Κατά την έναρξη κάθε σχολικής περιόδου, μια από τις δυσκολότερες καταστάσεις που αντιμετωπίζουν εκπαιδευτικοί και γονείς είναι η «σχολική φοβία» ή «σχολική άρνηση». Προφανώς, δεν είναι εύκολο, αλλά τρομακτικό να ακούς τα παιδιά σου να φωνάζουν «όχι» ή να κλαίνε με λυγμούς, λέγοντας πως δεν θέλουν με τίποτα να πάνε στο σχολείο.

Θα μπορούσαμε να ορίσουμε τη σχολική άρνηση ως έναν παράλογο φόβο του παιδιού για το σχολικό περιβάλλον, που συνοδεύεται από έντονη δυσαρέσκεια και άρνηση να πάει στο σχολείο και έχει ως συνέπεια τη μερική ή συνολική αδυναμία παρακολούθησης του σχολικού προγράμματος και, προφανώς, την καταγραφή αρκετών απουσιών.

Τι κάνει, λοιπόν, ο, εύλογα αγχωμένος, γονιός που έχει… αγωνιστεί να ετοιμάσει στην εντέλεια όλα τα απαραίτητα σχολικά είδη και τα ρούχα του παιδιού του για τη νέα χρονιά και τελικά διαπιστώνει ότι εκείνο δεν επιθυμεί να πάει στο σχολείο; Και αρνείται είτε να φύγει από το σπίτι είτε να μπει στη σχολική μονάδα είτε να μπει στην τάξη; Πώς μπορεί να διαχειριστεί την άρνηση αυτή; 

Ο ρόλος των μεταβάσεων: Καταρχάς, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι η φοβία ή η άρνηση εμφανίζονται συνήθως σε παιδιά προσχολικής ή πρώτης σχολικής ηλικίας, χωρίς, όμως, να αποκλείεται η πιθανότητα να παρατηρηθεί και σε παιδιά σχολικής ηλικίας, και εκδηλώνονται την περίοδο που συμβαίνουν σημαντικές μεταβάσεις στη ζωή του παιδιού. Για παράδειγμα, στο ξεκίνημα του προνηπιαγωγείου/νηπιαγωγείου, στη μετάβαση από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό, ακόμα και στη μετάβαση από το δημοτικό στο γυμνάσιο και σε κάθε αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος, λόγω μετακόμισης ή μη προσαρμογής ή επιλογής των γονέων.

Ο ρόλος του άγχους: Άλλοι παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση της σχολικής άρνησης είναι παντός είδους στρεσογόνα γεγονότα στη ζωή του παιδιού (ενδοοικογενειακή βία, έντονοι γονεϊκοί καβγάδες, άφιξη νέου μέλους στην οικογένεια, διαζύγιο, θάνατος κάποιου κοντινού προσώπου κ.ά), η υπερπροστασία και οι ανασφάλειες των γονιών και οι δυσλειτουργικές σχέσεις προσκόλλησης που έχουν αναπτύξει με το παιδί τους, η αρνητική στάση των ίδιων των γονέων απέναντι στο σχολείο (π.χ. σύγκρουσή της με τους εκπαιδευτικούς, ματαίωση των προσδοκιών τους, αναβίωση δικών τους παιδικών τραυμάτων), οι μαθησιακές δυσκολίες, το άγχος του παιδιού για τις μαθησιακές επιδόσεις του και ο φόβος της αποτυχίας (που στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων πηγάζουν από τους γονείς), τυχόν ενοχλήσεις από άλλα παιδιά στο σχολείο (κοροϊδευτικά σχόλια, πράξεις βίας, συστηματικό bullying) και κάθε άλλο αρνητικό βίωμα που μπορεί να σχετίζεται με το σχολικό πλαίσιο.

Ενδεικτικά, μόνο το πρώτο εξάμηνο του 2023, «Το Χαμόγελο του Παιδιού» παρείχε ψυχολογική υποστήριξη για bullying σε ένα παιδί κάθε δυο μέρες. Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι η σχολική άρνηση σχετίζεται περισσότερο με το άγχος αποχωρισμού του παιδιού από τους φροντιστές του και λιγότερο συχνά με οποιοδήποτε χαρακτηριστικό γνώρισμα του ίδιου του σχολείου.

Τι παθαίνει το παιδί που αρνείται να πάει στο σχολείο;

Τα κυριότερα συμπτώματα που παρουσιάζει ένα παιδί με σχολική άρνηση είναι:

• Σωματικές ενοχλήσεις (πονοκέφαλοι, κοιλιακοί πόνοι, ζαλάδες)
• Εμετοί
• Κλάματα
• Εκρήξεις θυμού
• Επιθετικότητα
• Άρνηση να ντυθεί

Τα προαναφερθέντα εκδηλώνονται κυρίως κατά τις πρωινές ώρες, όταν το παιδί προετοιμάζεται για το χτύπημα του κουδουνιού, ενώ εμφανίζονται σπάνια ή και ποτέ τα Σαββατοκύριακα, τις αργίες ή τις περιόδους των διακοπών.

Στην περίπτωση, τώρα, όπου το παιδί με σχολική άρνηση προσέλθει τελικά στο σχολείο, δυσκολεύεται να αποχωριστεί τον φροντιστή-συνοδό του και να μπει στο προαύλιο, εκφράζει συχνά την ανησυχία ότι μπορεί να πάθουν κάποιο κακό οι γονείς του όσο εκείνο βρίσκεται στην τάξη, τους αποζητά διαρκώς και εκφράζει το αίτημα να τους τηλεφωνήσει, παραπονιέται για σωματικές ενοχλήσεις και τελικά ζητάει να επιστρέψει στο σπίτι.

Αν το παιδί σας εμφανίζει σχολική άρνηση, αναζητήστε τι είναι αυτό που την πυροδοτεί, εξετάστε τι είναι αυτό που μπορεί να το ενοχλεί στη δική σας συμπεριφορά και στο μη σχολικό περιβάλλον και αναζητήστε άμεσα, ιδανικά σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς, βοήθεια από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας ή από το «Το Χαμόγελο του Παιδιού», που θα σας καθοδηγήσουν. Μην ξεχνάτε ότι πίσω από κάθε άρνηση του παιδιού, πιθανότατα κρύβεται μια δική σας άρνηση αποδοχής κάποιων καταστάσεων.

Ο ρόλος των εκπαιδευτικών

Για την αντιμετώπιση της σχολικής άρνησης σημαντική είναι και η συμβολή του σχολείου. Παρακάτω, ακολουθούν προτάσεις/συμβουλές προς τους εκπαιδευτικούς από «Το Χαμόγελο του Παιδιού». Συγκεκριμένα, οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει:

• Να αναγνωρίζουν τα βασικά σημάδια της σχολικής άρνησης σε ένα παιδί.
• Να διατηρούν μια καλή συνεργασία με τους γονείς και να ενημερώνουν για την ένταση και τη συχνότητα των συμπτωμάτων που παρουσιάζει το παιδί στη σχολική τάξη και γενικότερα στο σχολικό περιβάλλον.
• Να είναι υποστηρικτικοί και να μην κατηγορούν τους γονείς.
• Να δείχνουν κατανόηση στα συναισθήματα και στη δυσφορία του παιδιού και να φροντίσουν να διαμορφώσουν ένα θετικό και ασφαλές κλίμα στην τάξη.
• Να ενισχύσουν τα θετικά χαρακτηριστικά και τις δεξιότητες του παιδιού (π.χ μέσα από την ανάθεση κάποιου ρόλου, μέσα από τον έπαινο, μέσα από τη συμμετοχή του σε κάποια ευχάριστη δραστηριότητα ή μέσα από τη δυνατότητα ανάληψης πρωτοβουλιών).
• Εάν χρειαστεί, να συνδιαμορφώσουν με τους γονείς ένα πλάνο έγκαιρης παρέμβασης, που, σε κάθε περίπτωση, αυξάνει την πιθανότητα επιτυχούς αντιμετώπισης της δυσκολίας.
• Εάν τα συμπτώματα της σχολικής άρνησης εμμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, να ενθαρρύνουν τους γονείς να επικοινωνήσουν στην Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056 ή να συνεργαστούν  με κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.

Ευχαριστούμε «Το Χαμόγελο του Παιδιού» για τη συνεργασία. Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056» ή να επικοινωνήσετε ηλεκτρονικά στη διεύθυνση sos1056@hamogelo.gr, ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας.