Μήνας Εφηβείας: Μήνας γνώσεων, σκέψης και δημιουργικότητας

Ο «Μήνας Εφηβείας» των Εκδόσεων Πατάκη, πιστός στο ετήσιο ραντεβού του κάθε Νοέμβριο με μαθητές και σχολεία, επιστρέφει για ενδέκατη χρονιά, μπαίνοντας αισίως στην… προεφηβεία! Και φέτος, οι εκδηλώσεις θα πραγματοποιηθούν διαδικτυακά λόγω της πανδημίας∙ λόγω της πανδημίας, βέβαια, είναι και ακόμα μεγαλύτερη η λαχτάρα των μαθητών να καταπιαστούν με κάτι διαφορετικό από το στενό πλαίσιο των σχολικών υποχρεώσεων.
Με την ευχή οι εκδηλώσεις για τη «δύσκολη» αυτή ηλικία να πολλαπλασιαστούν και να συνεχίσουν να εμπνέουν και να πρωτοτυπούν, ζήτησα από πέντε συγγραφείς που συμμετέχουν να μοιραστούν τις σκέψεις τους για τις δράσεις και την αναγκαιότητά τους. Πριν διαβάσετε, όμως, όσα έχουν να μας πουν, οφείλω να σας ενημερώσω πως αυτό το τεράστιο project έχει τόσο μεγάλη επιτυχία, γιατί ο ενορχηστρωτής του, ο μοναδικός Δικαίος Χατζηπλής, εργάζεται άοκνα, με απίστευτο μεράκι, για να το οργανώσει και τους υπόλοιπους έντεκα μήνες του χρόνου! Δεν ξέρω πώς θα ήταν ο «Μήνας Εφηβείας» χωρίς τον Δικαίο. Ξέρω, όμως, πώς είναι με αυτόν στο τιμόνι του: Άψογος. Πρωτοποριακός. Παράδειγμα προς μίμηση. Chapeau, από όλους μας στο Τaλκ. Πάμε, τώρα, στους συγγραφείς μας!Αλεξάνδρα Μητσιάλη
Με τη διπλή ιδιότητά μου, ως λογοτέχνη και φιλολόγου, μπορώ να πω ότι ο «Μήνας Εφηβείας» είναι κυρίως μια ευκαιρία. Αφενός μια ευκαιρία για τον/τη συγγραφέα να επικοινωνήσει με τους εφήβους μέσα από τα βιβλία του/της ή μέσα από ένα πρόγραμμα, το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει τη σύμπραξη δύο ή τριών δημιουργών που έχουν προσεγγίσει το ίδιο θέμα ο καθένας από τη δική του οπτική γωνία∙ ή ακόμα μέσα από μία δραστηριότητα που αφορμάται από ένα βιβλίο, αλλά αγκαλιάζει ευρύτερα ενδιαφέροντα στον χώρο των τεχνών και των επιστημών. Αφετέρου μια ευκαιρία για τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές να διαβάσουν, να συζητήσουν μεταξύ τους για τη λογοτεχνία και για τα θέματα που πραγματεύεται το βιβλίο, να συναντήσουν τον ίδιο τον συγγραφέα, να γνωρίσουν τον κόσμο του και τα μυστικά του, να ενισχύσουν την επικοινωνία και την πνευματική αναζήτηση στη σχολική τους τάξη.
Σε μια χώρα όπως η δική μας, όπου η σχέση των ανθρώπων με τα βιβλία είναι αναντίστοιχη με τη βαρύτητα της λογοτεχνικής της παράδοσης, δεν έχουν εμπεδωθεί αναγνωστικές δεξιότητες από τα παιδιά και τους εφήβους. Οι έφηβοι χρειάζονται κατά κανόνα διαμεσολάβηση για να προσεγγίσουν ένα βιβλίο. Χρειάζονται το ερέθισμα, το κίνητρο, την πρωτοβουλία. Ο «Μήνας Εφηβείας» οργανώνει αυτή τη διαμεσολάβηση. Σχεδιάζει τα ερεθίσματα, δίνει το κίνητρο, παίρνει την πρωτοβουλία. Απευθύνεται στους εκπαιδευτικούς που ενδιαφέρονται είτε να κάνουν μια αρχή είτε να τροφοδοτήσουν τις προσπάθειές τους. Ταυτόχρονα, εγγυάται την ποιότητα στο εγχείρημά τους, έτσι ώστε η χαρά των παιδιών από την εξερεύνηση του συνήθως νέου γι’ αυτά λογοτεχνικού τοπίου να γεννήσει την ανάγκη για μια επόμενη επαφή με ένα καινούργιο βιβλίο. Και βέβαια, στον καιρό της πανδημίας, μας υπενθυμίζει ότι η λογοτεχνία μπορεί να είναι και μια συλλογική εμπειρία, που μας βοηθά να ανακαλύψουμε ο ένας τον άλλον, να διαπιστώσουμε κοινές ανάγκες και ευαισθησίες, να μοιραστούμε τα όνειρά μας για τη ζωή.Βαγγέλης Ηλιόπουλος
Οι Εκδόσεις Πατάκη, διαπιστώνοντας ότι οι έφηβοι χρειάζεται να χτίσουν μια νέα σχέση τη λογοτεχνία, καθιέρωσαν τον «Μήνα Εφηβείας», τη σημαντικότερη φιλαναγνωστική εκδήλωση για αυτή την ηλικία στη χώρα μας. Είμαι πολύ υπερήφανος που συμμετείχα από την πρώτη στιγμή σε μια δράση, η οποία έχει καταφέρει να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο οι έφηβοι αντιλαμβάνονται το βιβλίο. Ο Μήνας Εφηβείας το έχει φέρει σε επαφή με διαφορετικές μορφές καλλιτεχνικής δημιουργίας, έχει αναδείξει την απόλαυση που προσφέρει και έχει δημιουργήσει πρωτόγνωρες αναγνωστικές εμπειρίες.
Σίγουρα τα παιδιά που νόμιζαν ότι η ανάγνωση έχει να κάνει μόνο με το σχολείο και δεν προσφέρει τίποτα άλλο παρά πρόσκαιρες γνώσεις άλλαξαν γνώμη. Αναγνώρισαν στα βιβλία τον εαυτό τους και μυήθηκαν σε έναν διάλογο για τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής, όπως ο έρωτας, ο θάνατος, η λειτουργία της κοινωνίας, οι σχέσεις με την εξουσία, η ελευθερία∙ όσα δηλαδή απασχολούν έναν νέο άνθρωπο.
Κι εκεί που όλοι θεωρούσαν αναντικατάστατη τη φυσική συνάντηση με τους νέους αναγνώστες, και άρα σε περίοδο περιορισμών κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί, οι Εκδόσεις Πατάκη επέμειναν κι έδωσαν στον Μήνα Εφηβείας άλλη διάσταση. Οι διοργανωτές, «διαβάζοντας» τα μηνύματα των καιρών, αντιλήφθηκαν ότι αυτήν την περίοδο τα παιδιά έχουν ανάγκη το βιβλίο πιο πολύ από ποτέ. Οι δράσεις, λοιπόν, έγιναν ψηφιακές, αποκαλύπτοντας τις ακόμη μεγαλύτερες δυνατότητές τους. Οι περιορισμοί του τόπου καταργήθηκαν και γίναμε όλοι μια φιλαναγνωστική παρέα, όπου κι αν βρισκόταν ο καθένας μας. Συγγραφείς, βιβλιοθηκονόμοι, καθηγητές, μαθητές, εμψυχωτές, δημιουργοί έστησαν μια διαδικτυακή γιορτή, φέρνοντας στο επίκεντρο το εφηβικό βιβλίο. Γιατί αυτό είχε ανάγκη: Να βγει από τη σκόνη του χρόνου και να μπει στο κέντρο της δράσης και των συζητήσεων των εφήβων. Και τα κατάφερε!Στέλλα Κάσδαγλη
Ο «Μήνας Εφηβείας» είναι για μένα μια αφετηρία. Μια αφετηρία να χτιστεί, κάθε χρονιά, μια ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας με τα σχολεία και με τα ίδια τα παιδιά. Τα παιδιά όχι σε οποιαδήποτε στιγμή της ζωής τους, αλλά στη μαγική εκείνη περίοδο όπου τίποτα στο μυαλό και στην καρδιά τους δεν είναι ακόμα τόσο παγιωμένο που να μην μπορεί να αναθεωρηθεί, αλλά και τίποτα δεν είναι τόσο ρευστό ώστε να δυσκολεύει την ουσιαστική συζήτηση, την κριτική σκέψη και το γνήσιο μοίρασμα που οδηγεί τελικά, πολλές φορές, στη δημιουργική ανατροπή και στην πολύτιμη αλλαγή πλεύσης.
Όλα αυτά τα χρόνια που συμμετέχω στον «Μήνα Εφηβείας», όλες αυτές οι ώρες που έχω περάσει συζητώντας με τα παιδιά, μου έχουν αφήσει ανεξίτηλη την αίσθηση ότι και για εκείνα είναι πολύτιμη αυτή η γραμμή. Γιατί είναι ελεύθερη από «πρέπει», προνομιακή χάρη στη μικρή της διάρκεια, με αρκετά παρακλάδια, ώστε να επιτρέπει τη δημιουργικότητα και τον αυτοσχεδιασμό, αλλά πολύ καλά σχεδιασμένη, ώστε να ακουμπάει, αν όχι όλες, σίγουρα πολλές από τις ευαίσθητες χορδές που κρύβουν οι έφηβοι και οι έφηβες μέσα τους.
Κι όσο κι αν η πανδημία μάς στέρησε μια πολύτιμη διάσταση αυτής της γραμμής, την άμεση επαφή, στον ίδιο χώρο και στον ίδιο χρόνο, με το πιο δύσκολο αναγνωστικό κοινό, εντούτοις μας έδωσε ένα, αναγκαίο τελικά, σπρώξιμο, προς μια άλλη κατεύθυνση –πολύ απαιτητική αλλά εξίσου σημαντική: η μετάβαση στις online συναντήσεις μάς επέτρεψε να επεκτείνουμε τη γραμμή και να την απλώσουμε σε αγόρια και κορίτσια από όλη την Ελλάδα, αλλά και έξω από αυτήν. Υπέροχα παιδιά που σε προηγούμενα χρόνια θα είχαν πολύ λιγότερες ευκαιρίες να έρθουν σε επαφή με τους προβληματισμούς, με τους ανθρώπους πίσω από τα βιβλία, με αυτήν την ολοζώντανη κοινότητα που μεγαλώνει διαρκώς και που, με το όραμά της, μπορεί και θέλει να τα συμπεριλάβει όλα.Γιώργος Παναγιωτάκης
Πρωτοτυπία, ζωντάνια, εμβάθυνση, δημιουργικότητα, ανοιχτομυαλιά, σύγχρονοι προβληματισμοί… Είναι μερικές από τις λέξεις που, κατά τη γνώμη μου, χαρακτηρίζουν τον «Μήνα Εφηβείας». Στις συναντήσεις και στα εργαστήριά μας έχουμε γράψει σενάρια και διηγήματα, έχουμε γυρίσει ταινίες μικρού μήκους, έχουμε παίξει βιβλιοφιλικά παιχνίδια θησαυρού, έχουμε μπει σε escape rooms –και έχουμε βγει από αυτά σοφότεροι– έχουμε δημιουργήσει καινούργιους λογοτεχνικούς και κινηματογραφικούς χαρακτήρες, έχουμε συζητήσει σε βάθος για σύγχρονα κοινωνικά και καλλιτεχνικά ζητήματα, έχουμε εστιάσει σε άγνωστες όψεις του κόσμου μας… Και το κυριότερο: Έχουμε περάσει καλά, ανταλλάσσοντας ιδέες και γνώση και ανακαλύπτοντας νέα πράγματα. Είμαι δε βέβαιος πως έτσι νιώθουν στην πλειονότητά τους και οι έφηβοι συμμετέχοντες. Το διακρίνει κανείς στον ενθουσιασμό με τον οποίο καταπιάνονται με τις διάφορες δραστηριότητες και τις «αποστολές» τους, αλλά και στις φλογερές συζητήσεις και αντιδικίες που ξεσπούν όταν υπάρχει κάποια διαφωνία για μια απόφαση που αφορά τη δημιουργική διαδικασία. Κρίνοντας από όσα μου μεταφέρουν οι συνάδελφοι από τα δικά τους εργαστήρια, μα και τα ίδια τα παιδιά που έχουν πάρει μέρος σε αυτά, θεωρώ ότι το αποτύπωμα αυτού του θεσμού μέσα στα χρόνια είναι πολύ έντονο. Ραντεβού τον Νοέμβρη –και κάθε Νοέμβρη– λοιπόν.Ευαγγελία Θεοδωρίδου
Νοέμβριος 2020. Ο «Μήνας Εφηβείας» συμπληρώνει δέκα χρόνια και προετοιμαζόμαστε πυρετωδώς για να τον γιορτάσουμε. Και ξαφνικά η χώρα για άλλη μια φορά μπαίνει σε καραντίνα. Τα σχολεία κλείνουν πάλι και όλες οι προγραμματισμένες δράσεις αναστέλλονται επ’ αόριστον. Τα παιδιά μένουν στα σπίτια τους και τα μαθήματα γίνονται διαδικτυακά.
Εγώ βρίσκομαι στο Ούμεο και συνεχίζω να εργάζομαι κανονικά στο σχολείο, καθώς η Σουηδία ακολουθεί μια διαφορετική πολιτική αντιμετώπισης της πανδημίας, όταν μια μέρα λαμβάνω μήνυμα από τη φιλόλογο Αγγελίνα Παπαδοπούλου, υπεύθυνη της λέσχης φιλαναγνωσίας του 17ου Γυμνασίου Αθηνών, ότι τα παιδιά-μέλη της συγκεκριμένης λέσχης επιθυμούν να βρεθούμε διαδικτυακά για να μιλήσουμε για το βιβλίο μου Ωδή…σσεια μιας έφηβης.
Την πρώτη συνάντηση ακολούθησε δεύτερη, τη δεύτερη τρίτη και εξακολουθούμε μέχρι σήμερα, έπειτα από σχεδόν έναν χρόνο, να συναντιόμαστε σε τακτά χρονικά διαστήματα και να συζητάμε όχι πλέον για το δικό μου βιβλίο, αλλά για το δικό μας βιβλίο. Το Α και το Ω της ζωής μας ξεκινήσαμε να το γράφουμε όλοι μαζί κατά τη διάρκεια της πανδημίας και συνεχίζουμε έως και τώρα που μιλάμε.
Τη σπίθα για τη δημιουργία του μπορεί να αποτέλεσε η Ωδή…σσεια, αλλά η επιθυμία των παιδιών να κάνουν κάτι δημιουργικό για να περάσουν τον χρόνο που βρίσκονταν κλεισμένα στα σπίτια τους είναι αυτή που το κρατάει ακόμα ζωντανό. Και τι πιο δημιουργικό απ’ το να εκφράσουν ελεύθερα, χωρίς λογοκρισία όλα όσα αισθάνονται και έχουν την ανάγκη να πούνε σε μας, τους μεγάλους; Οι έφηβοι, πίσω από τα τείχη που υψώνει η πανδημία γύρω τους, ενώνουν τις φωνές τους και μιλάνε για όλα όσα αγαπάνε και για όσα φοβούνται, για όσα ονειρεύονται και για όσα ελπίζουν. Το μόνο που μας ζητάνε είναι να τους ακούσουμε.
Σ’ αυτόν τον πολύ ιδιαίτερο «Χρόνο Εφηβείας» που διανύουμε, γράφουμε, ζωγραφίζουμε, ανταλλάσσουμε απόψεις, διαφωνούμε, προβληματιζόμαστε, κρίνουμε, αλλά κυρίως διασκεδάζουμε και στηρίζουμε ο ένας τον άλλον. Η Covid-19 εξακολουθεί να υπάρχει, δυσκολεύοντας την επαφή και την επικοινωνία μας, αλλά η συγγραφή του βιβλίου μας την ξεπερνάει. Ξεγλιστράει από τους τοίχους των δωματίων, καταργεί τα σύνορα των χωρών και διανύει χιλιάδες χιλιόμετρα για να μας φέρει πιο κοντά.
Ο «Μήνας Εφηβείας» το 2020 έφερε στον δρόμο μου μια φιλόλογο και μια καταπληκτική παρέα εφήβων, που με μύησαν σε νέα λογοτεχνικά μονοπάτια. Ο «Μήνας Εφηβείας» το 2021 θα με βρει με την ίδια συντροφιά να μοιραζόμαστε αυτή τη μοναδική εμπειρία με άλλους εφήβους και εκπαιδευτικούς από διάφορα σχολεία της Ελλάδας. Ανυπομονώ να δω πού θα μας βγάλει το ταξίδι μας αυτό!