Ελπίζαμε πως θα απελευθερωνόμασταν την άνοιξη, όμως για πολλά παιδιά και νέους αυτή η άνοιξη ήταν τελικά πιο δύσκολη από την περσινή. Καθώς φτάνει πια το καλοκαίρι, αρκετοί γονείς βλέπουν τα παιδιά τους σε κατάσταση παραίτησης: Σταμάτησαν να ασκούνται, το σχολείο δεν λειτούργησε ως χώρος συνάντησης και μάθησης και ενδιαφέρονται μόνο για όσα συμβαίνουν στο διαδίκτυο. Πώς μπορούμε, λοιπόν, να βοηθήσουμε τα παιδιά και τους νέους να δραστηριοποιηθούν ύστερα από μια τόσο μακρά περίοδο εγκλεισμού, πώς να τους φέρουμε πίσω την επιθυμία για μάθηση και παιχνίδι;
Από δέκα και πάνω
Θεωρώ ότι η ηλικιακή ομάδα που έχει πληγεί περισσότερο από τον κορονοϊό είναι τα παιδιά και οι νέοι από 10 έως 25 ετών. Προφανώς, δεν υποστηρίζω ότι για τα μικρότερα παιδιά ήταν ανώδυνη αυτή η περίοδος. Ιδιαίτερα όσα αντιμετώπιζαν προβλήματα από πριν, τα είδαν να γίνονται εντονότερα. Και εννοείται ότι δεν ήταν και τόσο ευχάριστη η ζωή στα σπίτια οικογενειών όπου η πανδημία έφερε προβλήματα υγείας, προβλήματα οικονομικά, αβεβαιότητα, ακόμα και θανάτους. Όμως, λαμβάνοντας υπόψη μου την αναπτυξιακή φάση των παιδιών, η ηλικιακή ομάδα κάτω των δέκα ετών ήταν πιο προστατευμένη από τις άλλες, γιατί έχει περισσότερο ανάγκη την οικογενειακή θαλπωρή και τη γονεϊκή παρουσία.
Ενώ περίπου στα δέκα χρόνια κάτι αλλάζει. Τα παιδιά αρχίζουν να βγαίνουν προς τα έξω, τα ενδιαφέροντα εκτός σπιτιού γίνονται πιο σημαντικά από τις οικιακές ασχολίες, όπως πιο σημαντική γίνεται και η καθοδήγηση από τους δασκάλους. Οι δε γονείς σταδιακά κατεβαίνουν από το βάθρο τους. Και έτσι πρέπει να συμβεί: Παύουν να είναι από πάνω τους και γίνονται καθοδηγητές τους. Πάντα, όμως, ο πατέρας και η μητέρα χρειάζονται τη βοήθεια δασκάλων, καθηγητών, προπονητών, άλλων γονέων και άλλων παιδιών. Είναι πολλοί αυτοί που συνεργάζονται και συνεισφέρουν στη διαπαιδαγώγηση ενός παιδιού. Όμως, τους τελευταίους μήνες, λόγω κορονοϊού βρέθηκαν αποκλεισμένοι.
Έχω κι εγώ έναν έφηβο στο σπίτι, ο οποίος πήγε σχολείο μόνο για κάνα δυο εβδομάδες κατά τη διάρκεια του τελευταίου εξαμήνου. Τον υπόλοιπο χρόνο παρακολουθούσε μαθήματα εξ αποστάσεως. Όλα όσα τον ενθουσίαζαν πριν, όλα όσα χαιρόταν να κάνει σταμάτησαν: οι ρακέτες με τους φίλους, η συμμετοχή του σε μια μπάντα –για τα παιδιά στο Όσλο, όπως και για τα παιδιά στην Ελλάδα, όπως έμαθα, όλες οι οργανωμένες δραστηριότητες έκλειναν βδομάδα τη βδομάδα, μήνα τον μήνα. Και φυσικά αυτό τον επηρέασε, όπως και όλους τους άλλους εφήβους. Οι προέφηβοι και οι έφηβοι βρίσκονται σε φάση διαμόρφωσης της ταυτότητάς τους και σε αυτό συμβάλλουν τόσο οι καθημερινές δραστηριότητες όσο και οι ρουτίνες τους. Όταν, όμως, κάθε σωματική άσκηση, όπως η γυμναστική, η προπόνηση ή το ομαδικό παιχνίδι, διακόπτεται, το σώμα των παιδιών απομακρύνεται από την ψυχή τους. Θυμίζω εδώ ότι τα παιδιά έχουν ανάγκη να χρησιμοποιούν το σώμα τους σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ό,τι εμείς, οι ενήλικοι, για να νιώθουν καλά μέσα σε αυτό.
Ο ρόλος των γονέων
Όλη αυτή η κατάσταση έχει δημιουργήσει αυξημένες υποχρεώσεις/απαιτήσεις στους γονείς. Υπάρχουν δύο πράγματα που πρέπει να φροντίσουμε στο πλαίσιο όσων ζήσαμε και εν πολλοίς ζούμε ακόμα: Το ένα είναι να εξασφαλίσουμε ισορροπία στην καθημερινή ζωή, ρυθμό και ποικιλία σε αυτά που τροφοδοτούν το σώμα, αλλά και την ψυχή των παιδιών μας. Το άλλο είναι να διατηρήσουμε την ελπίδα μας/τους.
Θυμάμαι πως όταν η πανδημία αναζωπυρωνόταν, προσπαθούσα, με κόπο, να λέω πως γρήγορα, όπου να ’ναι, τα πράγματα θα καλυτέρευαν. Εντωμεταξύ, όλο και περισσότεροι χώροι έκλειναν. Η αισιοδοξία μου προκαλούσε ειρωνικά γέλια στο σπίτι, αφού οι απογοητεύσεις και οι ματαιώσεις ήταν σχεδόν καθημερινές. Παρ’ όλα αυτά, όσο δύσκολο κι αν είναι μερικές φορές, πρέπει οι γονείς να καταφέρνουμε να ανακαλύπτουμε και να επικοινωνούμε στα παιδιά μας σημάδια πως τα πράγματα θα βελτιωθούν. Πως ο κόσμος θα συνεχίσει να είναι ένα ασφαλές μέρος και πως υπάρχει μέλλον για εκείνα. Πως σύντομα θα ζήσουν και θα διασκεδάσουν χωρίς άγχος, πως θα βρουν ένα επάγγελμα, πως θα προχωρήσουν στην επόμενη φάση της ζωής τους.
Πολλοί νέοι με τους οποίους μιλάω καθημερινά ζουν ακόμα περισσότερο περιορισμένοι απ’ όσο είναι αναγκαίο. Δεν είναι ασυνήθιστο οι γονείς να επιβάλουν αυστηρότερους κανόνες σε αυτή τη φάση που ανησυχούν για τους ίδιους και για τα παιδιά τους (αν και ευτυχώς ο κορονοϊός δεν σκοτώνει παιδιά), δεν είναι παράλογο να θέλουν να τους ασκούν μεγαλύτερο έλεγχο, επειδή φοβούνται. Το να απαγορεύουν, όμως στο παιδί τους να δει το αγόρι του ή το κορίτσι του ‒το οποίο μάλλον δεν συμπαθούν ιδιαιτέρως‒ με τη δικαιολογία ότι δεν ανήκει στη στενή τους φούσκα, έχει ενοχλήσει αρκετά παιδιά. Ακόμα και ο συγχρωτισμός με τους στενούς τους φίλους αντιμετωπίζεται από μερίδα γονέων με ανησυχία: «Δεν δεχόμαστε ούτε πάμε επισκέψεις τώρα». Όμως τα παιδιά και οι νέοι έχουν ανάγκη για κοινωνική επαφή, που σημαίνει ότι χρειάζονται τη διά ζώσης επικοινωνία με τους φίλους τους. Η κοινωνική τους εξέλιξη σε αυτή τη φάση της ζωής τους δεν ενισχύεται με το να βρίσκονται μαζί μας, αλλά με την παρέα των συνομηλίκων τους. Με εμάς σαφώς πρέπει να υπάρχει επικοινωνία, αλλά πρέπει να υπάρχει και η σωστή απόσταση.
Μια χρονιά χωρίς ουσιαστική μάθηση
Αυτή τη χρονιά τα παιδιά μας έμαθαν ελάχιστα. Στα περισσότερα, το σχολείο στο σπίτι, η εξ αποστάσεως εκπαίδευση δηλαδή, πρόσφερε πολύ λιγότερα απ’ όσα προσφέρει το σχολείο υπό κανονικές συνθήκες. Υπήρξαν, βέβαια, και μαθητές που κατάφεραν να κάνουν αυτά ακριβώς που χρειαζόταν κατ’ οίκον, ακόμα και να αποδώσουν καλύτερα, όμως η πλειονότητά τους εμπέδωσε ουσιαστικά λίγα πράγματα. Αυτό συνέβη διότι τα παιδιά μαθαίνουν κατά βάση μέσα από τη ζωντανή σχέση με τους γύρω τους, μαθαίνουν όταν βρίσκονται με κάποιον με τον οποίο νιώθουν καλά, με κάποιον που τα κάνει να εκφραστούν. Κι αυτό δεν μπόρεσε να συμβεί σε καμία περίπτωση μέσω μιας οθόνης. Η επιστροφή στις αίθουσες βοήθησε προφανώς τα παιδιά, αλλά δεν πρόλαβε να καλύψει τα όποια μαθησιακά κενά.
Σταδιακή επιστροφή στην κανονικότητα
Ευτυχώς, έρχεται καλοκαίρι ‒το οποίο εσείς στην Ελλάδα μπορείτε να χαρείτε ακόμα περισσότερο‒ και η πανδημία μοιάζει να είναι υπό σχετικό έλεγχο. Τρία πράγματα χρειάζονται για να δώσουμε εμείς οι γονείς πίσω στα παιδιά μας τη ζωή και την καθημερινότητά τους:
- Το πρώτο είναι να καταφέρουμε να ελέγξουμε τη δική μας ανησυχία. Σας τρομάζει η κατάσταση με τον κορονοϊό, τα οικονομικά σας πάνε άσχημα ή πενθείτε για κάποιον που χάσατε τον χρόνο που πέρασε; Αναζητήστε άλλους ενήλικους που μπορούν να σας βοηθήσουν και ελέγξτε τις καταστροφικές σκέψεις σας. Μπορεί να ήταν μια δύσκολη χρονιά, όμως η ζωή συνεχίζεται και πρέπει να τη ζήσουμε.
- Το δεύτερο είναι να φτιάξουμε μια κατάσταση βιώσιμη για τα παιδιά και τους νέους. Δημιουργήστε όμορφες στιγμές, μαγειρέψτε ένα νόστιμο φαγητό, ανακαλύψτε πράγματα που θα σας κάνουν να μοιραστείτε ευχάριστες εμπειρίες. Θα ακούσετε τα παιδιά σας να γελούν και θα θυμηθείτε ότι πάντα γίνονται θαύματα.
- Αφού εξασφαλίσετε τις δυο προηγούμενες συνθήκες, τότε μόνο θα μπορέσετε να αρχίσετε να δουλεύετε με τη χαμένη εκπαίδευση και γνώση. Τα παιδιά και οι νέοι μαθαίνουν όταν νιώθουν ασφαλείς και μαθαίνουν με τον δικό τους ρυθμό –δεν ωφελεί να τους πιέσουμε. Ευτυχώς, η μάθηση κατακτιέται με επαναλήψεις και στο σχολείο οι εκπαιδευτικοί επιστρέφουν συχνά σε όλα, μέχρι αυτά να εμπεδωθούν. Επομένως, τα παιδιά θα έχουν, αν όλα πάνε καλά, με την καινούργια σχολική χρονιά πολλές ευκαιρίες να καλύψουν τα κενά που δημιουργήθηκαν τους τελευταίους μήνες.
Προς μια ανοιχτή κοινωνία, ξανά
Μπορούμε, λοιπόν, να προσφέρουμε ξανά στα παιδιά μας ασφάλεια και γνώση. Γιατί η αλήθεια είναι ότι προχωρούν οι εμβολιασμοί. Και πως όλες οι πανδημίες ανά τους αιώνες έχουν περάσει, ακόμη και πριν βρεθούν τα εμβόλια τόσο γρήγορα (ή και καθόλου) όσο αυτή τη φορά. Πλησιάζει ο καιρός που θα μπορούμε να ζούμε και πάλι όλοι καλά, με τα παιδιά και τους νέους μαζί μας, σε μια ανοιχτή κοινωνία.
Οτιδήποτε μας κινητοποιεί και μας εξελίσσει είναι θετικό. Αν αισθάνεστε βαλτωμένοι, βρείτε τι σας παρακινεί, ώστε να βγαίνετε πλέον πιο συχνά έξω, ώστε να κάνετε κάτι διαφορετικό, ώστε να φτιάξετε καινούργιες μέρες που δεν θα είναι πλέον ολόιδιες μεταξύ τους. Γιατί, παρόλο που η κοινωνία στέρησε πολλά από τα παιδιά και τους νέους τους τελευταίους μήνες, εμείς ως γονείς δεν πρέπει να κάνουμε το ίδιο. Θα θυμούνται και θα ζήσουν για πάντα με τις αναμνήσεις από την παιδική και την εφηβική τους ηλικία, οπότε οι ενήλικοι οφείλουμε να βρούμε εκ νέου ρυθμούς, που θα επαναδιαμορφώσουν την καθημερινότητά μας, θα ενδυναμώσουν την οικογένειά μας, μα και θα διατηρήσουν την αλληλεγγύη που γεννήθηκε μέσα από την πανδημία.
Η καθημερινότητα, το σχολείο και η οικογένεια καθορίζουν εν πολλοίς την ψυχική υγεία των παιδιών. Ο τρόπος με τον οποίο τα αντιμετωπίζουμε έχει μεγάλη σημασία, ιδιαίτερα τώρα, που πολλοί από εμάς έχουν πέσει σε μια αδράνεια εξαιτίας του κορονοϊού. Αν κοιτάζουμε μόνο τι δεν επιτρέπεται, αν το παρακάνουμε για να αισθανόμαστε μεγαλύτερη σιγουριά, πιθανόν θα τα απογοητεύσουμε. Βρείτε, λοιπόν, και ευκαιρίες να γιορτάσετε οικογενειακώς, βάλτε να παίξει μουσική στο σπιτικό σας λίγο πιο δυνατά! Τα παιδιά και οι νέοι χρειάζονται τους φίλους τους, αλλά χρειάζονται να μάθουν και τις παραδόσεις και την οικογενειακή συντροφιά, πόσω δε μάλλον σε αυτούς τους παράξενους καιρούς. Και έχουν ακόμα την ανάγκη να βλέπουν ότι νοιαζόμαστε για το πώς νιώθουν, επειδή η καθημερινότητά τους έχει διαταραχτεί περισσότερο από τη δική μας. Μπορούμε να τη χρωματίσουμε ξανά, φτάνει να σηκώσουμε λίγο τα μάτια από τον δικό μας μικρόκοσμο· και από το κινητό μας. Καλό καλοκαίρι!
H Χέντβιγκ Μοντγκόμερι (Hedvig Montgomery) είναι Νορβηγίδα ψυχολόγος. Η σειρά βιβλίων της «Μεγαλώνοντας παιδιά βήμα βήμα» γνωρίζει μεγάλη επιτυχία διεθνώς. Κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο.
