Όταν ακούμε τη λέξη Μοντεσσόρι μάς έρχεται αμέσως στον νου το ομώνυμο σύστημα προσχολικής και πρωτοσχολικής εκπαίδευσης, που δημιούργησε η σπουδαία Ιταλίδα παιδαγωγός. Επομένως, το συνδέουμε αυτόματα με νήπια και όχι με βρέφη και μωρά. Κι όμως· η μέθοδος Μοντεσσόρι μπορεί να εφαρμοστεί έμπρακτα από την πρώτη κιόλας μέρα της ζωής και έπειτα να συνεχιστεί και στην εκπαίδευση του παιδιού (όχι μόνο στο νηπιαγωγείο, αλλά και στο δημοτικό και στο γυμνάσιο και στο λύκειο, αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση). Επιστρέφουμε στα μωρά μας! Οι μοντεσσοριανές παιδαγωγοί Simone Davies και Junnifa Uzodike έγραψαν το βιβλίο Μοντεσσόρι στο σπίτι με το μωρό (0-12 μηνών), έναν οδηγό για κάθε νέο γονιό, που θα τον βοηθήσει καταρχάς να διαμορφώσει ένα ασφαλές περιβάλλον για το νέο μέλος της οικογένειας, πριν καν αυτό έρθει στον κόσμο, και έπειτα να κατανοήσει τις ανάγκες του μωρού του, να προετοιμαστεί ο ίδιος σωματικά, συναισθηματικά και πνευματικά, ώστε να το βοηθήσει στην ανάπτυξή του, και να χτίσει τα πιο γερά θεμέλια για τη δημιουργία μιας υγιούς σχέσης μαζί του, που θα τους συντροφεύει μια ζωή.

Το βιβλίο δεν περιέχει γενικόλογες θεωρίες, αλλά παραδείγματα και συμβουλές –ήδη από τη μέρα που το ζευγάρι μαθαίνει ότι περιμένει παιδί– που έχουν προκύψει από πολυετή μελέτη και εμπειρία και είναι απολύτως εφαρμόσιμα μέσα στην καθημερινή τρέλα! Γιατί ναι, η ζωή με ένα μωρό είναι μια τρέλα. Ας είναι τουλάχιστον τρέλα ευχάριστη, δημιουργική και εποικοδομητική για το πλασματάκι που φέραμε στον κόσμο!

Ας αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε τα μωρά
Οι αντιλήψεις για το τι είναι, τι κάνει, τι χρειάζεται και για τι είναι ικανό ένα μωρό ποικίλλουν ανάλογα με τις παραδόσεις του κάθε λαού και μεταβάλλονται συχνά με τις τάσεις της κάθε εποχής. Η μοντεσσοριανή μέθοδος, όμως, είναι πολύ συγκεκριμένη και ξεπερνά κάθε προκατάληψη: Εστιάζουμε στις ανάγκες και στα θέλω του κάθε μωρού ξεχωριστά, του δικού μας μωρού και κανενός άλλου, βλέπουμε τι επιθυμεί να μάθει και πώς μπορούμε να το στηρίξουμε· με τρόπο συνειδητοποιημένο. Και πιο αργό. Γιατί το κάθε μωρό, που έχει τον δικό του ρυθμό, δεν είναι ένα πλάσμα παθητικό, αλλά λαμβάνει εντυπώσεις από τον κόσμο γύρω του και είναι ενεργητικός ερευνητής. Από τη μεριά μας, λοιπόν, χρειάζεται καταρχάς σεβασμό και παρατήρηση. Κι έπειτα, να το αντιλαμβανόμαστε ως άτομο, δυνατό, ικανό, που αφομοιώνει τα πάντα με όλες τις αισθήσεις του, ήδη από την ενδομήτρια ζωή.

Στιγμές όπως η αλλαγή της πάνας, το τάισμα, το μπάνιο ή η ώρα του ύπνου δεν είναι αγγαρείες, που οφείλουμε να διεκπεραιώσουμε όσο το δυνατόν πιο γρήγορα και «ανώδυνα», αλλά ώρες σύνδεσης και ουσιαστικής επικοινωνίας με το μωρό μας. Δεν πρέπει να βιαζόμαστε να τις ολοκληρώσουμε, αντίθετα καλό θα ήταν να επιβραδύνουμε, να κατεβάσουμε ταχύτητα, ώστε να δώσουμε χρόνο στη χρήση της γλώσσας και στον διάλογο. Καλά διαβάσατε. Φυσικά μπορούμε και οφείλουμε να συνδιαλεγόμαστε με το μωρό μας, να του μιλάμε (προσοχή, όχι με ανούσια μωρουδίστικα «αγκού», κανονικά, με λίγες, κατανοητές, ξεκάθαρες, θετικές λέξεις). Κι εκείνο θα ανακαλύψει σταδιακά τον τρόπο να μας απαντήσει.
Ένα στρωματάκι τού αρκεί για να τεντώνεται και για να ανακαλύψει το σώμα του παίρνοντας τον χρόνο του, ιδανικά μπροστά σε έναν καθρέφτη, χωρίς να πιεστεί να βρεθεί σε μια στάση για την οποία δεν είναι ακόμα έτοιμο, π.χ. να καθίσει. Έτσι θα ανακαλύψει, κι εσείς μαζί του, τον μοναδικό του ρυθμό ανάπτυξής του και θα κατακτήσει τις δικές του δεξιότητες στην ώρα του.

Τα σημεία αναφοράς του, τα χέρια του, η φωνή των γονιών του, ο χώρος που ζει καθημερινά, η ρουτίνα του, είναι προβλέψιμα, καθησυχαστικά και το βοηθούν να προσανατολιστεί. Σύμφωνα με τη μοντεσσοριανή προσέγγιση, το βρεφικό δωμάτιο δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να είναι υπερφορτωμένο με όλα τα αντικείμενα που μας «επιτάσσεται», για να μην πω «επιβάλλεται», να αγοράσουμε και να το εξοπλίσουμε. Τα πολλά ερεθίσματα μπερδεύουν το μωρό. Αρκεί ένας απλός, καλαίσθητος χώρος, με ελάχιστα απαραίτητα έπιπλα και αξεσουάρ προς εξερεύνηση. Όσο λιγότερα; Τόσο το καλύτερο!

Κάθε βρέφος είναι μια μοναδική ψυχή και οι γονείς του καλό είναι να αναλάβουν από την πρώτη κιόλας στιγμή τον ρόλο του οδηγού του, παρόντες, μα όχι καταπιεστικοί, προκειμένου να το στηρίξουν και να το μεγαλώσουν ώστε να εξελιχθεί στην καλύτερη εκδοχή του εαυτού του. Έπειτα, ας μην ξεχνάμε κάτι πολύ βασικό: Τα μωρά πρέπει αμέσως μετά τη γέννηση να εκτίθενται, αγκαλιά μας ή ξαπλωμένα, στο θαύμα της φύσης: Κλείστε τις οθόνες, βγείτε από το σπίτι, αποφύγετε καφετέριες, εμπορικά κέντρα και εν γένει κλειστούς και φασαριόζικους χώρους. Πάρκα, δασάκια, βουνά και βέβαια παραλίες, ιδανικά σε σημεία χωρίς πολυκοσμία και φωνές, ας γίνουν το δεύτερο σπίτι σας. Η ύπαιθρος προσφέρει καθαρό αέρα και αμέτρητα φυσικά ερεθίσματα προς παρατήρηση.

Τα μωρά φυσικά χρειάζονται τη φροντίδα μας, αλλά δεν είναι εύθραυστα, όσο κι αν οι νέοι γονείς ως τέτοια τα αντιλαμβάνονται συχνά. Στους 12 πρώτους μήνες τους μεταβαίνουν από την εξάρτηση στη συνεργασία και έπειτα στην ανεξαρτησία. Η τελευταία έρχεται ιδιαίτερα εύκολα στην περίπτωση που έχει επιτευχθεί ασφαλής και ισχυρή προσκόλληση, που καλύπτει με συνέπεια τις βρεφικές ανάγκες.
Πώς εκφράζονται οι ανάγκες αυτές από το μωρό; Προφανώς… με το κλάμα, το οποίο μαθαίνουμε σταδιακά να αποκωδικοποιούμε. Πρώτον, ηρεμούμε και δεν πανικοβαλλόμαστε. Δεν αντιδρούμε με άγχος και φόβο. Ανταποκρινόμαστε. Δείχνουμε στο μωρό ότι έχουμε ακούσει το κλάμα του. Του συμπαραστεκόμαστε με την παρουσία μας και με μια αγκαλιά, του επιτρέπουμε να εκφράσει τα συναισθήματά του και τα ονοματίζουμε. Προσπαθούμε να καταλάβουμε τι μας λέει τη στιγμή του κάθε κλάματος, τι είδους βοήθεια χρειάζεται. Με ποιον τρόπο; Με την παρατήρηση. Κοιτάζοντας το μωρό μας με σεβασμό στα μάτια, σταδιακά θα μας αποκαλύψει, χωρίς λέξεις, όλα όσα γνωρίζει και εμείς δεν ξέρουμε…

Δραστηριότητες
Οι μοντεσσοριανές δραστηριότητες, γλωσσικές και κινητικές, βοηθούν την ανάπτυξη της εγκεφαλικής λειτουργίας του μωρού, όχι όμως για να το κάνουν «εξυπνότερο» ούτε για να το βοηθήσουν να «κατακτήσει» γρηγορότερα τα αναπτυξιακά ορόσημα (πριν, δηλαδή, από το παιδί της ξαδέρφης ή της γειτόνισσας ή της Καίτης του Γιάννη, διακαής πόθος της μέσης Ελληνίδας μάνας και κυρίως γιαγιάς που πρέπει επιτέλους να ξεπεραστεί). Στόχος τους είναι να αντιληφθούμε το μωρό ως μοναδικό άτομο και να του φερθούμε ανάλογα, να το υποστηρίξουμε ως προς τις αναπτυξιακές του ανάγκες, να θεμελιώσουμε έναν ασφαλή δεσμό και να το βοηθήσουμε να μεταβεί, όπως προαναφέρθηκε, από την εξάρτηση στη συνεργασία και από εκεί στην ανεξαρτησία.

Σίγουρα πρέπει να διαμορφώσετε κατάλληλα το σπίτι σας, ώστε να υπάρχουν χώροι στους οποίους τίποτα δεν απαγορεύεται. Η επιλογή των δραστηριοτήτων καλό είναι να γίνεται ως εξής:

1. Διαβάστε για το αναπτυξιακό στάδιο που διανύει το μωρό σας.
2. Παρατηρήστε το.
3. Τι αναπτύσσει, τι εξασκεί, τι του κινεί το ενδιαφέρον αυτή τη στιγμή;
4. Τι μπορείτε να του προσφέρετε για να το υποστηρίξετε;

Έπειτα, επιλέξτε φυσικά και καλαίσθητα υλικά, προσέξτε τα μεγέθη ολόκληρου του αντικειμένου, καθώς και των επιμέρους στοιχείων του. Προσφέρτε του ποικιλία ποιοτήτων υλικών και λειτουργιών, όχι όμως ταυτόχρονα, ώστε το μωρό να παραμένει συγκεντρωμένο σε αυτό που κάνει και να μην αποπροσανατολίζεται. Προτιμήστε την ποιότητα και όχι την ποσότητα. Συντηρήστε και «επιδιορθώστε» το περιβάλλον όπου κινείται το μωρό, με άλλα λόγια τακτοποιήστε τον χώρο. Εντωμεταξύ, εκείνο θα σας παρατηρεί, θα αφομοιώσει σταδιακά τη διαδικασία και πιο σύντομα από όσο φαντάζεστε θα τακτοποιεί μόνο του τον χώρο όπου δραστηριοποιείται.

Τα περισσότερα από τα υλικά που θα επιλέξετε για το μωρό μας θα τα χρησιμοποιήσει ενστικτωδώς, αυθόρμητα. Δεν συστήνετε να του δείχνουμε τι να τα κάνει, αλλά να το αφήνουμε να τα ανακαλύψει μόνο του και να του δίνουμε τον απόλυτο έλεγχο στον χρόνο. Μην ανησυχείτε, μη βιαστείτε να του υποδείξετε, θα τα καταφέρει, καθώς μια από τις ανθρώπινες τάσεις, που την έχουν και τα βρέφη, είναι η αυτοτελειοποίηση.

Προσοχή, όμως: Το κατάλληλο υλικό για το μωρό σας βρίσκεται λίγο πιο πάνω από τις ικανότητες που έχει αυτή τη στιγμή, ώστε να απαιτείται μεν προσπάθεια –η δυσκολία είναι απαραίτητη για την ανάπτυξή του–, αλλά να μην είναι και τόσο δύσκολο, ώστε να το απογοητεύσει και να το εκνευρίσει. Σε κάθε περίπτωση, παρατηρούμε και δεν παρεμβαίνουμε, ακόμα κι αν το μωρό μοιάζει να δυσκολεύεται. Αν, τώρα, δυσανασχετεί πολύ, του δείχνουμε πώς να διαχειριστεί το παιχνίδι του και το αφήνουμε να προσπαθήσει ξανά ή το αποσύρουμε και του το δίνουμε εκ νέου λίγο καιρό αργότερα.

Για να κυλήσουν όλα χωρίς προβλήματα, προσφέρουμε στο μωρό τις δραστηριότητες όταν είναι σε εγρήγορση, χορτασμένο, χαρούμενο και άνετα ντυμένο, σε ένα περιβάλλον στο οποίο είναι ελεύθερο να κινηθεί και να εξερευνήσει, το αφήνουμε να συγκεντρωθεί στο παιχνίδι του, χωρίς να το διακόπτουμε και απλώς παρακολουθούμε να δούμε αν πείνασε, κουράστηκε, βρίσκεται σε υπερδιέγερση ή χρειάζεται άλλαγμα. Τότε μόνο, παρεμβαίνουμε και κάνουμε ό,τι χρειαστεί για να το ανακουφίσουμε.

Συμπερασματικά, η μοντεσσοριανή φιλοσοφία έχει στόχο να υποστηρίξει τη φυσική ανάπτυξη κάθε παιδιού στο μέγιστο δυνατό. Αντιλαμβάνεται την εκπαίδευση ως εργαλείο που μπορεί να βοηθήσει σε αυτή τη διαδικασία και αποδέχεται πως αυτού του είδους η μάθηση ξεκινά τη στιγμή της γέννησης, χάρη στον αφομοιωτικό νου του μωρού. Αν θέλετε να ανακαλύψετε κι εσείς τον πλούσιο εκπαιδευτικό χαρακτήρα της βρεφικής ζωής, μιας περιόδου που δεν μπορεί ποτέ να αναπληρωθεί, εφαρμόστε Μοντεσσόρι στο σπίτι με το μωρό και μεγαλώστε το από την πρώτη στιγμή με αγάπη, σεβασμό και κατανόηση, ώστε να αποκτήσει ασφάλεια και αυτοπεποίθηση σε όλη του τη ζωή.

Γλωσσικές δραστηριότητες για τον πρώτο χρόνο:

• Μιλήστε στο μωρό ενώ βρίσκεται ακόμα στη μήτρα, χρησιμοποιώντας πλούσιο λεξιλόγιο.
• Μιλήστε καθαρά και σωστά ώστε το μωρό να ακούει τους επιμέρους ήχους που σχηματίζουν τις λέξεις.
• Ελέγξτε την ακοή του και δημιουργήστε περιβάλλον ευνοϊκό για την ακοή του.
• Αφαιρέστε παράγοντες που εμποδίζουν τη μεταξύ σας επικοινωνία, όπως πιπίλα, τηλεόραση και κάθε είδους θόρυβο.
• Αναγνωρίστε και ενθαρρύνετε κάθε προσπάθεια για επικοινωνία από την πλευρά του μωρού σας, όπως κλάμα, μουρμουρητό, μπαμπάλισμα, ξεφύσημα των χειλιών.
• Τραγουδήστε, απαγγείλτε στιχάκια, διαβάστε ποιήματα, παίξτε μουσική.
• Διαβάστε βιβλία με ρεαλιστικά θέματα και χαρακτήρες.
• Χρησιμοποιήστε και τη βλεμματική επαφή, τις εκφράσεις του προσώπου και τη γλώσσα του σώματος.
• Συμπεριλάβετε το μωρό στην καθημερινή σας ζωή και επιτρέψτε του να ακούει τις συζητήσεις σας.
• Κατεβείτε στο ύψος του ή σηκώστε το στο δικό σας όταν του μιλάτε.
• Μιλάτε του απαλά και με σεβασμό.

Διαβάστε: Junnifa Uzodike, Simone Davies. Μοντεσσόρι στο σπίτι με το μωρό (0-12 μηνών), Εκδόσεις Μεταίχμιο