Τον όρο παράλληλη στήριξη τον άκουσα για πρώτη φορά τέσσερα χρόνια πριν, και μάλιστα αγγλιστί, σε ένα ξενόγλωσσο νηπιαγωγείο όπου φοιτούσε η κόρη μου. Τις ιδιαίτερες εκπαιδευτικές ανάγκες της θα κάλυπτε ένας shadow teacher, ένας «δάσκαλος-σκιά», που διακριτικά αλλά εξατομικευμένα θα βοηθούσε τη μικρή να ανταποκριθεί στις –σύνθετες για εκείνη– μαθησιακές ανάγκες. Από τότε μέχρι σήμερα, η Ιωάννα περνά την πόρτα του σχολείου με τη δύναμη και την αυτοπεποίθηση που αντλεί και από την… σκιά της γλυκιάς Δήμητρας. Όπως θα συμπεράνετε από τα παραπάνω, η Ιωάννα είναι εξαιρετικά τυχερή, αφού υποστηρίζεται σταθερά από την ίδια εκπαιδευτικό, που συνεργάζεται αρμονικά με τη διεύθυνση και το εκπαιδευτικό προσωπικό του σχολείου. Αυτονόητο; Δυστυχώς όχι, καθώς στη χώρα μας πολύ συχνά η θεωρία απέχει χιλιόμετρα από την πράξη.

Τι είναι η παράλληλη στήριξη και σε ποιους απευθύνεται

Ο θεσμός της παράλληλης στήριξης αναφέρεται στα άτομα που συνοδεύουν μαθητές με αναπηρία ή άλλες εκπαιδευτικές ανάγκες στο περιβάλλον του τυπικού γενικού σχολείου. Η παράλληλη στήριξη είναι ένα ενισχυτικό και ενταξιακό εργαλείο που διευκολύνει την εκπαιδευτική διαδικασία, δεν είναι απλή φύλαξη. Συνεπώς, οι «δάσκαλοι-σκιά» είναι καταρτισμένοι επιστήμονες και οι ειδικότητές τους πρέπει να αντιστοιχούν στις ανάγκες του στηριζόμενου μαθητή. Μπορεί, λοιπόν, να είναι ειδικοί παιδαγωγοί, λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, ψυχολόγοι ή εκπαιδευτικοί.

Ποιοι μαθητές, όμως, δικαιούνται παράλληλη στήριξη; Όσοι για ολόκληρη τη σχολική τους ζωή ή για ορισμένη περίοδο της σχολικής τους ζωής εμφανίζουν σημαντικές δυσκολίες μάθησης λόγω αισθητηριακών, νοητικών, γνωστικών και αναπτυξιακών προβλημάτων ή ψυχικών και νευροψυχικών διαταραχών. Στους μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες συγκαταλέγονται όσοι παρουσιάζουν νοητική αναπηρία, αισθητηριακές αναπηρίες όρασης, αισθητηριακές αναπηρίες ακοής, κινητικές αναπηρίες, χρόνια μη ιάσιμα νοσήματα, διαταραχές ομιλίας-λόγου, ειδικές μαθησιακές δυσκολίες, όπως δυσλεξία και διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές ή ψυχικές διαταραχές.
Παράλληλη στήριξη μπορούν να διεκδικήσουν εκείνα τα παιδιά των οποίων οι ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες έχουν πιστοποιηθεί από τον δημόσιους αρμόδιους φορείς, όπως τα Κέντρα Εκπαιδευτικής και Συμβουλευτικής Υποστήριξης (Κ.Ε.Σ.Υ) και τα δημόσια νοσοκομεία. (Συμβουλή από μαμά παθούσα και… μαθούσα. Αν υποψιάζεστε ότι το παιδί σας έχει ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και θέλετε να αξιολογηθεί από το Κ.Ε.Σ.Υ της περιοχής σας, υπολογίστε περισσότερο από έναν (!) χρόνο αναμονής, οπότε καλό είναι να κάνετε την αίτηση όσο νωρίτερα γίνεται). Φυσικά, υπάρχει και η δυνατότητα ιδιωτικής παράλληλης στήριξης, την οποία εισηγείται και διαθέτει η οικογένεια του μαθητή (ΦΕΚ 193Α, 4186/2013).

Η θεωρία
Σε έναν κόσμο αγγελικά πλασμένο, η παράλληλη στήριξη είναι ένας θεσμός που πραγματικά εντάσσει και εξελίσσει τα παιδιά με ιδιαιτερότητες. Βασικός παράγοντας της επιτυχίας είναι η σταθερότητα. Ο ειδικός εκπαιδευτικός πρέπει να έχει τον απαραίτητο χρόνο να σταθεί δίπλα στο παιδί και να θέσει –σε συνεργασία με τους γονείς και τους δασκάλους– συγκεκριμένους στόχους, ανάλογους με τις επικοινωνιακές και τις εκπαιδευτικές ανάγκες του παιδιού. Απώτερος σκοπός είναι –στις περιπτώσεις που αυτό είναι εφικτό– η ενδυνάμωση των μαθητών και η σταδιακή αυτονομία τους. Είναι σημαντικό η παρουσία της παράλληλης στήριξης να είναι ουσιαστική αλλά και διακριτική, έτσι ώστε τα παιδιά που έχουν βοήθεια να αισθάνονται ασφαλή, ικανά και ισότιμα. Συνεπώς, η παράλληλη στήριξη:

• Κατευθύνει και ενισχύει την ένταξη του μαθητή στο περιβάλλον και στις διαδικασίες της τάξης.
• Βοηθά στην οργάνωση του μαθητή και στην εφαρμογή των κανόνων και των διαδικασιών που πρέπει να ακολουθούνται.
• Υποστηρίζει μαθησιακά τον μαθητή.
• Συμβάλλει στη διαχείριση της συμπεριφοράς του παιδιού και στην αντιμετώπιση των συναισθηματικών δυσκολιών που μπορεί να εμφανιστούν.
• Παροτρύνει την κοινωνικοποίηση και την ενεργή συμμετοχή του μαθητή στην παρέα με τα υπόλοιπα παιδιά.
• Προστατεύει από τη σχολική βία, τον ρατσισμό, τον κοινωνικό αποκλεισμό και την απομόνωση του παιδιού.

Η πράξη
Δυστυχώς, το καίριο δικαίωμα στην παράλληλη στήριξη καταπατάται συστηματικά. Οι περισσότεροι γονείς παιδιών με μαθησιακές ανάγκες έχουν να διηγηθούν κι από μια ιστορία για το πώς ΔΕΝ λειτουργεί τελικά ο συγκεκριμένος θεσμός. Η Ελένη Αβραμίδου, εκπαιδευτικός και μητέρα παιδιού που δικαιούται παράλληλη στήριξη, με συλλογικά υπογεγραμμένη επιστολή προς όλους τους αρμόδιους φορείς περιγράφει μια ζοφερή πραγματικότητα και ζητάει τα αυτονόητα.
Όπως αναφέρει, πολλά παιδιά που δικαιούνται παράλληλη στήριξη πλήρους ωραρίου (αυτό το γνωματεύει το Κ.Ε.Σ.Υ.) λαμβάνουν μερική υποστήριξη, η οποία συχνά είτε φτάνει αργοπορημένα, στη μέση του διδακτικού έτους, είτε δεν φτάνει καθόλου. Επομένως, ένα παιδί με συγκεκριμένες μαθησιακές ανάγκες ξεκινάει τη χρονιά μόνο του, με αποτέλεσμα να μη συμμετέχει ισότιμα στην εκπαιδευτική και κοινωνική διαδικασία. Και σαν να μη φτάνει αυτό, πολλές φορές συμβαίνει οι εκπαιδευτικοί που εμφανίζονται στα μέσα της χρονιάς για να αναλάβουν υπηρεσία να χρειάζονται άδεια π.χ. εγκυμοσύνης ή ασθένειας κι έτσι ο μαθητής ή η μαθήτρια να παραμένει χωρίς υποστήριξη μέχρι την επόμενη φάση προσλήψεων, συνήθως έναν μήνα μετά ή και αργότερα. Η κυρία Αβραμίδου θέτει στην επιστολή της και άλλο ένα εύλογο ερώτημα: Γιατί ενώ τα παιδιά φοιτούν στο σχολείο 30 ώρες εβδομαδιαίως, η παράλληλη στήριξη καλύπτει μόνο τις 24;

Το αποτέλεσμα
Το αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι ότι πολλοί γονείς αναγκάζονται να προσλάβουν ιδιωτική παράλληλη στήριξη. Το ποσό που καλούνται να πληρώσουν δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητο. Και ότι ακόμα περισσότεροι γονείς (άνεργοι κυρίως) δεν είναι καν σε θέση να το διαθέσουν.
Άλλη μια παράλογη ρύθμιση ή δυσκολία, στο πλαίσιο του θεσμού όπως εφαρμόζεται στη χώρα μας, έχουν να αντιμετωπίσουν οι γονείς των οποίων τα παιδιά έχουν ειδικές μαθησιακές δυσκολίες σε συνδυασμό με κάποιο θέμα υγείας. Για παράδειγμα, ένα παιδί στο φάσμα του αυτισμού μπορεί να λαμβάνει αγωγή ή να παρουσιάζει επιληπτικές κρίσεις. Το παιδί αυτό ΔΕΝ δικαιούται ΚΑΙ παράλληλη στήριξη ΚΑΙ σχολικό νοσηλευτή. Πρέπει να διαλέξει ο γονέας, λοιπόν: Εκπαίδευση ή υγεία; Σημειωτέον ότι σε περίπτωση που ο γονέας επιλέξει παράλληλη στήριξη, ο εκπαιδευτικός δεν επιτρέπεται σε καμία περίπτωση να χορηγήσει φαρμακευτική αγωγή στο παιδί. Παράλογο;
Πέραν τώρα των ελλείψεων και των καθυστερήσεων, υπάρχει και άλλη μια σημαντική δυσκολία, που αφορά την υποδοχή της παράλληλης στήριξης από τον βασικό εκπαιδευτικό της τάξης. Δηλαδή, τον βαθμό και τον τρόπο που εκείνος συνεργάζεται και συνυπάρχει αρμονικά με τον ειδικό εκπαιδευτικό. Υπάρχουν πάρα πολλές περιπτώσεις δασκάλων (και εδώ μιλά η προσωπική πείρα) που δεν επιθυμούν να έχουν στην τάξη τους παιδί με παράλληλη στήριξη. Και όχι διότι ένα παιδί με παράλληλη προσθέτει άλλη μια ταχύτητα που πρέπει να διαχειριστεί ο εκπαιδευτικός, αλλά επειδή ο τελευταίος δεν επιθυμεί μια ενήλικη παρουσία μέσα στην τάξη του, με τον φόβο ότι έτσι διαρρέουν πτυχές της… σχολικής καθημερινότητας.
Σε όλα αυτά έρχεται να προστεθεί και μια προφορική οδηγία που έφτασε στα σχολεία μέσα στο καλοκαίρι, σύμφωνα με την οποία συνιστάται στη διεύθυνση κάθε σχολικής μονάδας να αιτηθεί έως δύο (!) το πολύ παράλληλες στηρίξεις. Το μέλλον, λοιπόν, δεν δείχνει να εγγυάται τη συμπεριληπτική εκπαίδευση και τα χιλιόμετρα που πρέπει να διανύσουμε για την ίση πρόσβαση στη μάθηση είναι δυστυχώς πολλά.