Η εγκυμοσύνη αποτελεί μια μαγική και ξεχωριστή περίοδο, ένα ορόσημο στη ζωή κάθε γυναίκας και ένα ιδιαίτερο ταξίδι προς την ωριμότητα. Τι βιώνει όμως  μια γυναίκα σε όλο αυτό το ταξίδι; Ποια είναι η ψυχολογία της εγκυμοσύνης και για ποιους λόγους αυτή συχνά δεν γίνεται αποδεκτή από τον κοινωνικό περίγυρο της γυναίκας με αποτέλεσμα αυτή να ζορίζεται περισσότερο;

Εγκυμοσύνη: Η περίοδος της αναμονής

— Κατά τη διάρκεια της εννιάμηνης αναμονής, είναι πολύ φυσιολογικό να προκύψουν διάφορες αμφιβολίες και ερωτηματικά για το αν είναι μια γυναίκα έτοιμη να φέρει στον κόσμο ένα παιδί, για το κατά πόσο είναι πραγματικά κατάλληλη καθώς και κατά πόσο τελικά ήθελε να γίνει μητέρα.

— Από ψυχολογικής άποψης, ένα βασικό χαρακτηριστικό της μητρότητας φαίνεται να είναι η συναισθηματική αμφιθυμία που προκαλεί διαβαθμίσεις της διάθεσης και της συμπεριφοράς, όπου συγκρούονται αγάπη και κακία, αφοσίωση και απόρριψη, εγωισμός και γενναιοδωρία, θέληση για προστασία και σκέψεις εγκατάλειψης. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η γυναίκα είναι θύμα μιας μεγάλης ορμονικής αλλαγής που επιφέρει μια υπεραισθησία. Αυτό σημαίνει ότι αντιλαμβάνεται πιο έντονα τα αρνητικά συναισθήματά της -φόβος, αγωνία, θλίψη, μελαγχολία- και έχει συνεχείς αλλαγές στη διάθεσή της. Οι μεταπτώσεις, εντωμεταξύ, αναπόσπαστο κομμάτι στην ψυχολογία της εγκυμοσύνης, κυμαίνονται από ενθουσιασμό μέχρι έντονο άγχος, ακόμα και κατάθλιψη.

— Επίσης, πολλές φορές, η μέλλουσα μητέρα φέρεται σαν μικρό παιδί, δηλαδή παλινδρομεί, και η εκλογίκευση και η εμπειρία μετράνε πολύ λιγότερο. Αυτή η παλινδρόμηση θα βοηθήσει αργότερα τη γυναίκα να ταυτιστεί με το παιδί της και επομένως να αναγνωρίσει τις ανάγκες του, μόνο και μόνο πολλές φορές από ένα μικρό κλαψούρισμα. Η παλινδρόμηση, λοιπόν, συνεπικουρεί ώστε μελλοντικά η μαμά να συντονιστεί με το παιδί της. Όμως, μπορεί να συνοδεύεται από ψυχικές καταστάσεις και συμπεριφορές όπως: μεγάλη ανάγκη για προστασία και κατανόηση, υπερβολές στις αντιδράσεις, παράξενες επιθυμίες κάθε είδους και ίσως την ανάγκη να έρθει η έγκυος πιο κοντά με τη δική της μητέρα.

—  Για κάθε γυναίκα, η αρχή της εγκυμοσύνης, ιδιαίτερα αν πρόκειται για την πρώτη της, είναι σαν ένα γοητευτικό και περιπετειώδες ταξίδι που την προετοιμάζει για το μεγάλο πέρασμα από τη θέση της κόρης σε αυτή της μάνας. Η αλλαγή αυτή του ρόλου, ακόμα και αν προέρχεται από συνειδητή επιλογή, φαντάζει κάπως τρομακτική! Η  έγκυος ταυτίζεται πλέον με τη «μητέρα», την πρωτόγονη ανάμνηση του όντος που ανάθρεψε και αυτήν.

— Η αλλαγή στον τρόπο ζωής, στις συνήθειες και στα χόμπι, στο διαιτολόγιο, στον ελεύθερο χρόνο και στην ενεργητικότητα, η περικοπή τού τσιγάρου και του αλκοόλ, η αύξηση του βάρους, το χαμηλό σάκχαρο του αίματος ή η υπογλυκαιμία που δημιουργούν την αίσθηση της διαρκούς κόπωσης, οι ανησυχίες και οι φόβοι για την υγεία του εμβρύου και τους πόνους του τοκετού, είναι μερικοί ακόμα από τους παράγοντες που δυσχεραίνουν τα αρχικά συναισθήματα χαράς και επηρεάζουν την ψυχολογία της εγκυμοσύνης: εκνευρισμός με το παραμικρό, κλάματα χωρίς λόγο, τάση για καταστροφικές σκέψεις και σενάρια…

— Επιπλέον, η εγκυμονούσα βιώνει πολλαπλές ενοχές, επειδή δεν νιώθει χαρούμενη και ικανοποιημένη.

Αναλυτικότερα…

Πρώτο τρίμηνο κύησης

• Κατά την πρώτη φάση, η γυναίκα αποδέχεται το βιολογικό γεγονός της κύησης.
• Η γυναίκα βιώνει την αποδοχή της ίδιας της εγκυμοσύνης. Ακόμα και αν πρόκειται για μία επιθυμητή και αναμενόμενη εγκυμοσύνη, δεν θα αποφύγει τα αντιφατικά συναισθήματα αποδοχής/απόρριψης και τις ερωτήσεις του τύπου: “Μα πραγματικά το θέλω αυτό το παιδί;” “Πώς θα αλλάξει τη ζωή μου;” κ.τ.λ.
• Σε αυτό το χρονικό διάστημα, κάποιες γυναίκες μπορεί να αισθάνονται ανησυχία για πιθανή απώλεια του μωρού τους. Ιδιαίτερα γυναίκες, που είχαν προηγούμενες αποβολές ή προβλήματα υπογονιμότητας, μπορεί να μπουν σε ένα ψυχολογικό φαύλο κύκλο και οι αμφιβολίες που ενδεχομένως έχουν σχετικά με την εγκυμοσύνη τους να τους προκαλέσουν και ενοχές.
• Έντονα συναισθήματα αμφιθυμίας μεγεθύνονται αυτή την περίοδο, ιδιαίτερα αν είναι η πρώτη εγκυμοσύνη της γυναίκας, γιατί δεν γνωρίζει τι πρέπει να περιμένει και τι όχι. Καταστάσεις που κανονικά δεν θα γίνονταν αντιληπτές μπορεί τώρα να προκαλέσουν έντονη συναισθηματικότητα, δάκρυα ή συναισθήματα κατάθλιψης ή θυμού με τον εαυτό της ή με τους κοντινούς της ανθρώπους. Αυτές οι ξαφνικές συναισθηματικές διακυμάνσεις είναι πιο έντονες σε ορισμένες γυναίκες από ό,τι σε άλλες.
• Όπως αλλάζει το σώμα της, έτσι αλλάζει και η σχέση της εγκύου με τους ανθρώπους γύρω της. Αναρωτιέται αν θα παραμείνει αρεστή και αν το σώμα της θα επανέλθει. Αναρωτιέται πώς τη βλέπουν οι άλλοι και αν θα τα καταφέρει στις επαγγελματικές της υποχρεώσεις.
• Είναι όλα καινούργια, όλα πρωτόγνωρα και όλα εν εξελίξει.

Δεύτερο τρίμηνο  κύησης

• Στη δεύτερη φάση, η γυναίκα αποδέχεται το αναπτυσσόμενο έμβρυο ως ξεχωριστό από αυτήν άτομο που θα το αναθρέψει. Οι κινήσεις του μέσα στην κοιλιά της βοηθούν στο σταδιακό διαχωρισμό της από το έμβρυο σε ψυχικό επίπεδο. Η μητέρα αρχίζει, δηλαδή, να νιώθει τη ζωή που μεγαλώνει μέσα της σαν κάτι το υπαρκτό.
• Η ψυχολογία της εγκυμοσύνης αλλάζει και πάλι. Η γυναίκα αρχίζει να έχει περισσότερους φόβους και δυσκολεύεται να αποδεχτεί το καινούργιο σώμα που αλλάζει με ραγδαίους ρυθμούς. Ανησυχεί για την εξωτερική της εμφάνιση, η οποία αρχίζει και αλλάζει σημαντικά και αισθάνεται αμήχανα για το βάρος της. Αυτά τα συναισθήματα μπορεί να οδηγήσουν σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, η οποία μπορεί να ενισχυθεί και από την προσωπικότητα της κάθε μητέρας.
• Όλα βιώνονται πιο έντονα, ο έλεγχος των συναισθημάτων γίνεται πολύ δύσκολος και οι συναισθηματικές απαιτήσεις της εγκύου αυξάνονται σημαντικά. Οι μέλλουσες μητέρες μπορεί να αισθάνονται αυξημένη εξάρτηση από τον σύντροφό τους. Έχουν περισσότερες ανάγκες απο ό,τι συνήθως και μπορεί να ανησυχούν για το αν ο σύντροφός τους θα είναι διαθέσιμος και σε θέση να τις υποστηρίξει κατά τη διάρκεια των αλλαγών αυτής της περιόδου. Πολλές γυναίκες ανησυχούν για το αν ο σύντροφος τους εξακολουθεί να έχει το ίδιο ερωτικό ενδιαφέρον γι’ αυτές, τώρα που το σώμα τους αλλάζει.
• Πολλές γυναίκες, σε αυτή τη φάση, φοβούνται για τη σωστή ανάπτυξη του εμβρύου.

Τρίτο τρίμηνο κύησης

• Κατά την τρίτη φάση, η γυναίκα προετοιμάζεται ρεαλιστικά για τη γέννηση και τη μητρότητα.
• Οι γυναίκες αναμένουν τον τοκετό και έρχονται αντιμέτωπες με σημαντικές φυσικές αλλαγές. Οι φόβοι μεταλλάσσονται: αφορούν κυρίως τον τοκετό και συνδέονται με το άγχος για την καλή υγεία του μωρού. Το άγχος στο τώρα σχετίζεται με αυτήν καθεαυτή τη διαδικασία του τοκετού. Ειδικά αν πρόκειται για γυναίκες που γίνονται για πρώτη φορά μητέρες, η διαδικασία του τοκετού μπορεί να φαντάζει σαν κάτι το τρομακτικό. Οι ανησυχίες για τον τοκετό και τη γέννηση είναι κοινές κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων μηνών της εγκυμοσύνης. Ο πόνος του τοκετού, η ανησυχία της μητέρας για να αντεπεξέλθει στις οδύνες και στη διαδικασία, η άφιξη του μωρού και οι άμεσες ανάγκες του που θα πρέπει να καλυφθούν και αποτελούν άγνωστο τομέα για τη νέα μαμά, ο θηλασμός και ο φόβος της μητέρας για το αν θα τα καταφέρει σε όλα αυτά, αποτελούν μερικούς από τους προβληματισμούς και τις αγωνίες της.
• Σε αυτούς τους φόβους προστίθεται και το αίσθημα του αποχωρισμού: ο τοκετός εκλαμβάνεται ως ένας επώδυνος σωματικός και ψυχικός αποχωρισμός. Η σκέψη ότι σύντομα θα κρατήσει στα χέρια της το παιδί της αντισταθμίζει πολλές φορές αυτά τα αρνητικά συναισθήματα. Πάντως, η μέλλουσα μητέρα επαναδιαπραγματεύεται τη μέχρι τώρα σχέση της με το παιδί ως αντιπροσώπου του εαυτού της και τη νέα σχέση με το παιδί ως μοναδικό άτομο.
• Η κούραση μεγαλώνει λόγω του βάρους της κοιλιάς. Ο ύπνος γίνεται πιο δύσκολος και άστατος και η υπερένταση διαδέχεται την υπερκόπωση κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Η δικτατορία της ευτυχίας 

Τα αρνητικά και αντιφατικά συναισθήματα κατά τη διάρκεια της κύησης είναι, ως έναν βαθμό, απολύτως φυσιολογικά. Στον δυτικό κόσμο,  όμως, τείνουμε να τα αγνοούμε και η μητρότητα να θεωρείται εξορισμού γενναιόδωρη και ευτυχισμένη. Συχνά, ο μικρόκοσμος της εγκύου κυβερνάται από τη «δικτατορία της ευτυχίας». Οι άνθρωποι με τους οποίους η γυναίκα συναναστρέφεται συχνά επιμένουν να τη μακαρίζουν για την ευτυχία της που περιμένει παιδί, μέχρι σημείου να την κάνουν να αισθανθεί ενοχές για τα όποια αρνητικά συναισθήματά της, τα οποία σχετίζονται με την εγκυμοσύνη. Μια καλή μητέρα οφείλει να είναι μόνο καλή.

Από την άλλη πλευρά, το να αναγνωρίσει κανείς αυτή την πολυπλοκότητα της σχέσης με το παιδί δεν είναι εύκολο, γιατί μας εκθέτει στην κοινωνική κριτική και σε μια οδυνηρή αίσθηση ανεπάρκειας, ακαταλληλότητας, σαν να πρόκειται για μια ασθένεια ή για μια συμπεριφορά ενάντια στη φύση. Δεν μας επιτρέπεται να εκφράσουμε, αλλά πολύ περισσότερο να νιώσουμε όλα αυτά τα αντιφατικά συναισθήματα, τα  οποία είναι αναμενόμενα και φυσιολογικά.  Η ψυχολογία της εγκυμοσύνης με τις μεταπτώσεις της είναι ένα από τα αναπόσπαστα κομμάτια της νέας αυτής κατάστασης και σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να μας τρομάζουν. Η πεποίθηση ότι η εγκυμοσύνη αποτελεί εξ ορισμού μια περίοδο ευτυχίας και πως η μητέρα οφείλει να αισθάνεται μόνο χαρά και ευτυχία δεν ευσταθεί. Αντίθετα, δημιουργεί εσωτερικές διαμάχες και αντικρουόμενα συναισθήματα. Στην τελική, μια μητέρα δίχως τη σκοτεινή της πλευρά είναι μια μερική μητέρα που κρύβει, και σε μερικές περιπτώσεις απωθεί, την αμφιθυμία της και έτσι γίνεται συχνά κακή, χωρίς ούτε καν να το ξέρει. 

Η ψυχολογία της εγκύμοσύνης αλληλεπιδρά με:

• Τις προσωπικές επιρροές, δηλαδή τα προσωπικά βιώματα, τη δική της σχέση με την οικογένεια καταγωγής, τη σχέση της με τη θηλυκότητα και τη γυναικεία της φύση.
• Tα στάδια της βιολογικής εξέλιξης, δηλαδή από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε τριμήνου της εγκυμοσύνης π.χ. ορμόνες και αργότερα τις φάσεις του τοκετού και της μητρότητας πχ στάδια ανάπτυξης του παιδιού.
• Tα κοινωνικά δεδομένα, δηλαδή το πώς κάθε κοινωνικό, πολιτισμικό και οικογενειακό περιβάλλον τοποθετείται αρνητικά ή θετικά σε αυτό που συμβαίνει  (συναισθηματική υποστήριξη από το οικείο περιβάλλον).

Για τον λόγο αυτό δεν εμφανίζουν οι έγκυες γυναίκες τις ίδιες εναλλαγές. 

Πώς διαχειρίζομαι αυτά τα «παράξενα» συναισθήματα;

— Το σημαντικότερο όλων είναι να ακούσω και να φερθώ ευγενικά στον εαυτό μου και σε αυτά τα παράξενα συναισθήματα. Να κατανοήσω  πως βιώνω μια πρωτόγνωρη εμπειρία για  μένα, το  σώμα  μου, την  ύπαρξη  μου.  Όλα αλλάζουν… και  ακόμα και αν εγώ διάλεξα αυτή την  αλλαγή, δεν σημαίνει πως είναι εύκολη και μόνο ντυμένη με χαρά και ευτυχία…Κάθε αλλαγή, παρά την ανυπομονησία, εμπεριέχει και τον  φόβο για το  άγνωστο. Επομένως, κάθε  συναίσθημα αγωνίας, φόβου, άγχους, θυμού, αντίφασης είναι και αυτό μέρος της διαδρομής. Είναι  αναπόφευκτο, ανθρώπινο και απολύτως  φυσιολογικό!  Χρειάζεται, λοιπόν, να μας αγκαλιάσουμε αντί να μας στήσουμε στη γωνία και να γνωρίσουμε- αποδεχτούμε όλα αυτά τα παράξενα συναισθήματα ως μέρος της αλλαγής.  Δεν είμαστε υποχρεωμένες να νιώθουμε  ευτυχισμένες ανά πάσα στιγμή, μόνο και μόνο επειδή είμαστε έγκυες. Έχουμε δικαίωμα να έχουμε ανησυχίες,  άγχος  και  προβληματισμούς. Όσο γρηγορότερα το συνειδητοποιήσουμε αυτό, τόσο πιο εύκολα θα διαχειριστούμε την κατάσταση.

— Να εκφράσω ελεύθερα και ανοιχτά όλες  αυτές τις ανησυχίες μας με ανθρώπους που νιώθω κοντά μου. Η έκφραση των αρνητικών αυτών συναισθημάτων είναι και η βάση της αντιμετώπισής τους. Η αποφυγή των εσωτερικών συγκρούσεων οδηγεί προς μια κατάσταση συγκινησιακής απομόνωσης, η οποία μόνο αρνητικά αποτελέσματα θα έχει.

—Η μητέρα που αναγνωρίζει, αποδέχεται και συγκρατεί τις σκοτεινές, τις πιο δυσάρεστες πλευρές της και τα αντιφατικά της συναισθήματα, δεν είναι σίγουρα επικίνδυνη. Αποποιείται πιο εύκολα την επιθυμία για τελειότητα, τη δική της και των παιδιών της. Δεν συνδέει τη μητρότητα με το νόημα της ζωής της και έτσι θα μπορέσει, όταν θα έρθει η σωστή στιγμή να αποδεχτεί με γαλήνη το γεγονός ότι τα παιδιά θα φύγουν μακριά της.

— Να συμπεριλάβω τον σύντροφο σε όλη αυτή την περίοδο της κοινής μας ζωής και να μην τον αφήσω απ’ έξω. Να μιλήσω ανοιχτά για όλες  τις  ανησυχίες, αλλά και τις ανάγκες που έχω από εκείνον. Η καλή επικοινωνία μεταξύ μας και ή έλλειψη προστριβών και αλληλοκατηγοριών για μικρά καθημερινά πράγματα θα βοηθήσει την μεταξύ μας σχέση και την ψυχολογία της εγκυμοσύνης.

— Να προσαρμοστώ σταδιακά στον ρόλο της μητέρας, να αποδεχτώ την εγκυμοσύνη και να την ενσωματώσω στον τρόπο ζωής μου. Ο βαθμός αποδοχής εκφράζεται σημαντικά από την ετοιμότητα της γυναίκας να μείνει έγκυος και τη συναισθηματική της αντίδραση. Η  προετοιμασία για τη μητρότητα πραγματοποιείται μέσω της φαντασίας και της ονειροπόλησης. Σκεφτόμαστε τον εαυτό μας ως μητέρες και φανταζόμαστε τις μητρικές ιδιότητες που επιθυμούμε να αποκτήσουμε. Προσπαθούμε να προβλέψουμε τις αλλαγές που θα φέρει το παιδί στη ζωή μας και αναρωτιόμαστε πώς θα τα βγάλουμε πέρα με τη φασαρία, την ακαταστασία, τη μειωμένη ελευθερία κινήσεων και τις φροντίδες που θα πρέπει να παρέχουμε.

— Να ελέγξω τι προσδοκίες έχω από τον εαυτό μου σε  αυτόν τον  νέο ρόλο.

—Να συνεχίσω κανονικάτο  καθιερωμένο πρόγραμμά μου (εφόσον οι συνθήκες το επιτρέπουν).

— Να συμμετέχω  σε  ομάδες,  να  επικοινωνώ με  φίλους-οικογένεια, να συμπεριλάβω στο  πρόγραμμά μου άθληση και άσκηση. Όλα αυτά  θα δημιουργήσουν μια αίσθηση μοιράσματος και σύνδεσης, θα  μας  κάνουν να νιώθουμε περισσότερο παραγωγικές  και  ταυτόχρονα  θα  μας  εμπλουτίζουν με ενέργεια.

—Να απευθυνθώ σε ειδικό εφόσον η ψυχολογία της εγκυμοσύνης μου είναι πολύ άσχημη, η κατάσταση με έχει καταβάλει και είναι έξω από τον έλεγχό μου.

Η Ειρήνη Ανδρικοπούλου είναι Ψυχολόγος- Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια. Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί της στο 6944971741 ή στο email:  eirini_andrikopoulou@hotmail.com και να τη βρείτε στο instagram @sinexelixis