Όταν με πήρε τηλέφωνο η Μαριλένα (Πανουργιά) και μου είπε «Αύριο στο γραφείο μας στον Ίκαρο θα περάσει για ‘’ένα γεια’’ η Julia Donaldson. Θέλεις να τα πείτε από κοντά;», δέχτηκα πριν καλά καλά προλάβει να ολοκληρώσει την ερώτηση. Βλέπετε, η Donaldson είναι μια από τις συγγραφείς εικονογραφημένων βιβλίων με την οποία μεγάλωσαν τα παιδιά μου και την οποία αγαπώ πολύ. «Το Γκρούφαλο», το «Μια σκούπα, μα τι σκούπα!», και «Το Τρολ», (εκδόσεις Πατάκη), το «Τι άκουσε η πασχαλίτσα» και «Ο Ζαχαρής και ο Μονόκερος» (εκδόσεις Μεταίχμιο), «Ο Γάμος των δυο σκιάχτρων», «Ο Ξυλαράκης», ο «Ζογκ», και «Οι πέντε άσχημοι» (εκδόσεις Ίκαρος) μας έχουν κάνει πολλή καλή παρέα τα τελευταία έντεκα χρόνια.  Και συνεχίζουν να μας κάνουν, διότι ακόμα και τώρα που τα παιδιά έχουν μεγαλώσει, δεν παύουν να λατρεύουν τα picture books της ιδιοφυούς αυτής συγγραφέα. Ποια είναι άραγε η μαγική συνταγή για αυτά τα σύγχρονα, αλλά ήδη κλασικά κείμενά της; Την αναζήτησα, περνώντας μια ξεχωριστή ώρα μαζί της, υπό τον ήχο της βροχής που, όπως αστειεύτηκε, έφερε μαζί της από τη Βρετανία στην συνήθως ηλιόλουστη Ελλάδα.

Πώς γίνεσαι Julia Donaldson;

Ήταν το πρώτο που τη ρώτησα. Πώς έφτασε, δηλαδή, εδώ που έχει φτάσει. Πώς κατάφερε να γίνει μια από τις πλέον αναγνωρισμένες συγγραφείς παιδικών βιβλίων παγκοσμίως, έχοντας γράψει πάνω από 200, με πάνω από 65 εκατομμύρια αντίτυπά της να έχουν πωληθεί ως σήμερα, με δεκάδες βραβεία, με αδιάκοπη παραγωγή, με πρωτότυπες ιδέες και κάθε τόσο με νέα best-sellers… Η ιστορία της αρχίζει από την παιδική της ηλικία.

Η Julia Donaldson γεννήθηκε ως Julia Shields και ήταν, όπως λέει, τυχερή, καθώς μεγάλωσε σε ένα ιδιότυπο για τα βρετανικά δεδομένα  περιβάλλον, στο οποίο οφείλει πολλά! Σε ένα τρίπατο βικτωριανό σπίτι στο Λονδίνο, όχι μόνο με τους γονείς της, την αδελφή της και τη γάτα τους, αλλά και με τη γιαγιά της και τους πολύ αστείους θείο και θεία της. Μια… οικογενειακή πολυκατοικία, από αυτές που συχνά αφορίζουμε στη χώρα μας και τις θεωρούμε αιτίες παθογενειών, έδωσε στη μικρή Julia ένα σωρό προσλαμβάνουσες! Καταρχάς, το σπίτι ήταν γεμάτο μουσική. Κλασική μουσική. Η μαμά τραγουδούσε σε χορωδία κι ο μπαμπάς ήταν τσελίστας (αν και καθηλωμένος σε αμαξίδιο, εξαιτίας πολιομυελίτιδας). Κι έπειτα, όλο και κάποιος ενήλικας ήταν διαθέσιμος να διαβάσει παραμύθια και να αφηγηθεί ιστορίες στα παιδιά. Μόλις στα πέμπτα της γενέθλια, ο πατέρας της χάρισε στην Julia «Το βιβλίο με τα χίλια ποιήματα», τα οποία εκείνη διάβασε, αποστήθισε και την ενέπνευσαν να αρχίσει να σκαρώνει τα δικά της. Η γιαγιά της πάλι, που λάτρευε τα βιβλία και πάντα της δώριζε μόνο βιβλία, ήταν εκείνη που την έφερε σε επαφή με τον Edward Lear και τα παράδοξα λίμερίκ του, προσφέροντάς της το περίφημο Nonsense Omnibus (στα Ελληνικά «Μπούρδες», από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος). Αρχικά, λοιπόν, όταν οι συνομήλικοί της ήθελαν να γίνουν πυροσβέστες, στρατιώτες και αστροναύτες, δασκάλες, νοσοκόμες και μπαλαρίνες, η μικρή Julia ήθελε να γίνει ποιήτρια. Και τελικά τα κατάφερε!

Μεγαλώνοντας, παρέα με την αδελφή της, δημιουργούσαν φανταστικές ιστορίες με πρωτότυπους χαρακτήρες, αλλά και μιμούνταν ανθρώπους που γνώριζαν. Έγραφαν θεατρικά έργα, χορογραφούσαν παραστάσεις μπαλέτου υπό τους ήχους ενός γραμμοφώνου. Κι έπειτα άρχισε να παρακολουθεί θεατρικές παραστάσεις. Τότε, στην εφηβεία, το όνειρο της ποίησης κρύφτηκε για λίγο πίσω από την… κουίντα και η Julia αποφάσισε να γίνει ηθοποιός!

Καλλιτεχνική φύση παιδιόθεν, η Julia Donaldson σπούδασε Γαλλικά, Γερμανικά και Ηθοποιία στο Πανεπιστήμιο του Bristol, όπου συνάντησε τον σύντροφο της ζωής της, τον τότε φοιτητή ιατρικής (και σήμερα καθηγητή παιδιατρικής) Malcolm Donaldson, ο οποίος ήταν ερασιτέχνης κιθαρίστας! Η κοινή τους ζωή, στα τέλη της δεκαετίας του ’60, ξεκίνησε μέσα στο πνεύμα της εποχής. Χωρίς να είναι χίπις (όπως τόνισε), αλλά απλά όντας δυο μποέμ φοιτητές με επαναστατικές ανησυχίες, ταξίδευαν πολύ και έβγαζαν τα προς το ζην τραγουδώντας και παίζοντας κιθάρα στους δρόμους διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών, αλλά και πόλεων των Η.Π.Α. Εκτός από τα χιτ της εποχής- έπαιζαν για παράδειγμα όλο το ρεπερτόριο των Beatles- η Julia έγραφε και τραγούδια ειδικά για την κάθε περιοχή στην οποία έκαναν την περφόρμανς τους και έτσι εξασκήθηκε σταδιακά στο στίχο, στις ρίμες, στον ρυθμό. Με την οριστική επιστροφή τους στη Βρετανία και τη δημιουργία της οικογένειάς τους, η Donaldson συνέχισε μεν να γράφει τραγούδια για ενήλικες και να τα τραγουδά σε παμπ, αλλά πλέον άρχισε και να εργάζεται και για το παιδικό πρόγραμμα του BBC, γράφοντας επαγγελματικά πλέον παιδικά τραγούδια για το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Μέχρις ότου…

Τα βιβλία

Μετά από αρκετά χρόνια, το 1991, η Julia Donaldson έλαβε μια ειδοποίηση από έναν εκδοτικό οίκο. Μια εργαζόμενη εκεί είχε ακούσει ένα από τα τηλεοπτικά της τραγούδια, το «Α squash and a squeeze» (θα κυκλοφορήσει σύντομα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πατάκη με τον τίτλο «Χωράει, δε χωράει») και της πρότεινε να γίνει βιβλίο. Αυτή ήταν η πρώτη της έκδοση, το 1993, στα 45 της πλέον χρόνια, και η πρώτη της συνεργασία με τον Axel Scheffler, τον Γερμανό εικονογράφο με τον οποίον έχει συνδέσει το όνομά της. Η μεγάλη της, όμως, επιτυχία ήρθε δυο χρόνια μετά με το περίφημο Gruffalo και πάλι σε συνεργασία με τον Scheffler. Στην ερώτησή μου για το αν δουλεύουν μαζί η απάντηση είναι αρνητική. Δουλεύουν ξεχωριστά, εκείνη στέλνει το κείμενο στον εκδοτικό οίκο, ο εκδοτικός οίκος το προωθεί στον Axel κι εκείνος ζωγραφίζει τα λόγια της. To αποτέλεσμα; Αρμονικότατο! Μάλιστα, αναφέρει, σχεδόν ποτέ δεν απογοητεύεται από το πώς ο Scheffler, αλλά και όλοι οι υπόλοιποι εικονογράφοι με τους οποίους έχει κατά καιρούς συνεργαστεί, όπως για παράδειγμα η Lydia Monks ή η Helen Oxenbury, ζωντανεύουν τους ήρωές της και τις ζωές τους! Περιμένει κάθε φορά με ανυπομονησία να δει τα δοκίμια και συνήθως η πρώτη της αντίδραση είναι ένα μεγάλο χαμόγελο! Μια φορά πάντως, που είχε φανταστεί κάποια ηρωίδα της από «To Τρολ» εντελώς διαφορετικά, ζήτησε από τον εικονογράφο David Roberts να την αλλάξει, δίνοντάς του περαιτέρω επεξηγήσεις για το πώς θα την ήθελε!

Οι στίχοι και οι ιδέες

Η Julia Donaldson γράφει συνήθως σε στίχους, αν και αυτό είναι δύσκολο, γιατί έτσι έμαθε να γράφει από την εποχή που τραγουδοποιούσε. Κερδίζει η ρίμα τους μικρούς αναγνώστες; Φυσικά. Μάλιστα όχι τόσο η ρίμα, αλλά ο ρυθμός, η μουσικότητα, το μέτρο. Είναι εύκολο για ένα μικρό παιδί να αποστηθίσει ένα ποίημα και έτσι να βοηθηθεί σε ένα δεύτερο επίπεδο στην ανάγνωσή του. Ελπίζει πως οι αποδόσεις των στίχων της στην εντελώς άγνωστη για αυτή γλώσσα μας είναι επιτυχημένες. Τη διαβεβαιώνω πως μπορεί να είναι ήσυχη, στα χέρια των Φίλιππου Μανδηλαρά και Μάρως Ταυρή, που έχουν αναλάβει τα βιβλία της τα τελευταία χρόνια, στις εκδόσεις Πατάκη και Ίκαρος ο πρώτος και στις εκδόσεις Μεταίχμιο η δεύτερη.

Εμπνέεται από παντού. Από κάτι που θα δει, από κάτι που θα ακούσει, από κάτι που θα θυμηθεί, από κάτι που θα διαβάσει. Κάθε ιστορία της έχει τη δική της ιστορία. Για παράδειγμα, η ιδέα για τους «Πέντε άσχημους» τής ήρθε σε ένα σαφάρι, όταν άκουσε για πρώτη φορά ότι υπάρχουν πέντε ζώα, που θεωρούνται τα πιο άσχημα της αφρικανικής Σαβάνας. Ο Ζογκ ήταν αποτέλεσμα της παραγγελίας ενός εκδότη που ήθελε παραμύθι με πρωταγωνιστή δράκο. Ο Ξυλαράκης ήταν ένα ξύλο- παιδικό παιχνίδι στο Γκρούφαλο και «ανεξαρτητοποιήθηκε» με μια δικιά του ιστορία. Για τη δημιουργία της, εμπνεύστηκε και από τα παιδιά της, που πάντοτε έπαιζαν με ξύλα! Το Γκρούφαλο δημιουργήθηκε καταρχάς ως λέξη για να κάνει ρίμα σε ένα στίχο που είχε ήδη σκαρώσει η συγγραφέας. Στον Γάμο των δυο σκιάχτρων ήθελε να φτιάξει έναν ισχυρό θηλυκό πρωταγωνιστικό χαρακτήρα και έτσι της ήρθε η ιδέα για αυτό το ιδιαίτερο love story.

Όταν έχει μια νέα ιδέα, κολλάει σε αυτή για πολύ καιρό, μέχρι να την ολοκληρώσει, γιατί, όπως τονίζει, το δύσκολο δεν τόσο είναι η έμπνευση, αλλά το πώς αυτή θα γίνει μια αφήγηση με αρχή, μέση και τέλος. Ιδιαίτερα το τέλος είναι, κατά τη γνώμη της, το πιο σημαντικό στοιχείο ενός καλού παιδικού βιβλίου. Σταδιακά, λοιπόν, χτίζει στο μυαλό της την ιστορία, τους χαρακτήρες της και τους τόπους δράσης τους, διαλέγοντας προσεχτικά μια μια τις λέξεις, κάνοντας δοκιμές στίχων σε ένα τετράδιο, γράφοντας και σβήνοντας, μαστόρισσα του λόγου, μέχρι να πετύχει αυτό που τελικά την ικανοποιεί. Ξέρει από την αρχή πoιο θα είναι το τέλος και σχεδόν ποτέ δεν της έχει ζητηθεί να αλλάξει κάτι από τους επιμελητές των εκδοτικών οίκων με τους οποίους συνεργάζεται. Όμως, για να φτάσει ένα βιβλίο της προς έκδοση έχουν προηγηθεί μήνες ή ακόμα και χρόνια δουλειάς.

Οι ιστορίες

Η Julia Donaldson δε γράφει ηθικοπλαστικές ιστορίες. Δεν θέλει να είναι διδακτική. Γράφει καταρχάς ιστορίες περιπετειώδεις, διασκεδαστικές, έξυπνες και ανατρεπτικές, που μπορεί, όμως, να λειτουργούν σε ένα δεύτερο επίπεδο και ως μύθοι και επομένως να κρύβουν και κάτι πιο… βαθύ, ένα μήνυμα για την αποδοχή, για τον φόβο ή για την απώλεια (η ίδια μάλιστα έχει χάσει ένα από τα τρία παιδιά της πριν από μερικά χρόνια). Θέλει ακόμα, και το θεωρεί ιδιαίτερα σημαντικό, τα παιδιά να παίζουν με τα παραμύθια της, να γίνονται τα ίδια ηθοποιοί και να ερμηνεύουν τους ρόλους που ξεπηδούν μέσα από τα βιβλία, να απαγγέλλουν τους στίχους της, να τραγουδούν τα τραγούδια της. Κατά τη γνώμη της, με την ιδιότητα αυτή τη φορά της ερμηνεύτριας και όχι της συγγραφέα, κάθε περφόρμανς, ατομική ή ομαδική, βοηθάει τα παιδιά εκτός από το να διασκεδάσουν, να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση. Και με τη ιδιότητα της συγγραφέα μού τονίζει πως η δυνατή ανάγνωση που απαιτείται για να γίνει ένα βιβλίο θεατρική παράσταση βοηθάει τα παιδιά να μάθουν να διαβάζουν καλά. Μάλιστα, έχει γράψει γύρω στα 100 βιβλία αποκλειστικά για εκπαιδευτική χρήση από τους δασκάλους μέσα στην τάξη.

Η καθημερινότητα

Η Julia Donaldson δεν έχει μια σταθερή καθημερινότητα, ούτε μια ρουτίνα γραψίματος. Δεν της το επιτρέπει άλλωστε ο τρόπος ζωής της. Ταξιδεύει πολύ, δίνει παραστάσεις, επισκέπτεται σχολεία και παιδικά φεστιβάλ, πολύ συχνά και μαζί με τον σύζυγό της και την κιθάρα του. Γράφει παντού, στο σπίτι της, σε καφέ και βιβλιοθήκες, μέσα σε αεροπλάνα και σε τρένα. Όμως, βάζει τις ιδέες της σε τάξη και σχηματίζει τα κείμενά της μέσα στο μπάνιο ή την ώρα που περπατάει ή λίγο πριν αποκοιμηθεί, τις στιγμές, δηλαδή, που χαλαρώνει. Λαμβάνει καθημερινά γράμματα από μικρούς και μεγάλους αναγνώστες της, με σχόλια θετικά και αρνητικά, τα οποία συχνά, αν είναι αστεία, τα κρεμάει σε πίνακες ανακοινώσεων στο σπίτι της. Έχει εφτά εγγόνια. Τους παίζει πιάνο, τους διαβάζει και τους ερμηνεύει τα βιβλία της. Αλλά μάλλον προτιμά να τους διαβάζει βιβλία άλλων, για να μην μπουχτίσουν και για να μην… πληγωθεί η ίδια αν τα δει να μπουχτίζουν! Όπως κάθε συγγραφέας, καμιά φορά, αν και δεν της μοιάζει πως θα μπορούσε να πάσχει από writer’s block, κολλάει και δεν… κατεβάζει ιδέες, όμως δεν σκέφτεται να σταματήσει ποτέ να δουλεύει. Ετοιμάζει σύντομα ένα love-story μεταξύ εξωγήινων, βασισμένο στον Ρωμαίο και στην Ιουλιέτα. Η δουλειά της και η επαφή της με τα παιδιά τη βοηθούν να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες της καθημερινότητας. Λέξεις, στίχοι, μουσική, εικόνες, παραστάσεις, αφηγήσεις, όλα αυτά είναι η ζωή της, είναι η γεμάτη ενέργεια, εντυπωσιακή ζωή της, που ισορροπεί υπέροχα μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας. Και μας δίνει μόνο μια συμβουλή. Να διαβάζουμε στα παιδιά μας βιβλία από τη βρεφική κιόλας ηλικία.

Ευχαριστούμε τις εκδόσεις Ίκαρος για την πρόσκληση και τη φιλοξενία.

Ανακαλύψτε όλα τα βιβλία της Julia Donaldson που κυκλοφορούν στα ελληνικά στο http://www.biblionet.gr/author/45014/Julia_Donaldson