Δέκα χρόνια Τaλκ, δέκα χρόνια προσπαθειών να μεγαλώσει αυτό το παιδί, το παιδί της Μαρκέλλας… Κι εμείς βοηθοί στο μεγάλωμα, ο καθένας από το πόστο του, με το δικό του μερίδιο, με διαφορετικούς χρόνους. Έπειτα από δέκα χρόνια, λοιπόν, μέσα από άρθρα για γονείς που τα χουν δει όλα ή που δεν τα έχουν δει όλα ακόμα, για μας που τα γράψαμε για να τα ακούσουμε, για να τα πούμε, για να τα ξεκαθαρίσουμε και για να εκτονωθούμε, για να αφήσουμε κάτι σοβαρό στον χώρο της ανάπτυξης των παιδιών και της «πυροβολημένης» γονεϊκότητας, ήρθε η ώρα να δούμε τι σημαίνει ο αριθμός δέκα για την ηλικία ενός παιδιού. Ίσως να θυμάστε, άλλωστε, τη στήλη αυτή αφιερωμένη για ένα διάστημα στην ψυχοκοινωνική και σωματική ανάπτυξη του παιδιού ανά ηλικιακό στάδιο.

Ανάμεσα σε δυο κόσμους
Οι μεγάλοι έχουμε την τάση να δίνουμε υπερβολική σημασία στα νούμερα (είτε πρόκειται για αριθμούς είτε για άτομα). Έτσι όταν πατάμε τα τριάντα, συνηθίζεται να μιλάμε για τα πρώτα «άντα», όταν πατάμε τα πενήντα για τον μισό αιώνα κ.ο.κ. Ωστόσο, αυτό δεν είναι παρά μια σύμβαση εορταστικού χαρακτήρα και όχι ουσιαστικού, γιατί ο κάθε οργανισμός έχει τους δικούς του ρυθμούς∙ και το κάθε παιδί έχει τον δικό του ρυθμό ανάπτυξης.
Στην ηλικία των 10 ετών, κάποια παιδιά παραμένουν αθώα στην ψυχή και ανώριμα στο σώμα, ενώ κάποια άλλα αρχίζουν να «μεγαλώνουν», να εισέρχονται στην εφηβεία, δηλαδή σε ραγδαίες αλλαγές τόσο στο σώμα όσο και στην ψυχολογία. Το βάρος τους μπορεί να αρχίσει να αυξάνεται με επιταχυνόμενο ρυθμό, το ύψος ακόμη περισσότερο και το συναίσθημα να εμφανίζει εκρήξεις θυμού και χαράς.
Για να γίνω πιο ακριβής, η εφηβεία αποτελεί συναισθηματικό όρο. Ο όρος  που αφορά στις αλλαγές του σώματος είναι η ήβη. Η έναρξη της ήβης σηματοδοτείται στα κορίτσια από το «μπουμπούκιασμα» του στήθους και στα αγόρια από την αύξηση του ορχικού όγκου. Η τρίχωση δεν αποτελεί εναρκτήριο σημάδι ήβης ούτε βέβαια και η έμμηνος ρύση, όπως εσφαλμένα πιστεύουν ορισμένοι γονείς. Έχω γράψει για την εφηβεία και παλαιότερα εδώ.
Τα παιδιά, λοιπόν, στα δέκα τους έτη βρίσκονται ανάμεσα σε δύο κόσμους, αυτόν της αθώας παιδικής ηλικίας και αυτόν της εξεγερμένης εφηβείας. Ανάμεσα στα playmobil και στις οθόνες, ανάμεσα στα παραμύθια και στα video clip του YouTube, ανάμεσα στην ανάγκη να έχουν ακόμη τους γονείς τους δίπλα στα δύσκολα και στην επιθυμία τους να εμφανίζονται ανεξάρτητα. Βρίσκονται σε μια μεταβατική φάση, από τις πρώτες λέξεις του δημοτικού στις σύνθετες προτάσεις του γυμνασίου, από στα στιχάκια παιδικών τραγουδιών και στα πρώτα συνθήματα του όχλου. Ζουν τη φρίκη να βρίσκονται στο παιδικό τους δωμάτιο μέσα σε ένα κορμί που τα τραβάει στα μονοπάτια της σεξουαλικότητας. Ψάχνουν το σώμα τους, ρωτάνε για τον κόσμο, επεξεργάζονται αφηρημένες έννοιες, ακούνε κάτι για το σεξ, χρησιμοποιούν τον μεταφορικό λόγο, υπερασπίζονται δικαιώματα, αντιλαμβάνονται κίνητρα πίσω από την πράξη κάποιου.

Σε κινητικό επίπεδο, έχουν θεωρητικά τελειοποιήσει την αδρή και τη λεπτή κινητικότητα, είναι ικανά για πιο σύνθετες χειροτεχνίες και λεπτομερείς κατασκευές. Ο γραφικός τους χαρακτήρας έχει εγκατασταθεί.
Σε γνωστικό επίπεδο, αναπτύσσουν κλίση σε κάποιο τομέα, π.χ. στα μαθηματικά, στη γραφή, στη μουσική ή στις τέχνες. Μπορούν να συγκεντρωθούν σε μια εργασία για ώρα, ενώ πλέον δύνανται να συντάξουν ένα μακρύ κείμενο. Ο λόγος τους είναι περισσότερος, πλούσιος και πιο αποτελεσματικός. Επίσης, μπορούν να κατανοήσουν το νόημα μιας άγνωστης λέξης από τη ρίζα της ή από τα συμφραζόμενα του κειμένου.
Κοινωνικά, γίνονται πιο ενεργά άτομα, με τη συμμετοχή τους σε κοινές δράσεις, είναι ικανά να νιώσουν τις ανάγκες του διπλανού και να ακούσουν την άποψη του. Ταυτόχρονα με την ενσυναίσθηση, καλλιεργείται και η αυτοπεποίθησή τους και μάλιστα η αναγνώριση του εαυτού τους έρχεται κυρίως μέσα από το σχολικό περιβάλλον. Έχουν επίγνωση του αντίθετου φύλου, αλλά ακόμη προτιμούν τη συντροφιά του ίδιου. Πλέον, είναι επιλεκτικά στις παρέες τους, οι οποίες είναι μικρές σε μέγεθος και καθορίζονται από τα κοινά ενδιαφέροντα.
Στα παιχνίδια τους, παραμένουν έντονα δραστήρια και πλέον πιο ομαδικά, γι’ αυτό και το παιχνίδι σε εξωτερικό χώρο παραμένει αγαπημένο και βέβαια ζωτικό για την ανάπτυξή τους. Σε αυτή την ηλικία φαίνεται να τους αρέσει και το παιχνίδι με κάρτες ή τα επιτραπέζια… Και βέβαια οι οθόνες, ένα μεγάλο στοίχημα για κάθε γονιό, που πρέπει να θέσει τα χρονικά όρια χρήσης, αλλά και την ποιότητα των ιστοτόπων που επισκέπτονται.
Και μια και μιλάμε πάλι για όρια, πιστεύω πως η ηλικία των 10 είναι μια καλή χρονική στιγμή να τεθούν εκ νέου κανόνες σε τομείς που ακολουθούν στο μέλλον και προτού η λαίλαπα της εφηβείας τούς «κάψει» εντελώς. Θεωρώ, δηλαδή, αδιαπραγμάτευτη την άθληση, τη σωστή διατροφή, τη σωστή συμπεριφορά, αλλά πάνω από όλα τη θέσπιση ορίων που δεν θα περιορίσουν, αλλά –ίσα ίσα– θα απελευθερώσουν αργότερα το παιδί.
Η άθληση πρέπει να καλλιεργείται ως κάτι επιτακτικό για την ενδυνάμωση του μυοσκελετικού συστήματος και γι’ αυτό, ακόμη κι αν το παιδί μας δεν είναι αθλητικός τύπος, θα πρέπει να ασχολείται με κάποιο είδος γυμναστικής (σπορ ή χορό) τουλάχιστον δυο φορές την εβδομάδα, είτε σε οργανωμένο πλαίσιο μιας ομαδούλας είτε με τους γονείς ή τους φίλους του. Η φυσική άσκηση σε αυτή την ηλικία είναι σημαντική για την εναπόθεση ασβεστίου στα οστά, για την επαφή με το φυσικό περιβάλλον και για τη μείωση του χρόνου επαφής με οθόνες.
Η διατροφή είναι ένας εξίσου βασικός άξονας γύρω από τον οποίο θα χτιστεί η μελλοντική υγεία του σώματος.
H επικοινωνία σε αυτή την ηλικία διαμορφώνεται και ενισχύεται σε γέφυρες αλληλοσεβασμού και εκτίμησης. Δεν μιλάμε πια σε μωρά, δεν χρειάζεται να τα πούμε πολλές φορές, αλλά με επεξήγηση. Δεν χρειάζεται να τσακωθούμε, επειδή δεν τους αρέσει ξαφνικά η καθαριότητα. Δεν πρέπει να γίνουμε «κακοί». Χρειάζεται να είμαστε πάντα εκεί, αξιόπιστοι συνομιλητές και χέρι βοηθείας στα δύσκολα. Χρειάζεται να μην γκρεμίσουμε τις γέφυρες των προηγούμενων ετών, ώστε να είμαστε, πέραν των φίλων πια, και εμείς ενήμεροι για τα σοβαρά θέματα .

Μη κατακτημένες δεξιότητες
Ωστόσο, στην ηλικία των 10 ετών, όπου όλα τα προαναφερθέντα είναι δεξιότητες θεωρητικά κατακτημένες, συχνά διαπιστώνουμε ότι τα παιδιά μας δεν τις έχουν. Η αλήθεια είναι ότι η έντονη παιδοκεντρικότητα της εποχής, σε συνδυασμό με την υπερπροστατευτικότητα των σύγχρονων γονέων, βάζει τα παιδιά σε έναν αγώνα δρόμου να προλάβουν δραστηριότητες, να «γεμίσουν από ερεθίσματα» και ταυτόχρονα να μείνουν ευχαριστημένα! Αυτή η υπερβολή τελικά τα αφοπλίζει, τα κάνει να χάνουν ακόμη και τον σημαντικό χρόνο επαφής με τους γονείς τους και εντέλει να φτάνουν 10 χρόνων και να μην μπορούν να δέσουν τα κορδόνια των παπουτσιών τους, να μην ξέρουν να περάσουν έναν δρόμο ή ακόμη και να μην έχουν αυτοπεποίθηση, επειδή κι εκείνα ζουν με κάποιο γονεϊκό απατηλό όνειρο ευζωίας.

Ανεξαρτησία
Στα γενέθλια των 10 ετών τους, ας δώσουμε στα παιδιά ένα δώρο: την ανεξαρτησία. Μέσα από την εκμάθηση του πώς περνάμε τον δρόμο ή του πώς τηγανίζουμε ένα αυγό, αφήνοντάς τα μόνα να κάνουν ντους –κι ας μην πλυθούν καλά– και τις εργασίες του σχολείου χωρίς να είμαστε από πάνω τους. Τα όρια δεν περιορίζουν, απελευθερώνουν και τα λάθη είναι απαραίτητα στη διαδικασία της μάθησης.
Σήμερα το Τaλκ και το παιδί αυτής της στήλης σβήνει τα δέκα κεράκια του… Υγεία, χαρά κι ελευθερία (αυτά τα δυο πάνε μαζί). Xρόνια καλά και δυναΤάλκ!

Ο Ιορδάνης Παπαδόπουλος MD, PhD, είναι Επιμελητής Β΄ Παιδιατρικής ΓΝ Σύρου. iordanispapado@hotmail.com