«Για τα παιδιά μου. Η μανούλα δεν βλέπει την ώρα να αρχίσει να σας ξυπνάει κάθε μέρα στις 6 το πρωί όταν θα είστε όλα στην εφηβεία σας». Αυτή είναι η αφιέρωση της Σάρα Όκγουελ-Σμιθ, μητέρας τεσσάρων παιδιών, ψυχολόγου, παιδιάτρου, εκπαιδεύτριας Hypnobirthing, βοηθού μητρότητας και συγγραφέα του βιβλίου Ήρεμος Ύπνος. Το αυτό έλεγα, χαριτολογώντας, κι εγώ στα δυο παιδιά μου, πριν «στρώσει» ο ύπνος τους, αλλά τώρα που είναι πια στην εφηβεία δεν έχω το κουράγιο να το κάνω. Κοιμάμαι κι εγώ μέχρι όσο πιο αργά μπορώ, συνήθως πιο αργά από εκείνα, αναπληρώνοντας, νομίζω, το τραύμα των χαμένων ωρών ύπνου των πρώτων χρόνων τους.

Κακά τα ψέματα. Ο ύπνος είναι αυτός που απασχολεί περισσότερο από κάθε άλλο ακανθώδες ζήτημα κάθε νέο γονιό. Και με κάθε παιδί που προστίθεται στην οικογένεια, συνήθως τα πράγματα δυσκολεύουν. Θυμάμαι πως τα πρώτα χρόνια του γιου μου είχα στ’ αλήθεια πιστέψει πως δεν επρόκειτο να κοιμηθώ ποτέ ξανά σερί πάνω από 3-4 ώρες. Τελικά, αυτό δεν ίσχυε. Η έλευση του δεύτερου παιδιού, η απόγνωση, η κούραση και η αποφασιστικότητά μας δημιούργησαν μια δική μας «μέθοδο», χάρη στην οποία τα παιδιά μας κοιμούνταν νωρίς και συνεχόμενα, χωρίς κλάματα, χωρίς προβλήματα, χωρίς νυχτερινά ξυπνήματα, χωρίς να νιώσουν μόνα και δυστυχισμένα. Κι όμως, ποτέ δεν έχω ξεχάσει τα άγρια ξενύχτια και τη βαθιά κόπωση της αρχής. Γιατί ο στόχος μας άρχισε να φαίνεται εφικτός τουλάχιστον τριάμιση χρόνια μετά το πρώτο και φαρμακερό ξενύχτι, όταν και η μικρή συμπλήρωσε χρόνο και επετεύχθη λίγο καιρό αργότερα. Γιατί νωρίτερα, απλώς δεν ήταν δυνατόν!

Όταν διάβασα το βιβλίο Ήρεμος Ύπνος, για τη δουλειά μου πλέον και όχι για την καθημερινότητά μου, χαμογέλασα. Χωρίς τις σπουδές της και την εμπειρία της, πείτε από ένστικτο, πείτε από τύχη, είχαμε χρόνια πριν ακολουθήσει τις περισσότερες από τις συμβουλές της συγγραφέα, χωρίς να τις έχουμε διαβάσει κάπου συγκεντρωμένες. Έτσι, το αγάπησα αμέσως!

Ο συνεχόμενος ύπνος δεν είναι κάτι εύκολο
Πολλοί γονείς πιστεύουν ότι εκείνοι δεν κάνουν κάτι καλά και γι’ αυτό δεν κοιμάται ήσυχα το παιδί τους. Η αλήθεια είναι ότι δεν κοιμούνται όλα τα παιδιά, τουλάχιστον μέχρι τα πέντε τους χρόνια, διαρκώς και αυτό είναι φυσιολογικό. Είναι δύσκολο, γονείς. Όμως φυσιολογικό. Ποια είναι, όμως, η ομαλή φυσιολογία του ύπνου; Αυτό είναι κάτι που οι νέοι γονείς θα έπρεπε να διδασκόμαστε, ώστε να έχουμε ρεαλιστικές προσδοκίες, αλλά δυστυχώς ελάχιστοι είναι οι παιδίατροι που μας το εξηγούν. Ας εξετάσουμε για αρχή κάποιες ενδιαφέροντα στοιχεία:

• Οι κιρκαδιανοί ρυθμοί των μωρών αργούν να αναπτυχθούν. Είναι ένα ορόσημο που κατακτάται όταν ολοκληρωθούν ορισμένες νευροβιολογικές διαδικασίες στον εγκέφαλο, γεγονός που συμβαίνει σε διαφορετική ηλικία για κάθε παιδί.
• Τα μωρά αργούν να παραγάγουν μελατονίνη, την ορμόνη του ύπνου, την οποία ως έμβρυα έπαιρναν από τη μητέρα.
• Τα μωρά δεν έχουν αίσθηση της μέρας και της νύχτας, ούτε και της ώρας. Αυτή κατακτάται σταδιακά.
• Τα στάδια και οι ανάγκες του ύπνου μέχρι τα πέντε έτη μεταβάλλονται διαρκώς και διαφέρουν από παιδί σε παιδί.
• Κάθε παιδί έχει εντελώς διαφορετικούς ρυθμούς και ανταποκρίνεται διαφορετικά στις διάφορες μεθόδους ύπνου.
• Οι κιρκαδιανοί ρυθμοί των γονέων είναι και εκείνοι διαταραγμένοι, λόγω του σύγχρονου τρόπου ζωής. Δηλαδή δεν είμαστε συνηθισμένοι να ξυπνάμε με το χάραμα, μα ούτε και να κοιμόμαστε νωρίς το βράδυ.
• Ο σερί νυχτερινός ύπνος είναι χαρακτηριστικό του σύγχρονου πολιτισμού, μετά τη βιομηχανική επανάσταση. Πριν ο ύπνος έσπαγε σε δύο φάσεις, μεταξύ των οποίων μεσολαβούσε ένα δίωρο ξύπνιου, για συζήτηση, φαγητό, προσευχή και σεξ (διτροπικό στάδιο ύπνου). Επομένως, αυτό το 1-3 το πρωί που το μωρό σας χοροπηδάει κεφάτο και φρεσκότατο είναι… γραμμένο στο DNA του, ως ώρα πείνας και δράσης.
• Το τεχνητό φως, οι οθόνες, οι γεμάτοι ερεθίσματα βρεφονηπιακοί σταθμοί και η αλλαγή ώρας δυο φορές τον χρόνο επηρεάζουν τον ύπνο των βρεφών και των παιδιών πολύ περισσότερο από όσο φανταζόμαστε.
• Η διατροφή (θηλασμός, αριθμός γευμάτων, δυσανεξίες, αλλεργίες, ποιότητα φαγητού) επηρεάζει αρνητικά με διάφορους τρόπους τον ύπνο των παιδιών.

Αν εξετάσετε ξεχωριστά τον καθέναν από τους προαναφερθέντες παράγοντες, θα διαπιστώσετε τη συνθετότητα της διαδικασίας του ύπνου στα μωρά και στα νήπια (μα και στους εαυτούς σας, ας μην κοροϊδευόμαστε). Καλό είναι, λοιπόν, να τους έχετε υπόψη σας και να δείτε, με βάση το δικό σας παιδί, τη δική σας οικογένεια και τις δικές σας ανάγκες, τι και πώς μπορείτε να τροποποιήσετε, ώστε να πετύχετε το επιθυμητό αποτέλεσμα, δηλαδή τον ήρεμο και πολύωρο ύπνο για όλους σας.

Σύγχρονες τεχνικές εκπαίδευσης ύπνου
Υπάρχουν πολλές. Πάρα πολλές. Συχνά αντικρουόμενες. Κάποιες από αυτές και επικίνδυνες, σωματικά και ψυχικά. Μερικές αποδίδουν, άλλες για λίγο, άλλες καθόλου. Διότι, όπως είπαμε, το κάθε πλάσμα είναι διαφορετικό και αυτό που ταιριάζει στο δικό σας παιδί δεν ταιριάζει στο δικό μου –και το αντίστροφο. Επομένως, η γενίκευσή τους, όπως χαρακτηριστικά τονίζει η Σάρα Όκγουελ-Σμιθ, δείχνει έλλειψη σεβασμού προς το παιδί και τις προσωπικές ανάγκες του. Πάμε, λοιπόν, να φτιάξουμε, με το παιδί στο επίκεντρο, τη δική του «Ώρα για ύπνο», έναν ήπιο τρόπο που θα το οδηγήσει να κοιμάται περισσότερο και καλύτερα, ώστε να ωφεληθεί και εκείνο και εσείς.

Ώρα για ύπνο
Σύμφωνα με τη συγγραφέα, υπάρχουν επτά σημεία που μπορεί να βοηθήσουν το παιδί να κοιμηθεί. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι στην οικογένειά σας ή/και στο παιδί σας ταιριάζουν και τα επτά. Αλλά κάποια από αυτά θα ταιριάζουν. Είπαμε και προηγούμενως ότι μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν. Το καθένα σημείο, μια και πρόκειται για μια ήπια μετάβαση και όχι για μια «τεχνική εκπαίδευσης», θέλει τον χρόνο του, δηλαδή τουλάχιστον ενάμιση μήνα δοκιμής. Και φυσικά θέλει και αφοσίωση, όσο κουραστικό κι αν αποδεικνύεται μερικές φορές, από τη μεριά των γονέων. Ας τα δούμε αναλυτικά:

1. 1. Συγκοίμηση: Αν και η συγκεκριμένη μέθοδος –συνήθης σε πολλές κουλτούρες– βρίσκεται συχνά στο στόχαστρο παιδιάτρων και ψυχολόγων, οι σύγχρονες έρευνες καταδεικνύουν την ανάγκη των μωρών για στενή επαφή με τους γονείς τους σε όλη τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας. Η ανεξαρτητοποίησή τους θα έρθει, αργά ή γρήγορα. Αν τηρείτε τους κανόνες ασφαλείας (που είναι πολλοί αν η συγκοίμηση αφορά το ίδιο κρεβάτι, να το γνωρίζετε αυτό πριν το επιχειρήσετε) και βλέπετε ότι το μωρό σας κοιμάται ευκολότερα στον χώρο σας, στο κρεβάτι σας ή στο δωμάτιό σας, κοιμηθείτε παρέα.
   2. Προσδοκίες: Να έχετε ρεαλιστικές προσδοκίες (όχι τα βρέφη ΔΕΝ κοιμούνται δεκάωρα, σε καμιά περίπτωση, ενώ ο διακεκομμένος ύπνος είναι φυσιολογικός) και να βοηθήσετε το μωρό σας να δημιουργήσει θετικούς συνειρμούς και προσδοκίες για την ώρα του ύπνου, μέσω μιας πολύ ευχάριστης, επαναλαμβανόμενης ρουτίνας. Μάθετε να αναγνωρίζετε και να σέβεστε τα σημάδια νύστας του παιδιού σας και εκπαιδεύστε το και το ίδιο να τα αναγνωρίζει. Κι όταν τα δείτε, περίπου την ίδια ώρα κάθε μέρα, μπανάκι, παραμυθάκι, νανάκι…
   3. Διατροφή: Τα μωρά που θηλάζουν και τα μωρά που πίνουν φόρμουλα κοιμούνται διαφορετικά, με τα πρώτα να ξυπνούν συχνότερα. Επομένως, αποδεχτείτε το πρόγραμμα του παιδιού σας και με βάση το γάλα που πίνει. Μην ξεχνάτε ότι κατά το πρώτο έτος της ζωής τους, όλα σχεδόν τα μωρά χρειάζονται νυχτερινό τάισμα και κάποια μωρά συνεχίζουν να χρειάζονται και αργότερα. Τέλος, αν το μωρό σας έχει δυσανεξία ή αλλεργία σε κάποιες τροφές, αυτές επηρεάζουν και τον ύπνο του, προς το χειρότερο. Συζητήστε με τον παιδίατρό σας αν εντοπίσετε κάτι που το αναστατώνει.
   4. Μεταβατικά αντικείμενα: Μια έννοια που έγινε γνωστή από τον ψυχοθεραπευτή Donald Winnicot και συνδέεται με την περίφημη θεωρία του για την «αρκετά καλή μητέρα», που ανακουφίζει τη γυναίκα από τις ενοχές που μπορεί να έχει αναφορικά με το μεγάλωμα του παιδιού της. Το μεταβατικό αντικείμενο είναι κάτι που θα βοηθήσει το μικρό σας να κάνει τη μετάβαση από εσάς προς την ανεξαρτησία. Μπορεί να είναι ένα κουκλάκι, μια κουβερτούλα, ένα ύφασμα από ένα ρούχο που έχει σχετίσει με τη μητέρα (ή με όποιον ασκεί τη μητρική λειτουργία), που θα το παρηγορεί σταδιακά ώστε να έρθει ο ήρεμος ύπνος. Καλό είναι να μην το πλένετε συχνά, γιατί η μυρωδιά του παίζει καθησυχαστικό ρόλο και να το έχετε… διπλό, διότι αν χαθεί το μωρό θα δυσκολευτεί.
   5. Ηλεκτρονικές συσκευές: Απλά και κατανοητά. Οι οθόνες εμποδίζουν τον ύπνο. Το μπλε/λευκό φως τους εμποδίζει την παραγωγή της μελατονίνης, ενώ η ταχύτατη αλληλουχία των εικόνων διεγείρει τον εγκέφαλο. Φροντίστε, λοιπόν, τουλάχιστον δυο ώρες πριν από τον ύπνο το παιδί να μην είναι μπροστά σε οθόνη, ακόμα κι αν το πρόγραμμα χαρακτηρίζεται παιδικό/χαλαρωτικό. Ιδανικό θα ήταν, μάλιστα, όσο κι αν ακούγεται αναπόφευκτο, κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του το παιδί να μην έρχεται καθόλου σε επαφή με οθόνες, καθώς γενικά διαταράσσουν τους αδιαμόρφωτους ακόμα κιρκαδιανούς του ρυθμούς.
   6. Χρόνος για εσάς: Όση σημασία κι αν έχει το παιδί σας, έχετε κι εσείς την ίδια κι ακόμα μεγαλύτερη. Αν καταρρεύσετε, ποιος θα το φροντίσει; Η στέρηση ύπνου μπορεί να οδηγήσει τον γονιό, και κυρίως τη μητέρα, ως και σε κατάθλιψη, ενώ τα βρέφη «ενσωματώνουν» το στρες των ενηλίκων, με αποτέλεσμα να διαταράσσεται ο ύπνος τους. Επομένως, η συναισθηματική ευεξία των φροντιστών οδηγεί το μωρό σε καλύτερο ύπνο. Βρείτε λίγο χρόνο, ζητήστε βοήθεια, προκειμένου να ασχοληθείτε ΚΑΙ με τον εαυτό σας.
   7. Περιβάλλον: Ζωτική σημασία για τον καλό ύπνο έχει ένα ήρεμο περιβάλλον. Καταρχάς, το απόγευμα, βγάλτε για λίγο το παιδί στο φυσικό φως, το οποίο είναι καλό να υπάρχει και όλη τη μέρα στο δωμάτιό του. Έπειτα, φροντίστε να υπάρχει ο κατάλληλος, απαλός, φωτισμός στον χώρο ύπνου του, χρησιμοποιήστε (με την καθοδήγηση του παιδιάτρου σας) κάποιο κατάλληλο έλαιο λεβάντας, είτε για τον χώρο είτε για απαλό μασαζάκι, νανουρίστε το μωρό με την καθησυχαστική για αυτό φωνή σας, χρησιμοποιήστε ήπιους λευκούς θορύβους ή μουσική άλφα-ηχογραφημένη σε ρυθμό παλμών σε κατάσταση ηρεμίας, που αποδεδειγμένα βοηθούν στον ύπνο. Γενικότερα, δημιουργήστε μια πολύ-αισθητηριακή ρουτίνα, με συνεχή χρήση. Σε έναν με ενάμιση μήνα, αφού το μωρό σας κάνει όλους τους κατάλληλους συνειρμούς, θα δείτε αποτελέσματα.

Συνοψίζοντας, δεν είστε οι μόνοι που ξενυχτάτε. Δεν είστε οι μόνοι που νιώθετε συχνά κατάκοποι από την έλλειψη ύπνου. Θα ξανακοιμηθείτε. Σερί. Πολλές ώρες. Τα παιδιά σας θα αποκτήσουν ρουτίνα ύπνου, έστω και δύσκολα. Μέχρι και πέντε ετών μπορεί να σας παιδέψουν, αλλά όσο περισσότερο κατανοείτε τη διαδικασία του ύπνου τους και τη φυσιολογικότητά της, τόσο πιο εύκολα θα ανταποκριθείτε σε αυτήν, ακόμα και αν σας ζορίζει. Δυστυχώς, «γρήγορες λύσεις» δεν υπάρχουν ή τουλάχιστον σπάνια λειτουργούν μακροπρόθεσμα. Δυο λέξεις κρατήστε: Συνέπεια και υπομονή. Πιθανόν, θα χρειαστεί να αναθεωρήσετε ριζικά την καθημερινότητα, τον τρόπο ζωής και το περιβάλλον σας, αλλά αυτό θα βοηθήσει ουσιαστικά το μωρό σας και κατ’ επέκταση και εσάς. Όνειρα γλυκά!Διαβάστε: Σάρα Όκγουελ-Σμιθ, Ήρεμος Ύπνος, Εκδόσεις Μίνωας, σε μετάφραση της Βεατρίκης Κάντζολα-Σαμπατάκου και πρόλογο της συμβούλου ύπνου Άννας Παπρά.