαίτερες συνθήκες του στενού ή ευρύτερου περιβάλλοντος που ζει, ενός περιβάλλοντος που διέπεται από στερεότυπα και πεποιθήσεις που μπορεί να είναι καθοριστικές για το πώς βιώνει κανείς τον τραυλισμό του.

Γιατί ο τραυλισμός του κάθε ανθρώπου είναι διαφορετικός;
Γιατί η φύση του τραυλισμού είναι πολυπαραγοντική. Οργανικοί παράγοντες όπως η διαφορετική νευρολογία από την οποία απορρέει η συχνότερη εμφάνιση δυσροών στην ομιλία των προσώπων που τραυλίζουν, γλωσσικοί παράγοντες όπως η δυσκολία στην ανάκληση της κατάλληλης λέξης, ψυχολογικοί παράγοντες όπως η μειωμένη ψυχική ανθεκτικότητα και περιβαλλοντικοί όπως οι ταχείς ρυθμοί ζωής, ασκούν πιέσεις στη ροή της ομιλίας των προσώπων που τραυλίζουν. Δεδομένης της πολυπαραγοντικής φύσης του τραυλισμού, είναι αναμενόμενο, η ομιλία του κάθε προσώπου που τραυλίζει να επηρεάζεται διαφορετικά από τα αντικειμενικά δεδομένα της δυσκολίας του.
Η πίεση στη ροή για ένα αγόρι με κληρονομικό ιστορικό τραυλισμού, με υψηλή αντίδραση στα συμπτώματα (π.χ. αλλαγή λέξεων ή μειωμένη λεκτική συμμετοχή), χαμηλή αυτοπεποίθηση και γονείς ευαίσθητους στο άκουσμα των δυσροών, είναι διαφορετική από ότι για ένα κορίτσι,  χωρίς κληρονομικό ιστορικό, με υψηλή αυτοπεποίθηση, πλήρως λειτουργική ομιλία παρά τις δυσροές, και γονείς που συζητούν ανοιχτά για αυτό που συμβαίνει στο παιδί τους όπως κάνουν για οτιδήποτε άλλο το αφορά.
Αλλά και στη σχολική ηλικία, όπου ο τραυλισμός είναι πλέον χρόνιος, υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση στην ένταση και το είδος των συμπτωμάτων από παιδί σε παιδί. Μπλοκαρίσματα που διαρκούν πολύ και συνοδεύονται από έντονο μυϊκό σπασμό και ανεξέλεγκτες γκριμάτσες του προσώπου, κουράζουν και επηρεάζουν διαφορετικά την επικοινωνία από ότι κάποιες ήπιες επαναλήψεις της πρώτης συλλαβής μιας λέξης. Επιπροσθέτως, η συνολική εμπειρία τραυλισμού που βιώνουν τα παιδιά σχολικής ηλικίας, οι έφηβοι και οι ενήλικοι, καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις ιδιαίτερες αρνητικές σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές που κάθε πρόσωπο που τραυλίζει μπορεί να βιώνει γύρω από ένα επεισόδιο τραυλισμού. Αυτός ο κύκλος σκέψεων – συναισθημάτων –  σωματικών αντιδράσεων  –  συμπεριφορών είναι τελείως προσωπικός και διαφορετικός για κάθε πρόσωπο. Για παράδειγμα, ένας ενήλικος που τραυλίζει στη δουλειά μπορεί να σκέφτεται ότι μπορεί να χάσει τη δουλειά του αν κολλήσει, να αισθάνεται φόβο, το σώμα του να αντιδρά ανεξέλεγκτα κοκκινίζοντας και να αντιδρά με σιωπή. Κάποιος άλλος, μπορεί να σκέφτεται ότι σημασία έχει να πει αυτό που θέλει ακόμα κι αν το πει τραυλίζοντας, να αισθάνεται σιγουριά για τη γνώμη του, το σώμα του να παραμένει ήρεμο και να αντιδρά επικοινωνώντας αυτό που θέλει να πει. Και οι δύο άνθρωποι τραυλίζουν αλλά ο τραυλισμός επηρεάζει σε διαφορετικό βαθμό τη δραστηριότητα και τη συμμετοχή του κάθε ενός, σε καθημερινές περιστάσεις όπως η εργασία.

Υπάρχουν τόσες θεραπείες όσα και τα πρόσωπα που τραυλίζουν;
Στην πράξη ναι, με την έννοια ότι η θεραπεία πρέπει να παραμετροποιείται κατάλληλα ώστε να απαντά συνολικά και ολιστικά στις προσδοκίες του κάθε προσώπου που τραυλίζει και της οικογένειάς του. Όταν ένα παιδί σχολικής ηλικίας έρχεται για θεραπεία και ερωτάται ποιες είναι οι προσδοκίες του από τη λογοθεραπεία, συχνά απαντά: «να μιλάω καλύτερα χωρίς να κολλάω». Διερευνώντας παραπάνω αυτό το αίτημα, ρωτώντας το παιδί τι διαφορά θα κάνει αυτό στη ζωή του, συχνά ο λογοθεραπευτής παίρνει απαντήσεις όπως: «θα μιλάω περισσότερο», «θα έχω λιγότερο άγχος», «θα κάνω περισσότερους φίλους», «θα σηκώνω το χέρι στην τάξη πιο πολύ», «οι γονείς μου θα είναι ευχαριστημένοι», κοκ. Η προσδοκία του παιδιού από τη λογοθεραπεία εύλογα ξεπερνά τη διαχείριση του στόματος και επεκτείνεται στη λειτουργικότητά του και την ποιότητα ζωής του. Η λογοθεραπεία θα πρέπει να απαντά στο σύνολο αυτών των αιτημάτων και με ολιστικό τρόπο. Με τρόπο που αξιοποιεί τους πόρους του παιδιού και της οικογένειας αλλά και με παρεμβάσεις στο άμεσο και ευρύτερο περιβάλλον του παιδιού, εμπλέκοντας και εκπαιδεύοντας τους γονείς αλλά και τους σημαντικούς άλλους.
Υπάρχουν πολλά και διαφορετικά λογοθεραπευτικά προγράμματα κατάλληλα για διαφορετικές ηλικίας. Για την προσχολική ηλικία τα ποιο γνωστά είναι το Palin Parent-Child Interaction Therapy (Palin PCI), το Restart DCM, το MiniKIDS και το πρόγραμμα Lidcombe. Για τη σχολική ηλικία το πρόγραμμα Λεξιπόντιξ, με υψηλό βαθμό παραμετροποίησης για κάθε περιστατικό, αποτελεί το μόνο δομημένο πρόγραμμα για αυτή την ηλικιακή ομάδα.  Κάθε πρόγραμμα έχει διαφορετικό θεωρητικό υπόβαθρο και κλινικές πρακτικές. Δουλειά του εξειδικευμένου λογοθεραπευτή είναι να διερευνήσει τι έχει ανάγκη κάθε ένα παιδί για να έχει καλύτερη επικοινωνία, να ακούσει τις προσδοκίες του παιδιού και των γονιών, να συζητήσει μαζί τους τις διαθέσιμες επιλογές θεραπείας ώστε να συναποφασίσουν για το πρόγραμμα το οποίο εξυπηρετεί καλύτερα τις ανάγκες του συγκεκριμένου παιδιού και οικογένειας.

Ποιος είναι ο ρόλος του εξειδικευμένου λογοθεραπευτή;
Όπως μία θεραπεία δεν είναι για όλους, έτσι και ένας λογοθεραπευτής δεν είναι για όλα. Υπάρχουν εξειδικευμένοι πιστοποιημένοι λογοθεραπευτές τραυλισμού εκπαιδευμένοι να υποστηρίξουν τα πρόσωπα που τραυλίζουν και τις οικογένειές τους ολιστικά και με κλινικές πρακτικές που απευθύνονται στο σύνολο της διαταραχής του τραυλισμού και όχι μόνο στη λεκτική της όψη. Ο ευρωπαϊκός οργανισμός πιστοποίησης της κλινικής εξειδίκευσης στον τραυλισμό είναι ο CESS (Certified European Stuttering Specialists), πρώην EFS (European Fluency Specialists). Στις σελίδες του θα βρείτε τα κριτήρια της κλινικής εξειδίκευσης και τους Έλληνες εξειδικευμένους λογοθεραπευτές τραυλισμού.

Ποιος είναι ο ρόλος του κοινωνικού περιβάλλοντος και της κοινότητας των προσώπων που τραυλίζουν;
Σε κάθε κοινωνία υπάρχουν στερεότυπα και πεποιθήσεις που αποτυπώνονται στον δημόσιο λόγο, στις αποφάσεις του κράτους ή στις καθημερινές συμπεριφορές όλων μας. Στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο, ακόμα και στη σύγχρονη σάτιρα κάποιες φορές, ο «κεκές» διακωμωδείται και η δυσκολία στην ομιλία εργαλειοποιείται για να παράξει γέλιο και ταυτόχρονα υποτιμητικά στερεότυπα. Εσφαλμένες πεποιθήσεις, ακόμα και μεταξύ επαγγελματιών, όπως ότι ο τραυλισμός είναι αποτέλεσμα άγχους ή ότι η ανοιχτή συζήτηση για τον τραυλισμό με το παιδί που τραυλίζει θα εδραιώσει τη δυσκολία, αποπροσανατολίζουν τα πρόσωπα που τραυλίζουν και τις οικογένειές τους από την εύρεση «καλών πρακτικών» παρέμβασης. Η υποχρέωση το πρόσωπο που τραυλίζει να «κανονικοποιεί» την ομιλία του χρησιμοποιώντας «τεχνικές» ομιλίας είναι κοινωνική κατασκευή και δεν λαμβάνει υπόψη της το δικαίωμα του προσώπου που τραυλίζει να επιλέγει με ποιον τρόπο θα διαχειρίζεται την επικοινωνία του, με ή χωρίς τραυλισμό. Ο συνομιλητής έχει τη δική του ευθύνη στο να ρυθμίζει την επικοινωνία του στο διαφορετικό τρόπο επικοινωνίας του προσώπου που τραυλίζει. Είναι ευθύνη και του κοινωνικού συνόλου και του κράτους να τοποθετείται υποστηρικτικά, με έμπρακτο τρόπο, απέναντι στη νευροδιαφορετικότητα του τραυλισμού, με συμπεριληπτικές πρακτικές, ρυθμίζοντας την ισχύουσα αναχρονιστική νομοθεσία και αμβλύνοντας τις διακρίσεις. Η ίδια η κοινότητα των προσώπων που τραυλίζουν, που στην Ελλάδα εκπροσωπείται από το σωματείο Πρωτοβουλία Προσώπων που Τραυλίζουν, έχει στα χέρια της το μοναδικό δικαίωμα να μιλά εκ μέρους των προσώπων που τραυλίζουν και ως εκ τούτου να γνωμοδοτεί, να ρυθμίζει και να διεκδικεί. Είναι υποχρέωσή της να έχει φωνή και υποχρέωση όλων να την υποστηρίζουν.

Για να παραλλάξουμε το μότο της Παγκόσμιας ημέρας Ενημέρωσης για τον Τραυλισμό: «ΔΕΝ ταιριάζει ένα μέγεθος σε όλους» και όλοι δικαιούνται το μέγεθος που τους ταιριάζει.

Ο Γιώργος Φούρλας είναι εξειδικευμένος λογοθεραπευτής τραυλισμού και διευθυντής του Κέντρου Έρευνας και Θεραπείας Τραυλισμού. www.travlismos.gr