Άλκηστη Χαλικιά: “Ένα σχολείο ταρακουνημένο”, εικόνα: Ίρις Σαμαρτζή

Η εκπαιδευτικός, μουσειολόγος και συγγραφέας Άλκηστη Χαλικιά είναι κυρίως γνωστή για τα εξαιρετικά παιδικά βιβλία της. Όμως, είναι πολλά παραπάνω… Μια γυναίκα, που έχει ζήσει την εκπαίδευση εκ των έσω από παιδί, μια γυναίκα που υλοποιεί εναλλακτικά εκπαιδευτικά προγράμματα πάνω από είκοσι πέντε χρόνια, μια γυναίκα που σκέφτεται, που γράφει ιστορίες και στιχάκια για μικρούς και μεγάλους, δεν είναι δυνατόν να μη δίνει και… ταρακουνημένες συνεντεύξεις −άλλωστε αυτό θέλει: Να μας ταρακουνήσει αναφορικά με την εκπαίδευση στην Ελλάδα, μήπως και αλλάξει κάτι! Πάμε να τη γνωρίσουμε.

Καλημέρα, Άλκηστη και καλή σχολική χρονιά. Καταρχάς συστήσου στο κοινό του Τaλκ. 

Γεια σου Πελιώ! Επίσης, καλή χρονιά! Τυπικά, είμαι εκπαιδευτικός, μουσειολόγος και συγγραφέας. Για τα παιδιά, είμαι «η δασκάλα των Μουσείων». Κατά βάση, αγαπώ να βρίσκω τρόπους να μαθαίνουμε παίζοντας με τα παιδιά και την τέχνηΜεγάλωσα κυριολεκτικά μέσα σ’ ένα σχολείο, στο ιδιωτικό εκπαιδευτήριο που είχε ιδρύσει ο πατέρας μου και πέρασα, όσο λειτουργούσε, απ’ όλες σχεδόν τις θέσεις του, από τη διοίκηση μέχρι το κυλικείο, από τις εκθέσεις εικαστικών και τη συγγραφή θεατρικών έργων μέχρι την αναπλήρωση δασκάλας χορού! Σπούδασα Φιλοσοφία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και μετεκπαιδεύτηκα στη Μουσειολογία στο Essex της Μεγάλης Βρετανίας. Από το 1996, σχεδιάζω και υλοποιώ εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά σε μουσεία, μνημεία, βιβλιοθήκες, χώρους τέχνης και πολιτισμού.
Αυτό που κυρίως κάνω, όμως, σταθερά και πεισματικά όλα τα χρόνια της επαγγελματικής μου ζωής είναι να διερευνώ τις δυνατότητες μάθησης μέσα σε ένα πλαίσιο άτυπης εκπαίδευσης, όπως είναι αυτό των μουσείων, είτε από θέση ακαδημαϊκή, όσο δίδασκα στο Μαράσλειο Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης, είτε από θέση «μάχιμη», σε συνεργασία με μουσεία και σχολεία. Σχεδιάζω, λοιπόν, εκπαιδευτικές ξεναγήσεις και προγράμματα σε μουσεία και χώρους τέχνης για παιδιά και οικογένειες, έχοντας αναπτύξει έναν προσωπικό τρόπο, μια δική μου μέθοδο, που δεν είναι άλλη από την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που δίνει το παιχνίδι κι η βιωματική μάθηση. Έτσι, σχεδιάζω παιχνίδια, (κατασκευάζω όταν χρειάζεται κάποια) και τα χρησιμοποιώ στο πλαίσιο μιας σχολικής ξενάγησης.
Είναι εκπληκτικό να παρατηρείς πώς αυξάνεται κατακόρυφα το ενδιαφέρον των παιδιών για κάθε θέμα, όταν αυτό προσεγγίζεται μέσα από το παιχνίδι. Και όχι μόνο των παιδιών, όπως μου αποκαλύφθηκε την προηγούμενη σχολική χρονιά, στα οικογενειακά προγράμματα που διενήργησα σε συνεργασία με την Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου. Όλες οι ηλικίες αγαπούν να μαθαίνουν παίζοντας!
Το μονοπάτι αυτό, στο χώρο της άτυπης εκπαίδευσης «έσκαψα» μέσα μου για να το ανοίξω κι είμαι ευγνώμων που τώρα μπορώ να πηγαινοέρχομαι πάνω του.

Δυο από τα παιδικά σου βιβλία, το Ένα σχολείο ταρακουνημένο και το Σαν διακοπές ρεύματος, αφορούν το σύγχρονο σχολείο και με τον τρόπο τους «καταδικάζουν» το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας. Πριν περάσουμε στο καθένα από αυτά ξεχωριστά, θέλω να μου πεις σύντομα (γιατί η ερώτησή μου είναι θέμα διδακτορικής διατριβής…) ποιες είναι οι βασικές παθογένειες που εσύ εντοπίζεις. Από την προσχολική εκπαίδευση μέχρι και το τέλος του λυκείου…

Θεωρώ ότι η συζήτηση χρειάζεται να πάει πιο βαθιά και να δούμε εκ νέου ποιος είναι ο ρόλος της εκπαίδευσης στον σημερινό κόσμο. Εννοώ πως η παπαγαλία, τα κακογραμμένα βιβλία, οι Πανελλήνιες εξετάσεις εξακολουθούν μεν να μας ταλανίζουν, αλλά επί της ουσίας, είναι προβλήματα μιας άλλης εποχής. Είναι σαν να συζητάμε για το πώς θα κατασκευάσουμε το ιδανικό ατμόπλοιο ενώ τα ατμόπλοια δεν εξυπηρετούν πια κανέναν.
Σήμερα έχουμε ανάγκη από ένα εκπαιδευτικό σύστημα που να καλλιεργεί κυρίως ανθρώπους που να μπορούν να καθίσουν γύρω από ένα τραπέζι και να συζητήσουν με καλά τεκμηριωμένα επιχειρήματα. Να μπορούν να επικαιροποιήσουν τη γνώση τους, αναζητώντας τα σωστά εργαλεία. Να έχουν ένα στέρεο σύστημα αξιών που θα τους επιτρέπει συνειδητά να το υπερασπίζονται όταν βάλλεται ή αμφισβητείται. Να έχουν κάνει κτήμα τους τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των ζώων. Να έχουν συνείδηση ότι αποτελούν τον κρίκο μιας μακράς ανθρώπινης αλυσίδας πολιτισμού. Να έχουν την ψυχική ανθεκτικότητα να διαχειρίζονται κρίσεις και να επινοούν λύσεις. Να έχουν ευελιξία σκέψης και πράξης. Να γνωρίζουν πώς να οριοθετούν τον εαυτό τους και πώς να εκφράζουν τις βαθύτερες επιθυμίες τους. Να έχουν χιούμορ, γιατί είναι ασπίδα στην ανοησία.
Χρειαζόμαστε παιδαγωγικές μεθόδους για να πετύχουμε αυτούς τους στόχους που να λαμβάνουν υπόψη τους τα νέα δεδομένα που έχουμε στο χώρο των ανθρωπιστικών επιστημών. Για παράδειγμα, γνωρίζουμε πια πως έχουμε πολλές ευφυΐες κι είναι όλες εξίσου σημαντικές, ότι μαθαίνουμε αποτελεσματικότερα όταν είμαστε χαρούμενοι, ότι η εργασία στο σπίτι δεν είναι απαραίτητη για την κατάκτηση της γνώσης, ότι η συνεργασία είναι δεξιότητα που διδάσκεται, ότι η σωματική άσκηση βοηθά σημαντικά στην ψυχική υγεία και ότι η καλλιτεχνική έκφραση είναι υπαρξιακή ανάγκη κι αναπτύσσει λειτουργίες του εγκεφάλου που δεν αναπτύσσονται με άλλον τρόπο.
Στα δύο βιβλία, λοιπόν, που αναφέρεις, προσπαθώ να οραματιστώ κάποιες εκδοχές ενός Νέου Σχολείου. Η πρόθεσή μου δεν ήταν να περιγράψω το ιδανικό σχολείο αλλά να μεταδώσω την ανάγκη για αλλαγή και την πεποίθηση ότι το Νέο Σχολείο είναι εφικτό. Ο τρόπος βέβαια, που η Ίρις εικονογράφησε το Ταρακουνημένο, σε κάνει να θέλεις να πας σήμερα να φοιτήσεις εκεί. Ο τρόπος που έφερε τη φύση η Μάρια μέσα στις Διακοπές Ρεύματος, σε κάνει να θες να κλείσεις τώρα τον υπολογιστή και να τρέξεις στο βουνό.

Πάμε πρώτα στο Ένα σχολείο ταρακουνημένο. Αυτό το βιβλίο, όπως είχα γράψει όταν κυκλοφόρησε, πραγματικά με ταρακούνησε, ως γονέα, ως πολίτη, ως άνθρωπο. Πες μας εν συντομία τι πραγματεύεται και γιατί θα ήταν καλό να το διαβάσουν, εκτός φυσικά από τα παιδιά, και οι ενήλικοι -γονείς και εκπαιδευτικοί. Μήπως τελικά οι τελευταίοι είναι ο βασικός σου «στόχος»;

Στο Ταρακουνημένο ήθελα να δώσω φωνή στο παιδί που δυσφορεί μέσα στο σχολείο και να δηλώσω ότι είμαι με το μέρος του. Καταλαβαίνω που δεν θέλει να καθίσει σε μια καρέκλα για έξι ή οκτώ ώρες. Δεν υπάρχει τίποτα πιο αφύσικο για ένα παιδί από το να είναι καθιστό. Καταλαβαίνω τη χαρά του και τη δίψα του για βόλτες στη φύση. Κατανοώ την ανάγκη του για ένα κτήριο όμορφο και καθαρό. Και είναι εντελώς θεμιτό να θέλει να μάθει με τρόπο εμπνευσμένο, πρωτότυπο και παιγνιώδη. Θα έπρεπε να είναι αυτονόητο δε, σ΄ ένα χώρο που επιδιώκεται η γνώση να υπάρχουν βιβλιοθήκες και να μην θεωρείται πολυτέλεια να υπάρχει ο απαραίτητος υλικοτεχνικός εξοπλισμός.
Κι όλα αυτά ήθελα να τα «ακούσουν» οι ενήλικοι. Οι γονείς, που καμιά φορά συχνά, ακουμπούν όλο το βάρος της διαπαιδαγώγησης στο σχολείο ή αντίθετα, προσπαθούν να το υποκαταστήσουν και οι εκπαιδευτικοί, που με τις πολλές ευθύνες τους προσπαθούν, σαν ζογκλέρ, να κρατήσουν τις ισορροπίες χάνοντας κάποιες φορές τον στόχο, που είναι να περπατήσουν μαζί με το παιδί σ’ ένα μονοπάτι γνώσης και χαράς.
Στην προτελευταία σελίδα του βιβλίου ήθελα με τρόπο συμβολικό να μιλήσω για την ευθύνη που έχουμε όλοι να κρατήσουμε το φως της παιδείας αναμμένο. Ειδικά σήμερα. Ειδικά τώρα, που η βία κι ο εκφασισμός απειλεί τις κοινωνίες μας.

Σε ρωτώ έναν προβληματισμό που είχα εκφράσει κατά την πρώτη ανάγνωση του βιβλίου. Γιατί οι γονείς αποδεχόμαστε αγόγγυστα, για να μην πω ότι ευλογούμε με τη σιωπή μας, τη διαιώνιση μιας καταστροφικής κατάστασης, ενός καταστροφικού εκπαιδευτικού συστήματος, κοινού για όλα τα διαφορετικά παιδιά μας, που αρνείται πεισματικά –και που κανείς δεν το αναγκάζει– να αλλάξει και να προοδεύσει; Γιατί ο γονιός αποδέχεται την εξάλειψη των καλλιτεχνικών μαθημάτων, του παιχνιδιού, της ελεύθερης και κριτικής σκέψης από το σύστημα και δεν ξεσηκώνεται; Γιατί αν χαθεί μια ώρα μαθηματικών ή γλώσσας ή ιστορίας μπαμπάδες και μαμάδες παθαίνουν υστερία, ενώ «δεν πειράζει» αν χαθεί μια ώρα μουσικής, εικαστικών ή θεατρικού παιχνιδιού; Γιατί πλέον η πλειονότητα των εκδρομών πρέπει να είναι «εκπαιδευτικές» και οι περίπατοι στη φύση, έστω στο κοντινό πάρκο, έχουν σχεδόν εξαφανιστεί;

Άλλαξαν τόσα πολλά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, είχαμε τόσα να αντιμετωπίσουμε μέσα στην κρίση που κατανοώ γιατί συμβιβαστήκαμε με το υποβαθμισμένο σχολείο που κληρονομήσαμε. Άλλωστε, η κοινωνία μπορεί να απαιτήσει μέχρι του να επιστρέψει το σχολείο στην προηγούμενη κατάσταση, αυτή που γνώριζε προ κρίσης. Δεν μπορεί ο γονιός να οραματιστεί το Νέο Σχολείο. Αυτό θα το κάνουν όσοι έχουν την ευθύνη για τον σχεδιασμό των προγραμμάτων σπουδών, της ύλης, των μεθόδων δηλαδή οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, οι παιδαγωγοί και, ιδανικά, οι δημιουργοί που διαθέτει η χώρα. Φαντάσου πώς θα έμοιαζαν τα βιβλία αν τα εικονογραφούσαν ή τα σχεδίαζαν οι υπέροχοι εικονογράφοι μας. Πώς θα ήταν η μουσική παιδεία των παιδιών μας αν σύγχρονοι μουσικοί έφτιαχναν τις «κασέτες» για τα διαλείμματα το σχολείου και επινοούσαν μουσικά παιχνίδια, αν συγγραφείς ανέπτυσσαν δραστηριότητες δημιουργικής γραφής κι ανάγνωσης, αν χορευτές και χορογράφοι εισέβαλλαν τα σχολεία μας κι οι έφηβοι έπιαναν τον χορό αντί για το κινητό. Δεν είναι ουτοπία, γίνεται! Σε άλλες χώρες. Πολλά από αυτά δεν χρειάζεται, ευτυχώς, να τα ανακαλύψουμε αλλά μόνο να τα προσαρμόσουμε.
Πολλοί γονείς δεν θέλουν να χαθεί η ώρα των μαθηματικών ή της γλώσσας γιατί θεωρούν ότι με αυτά τα μαθήματα θα μπουν τα παιδιά στο πανεπιστήμιο κι αρχίζουν αυτή την ξέφρενη κούρσα της προετοιμασίας για τις Πανελλήνιες από το νηπιαγωγείο σχεδόν. Κανείς δεν τους εξήγησε πως κάθε ηλικία πρέπει να τη ζει το παιδί ως τέτοια κι όχι ως προθάλαμο για την επόμενη. Επίσης, κανείς δεν τους έχει ενημερώσει για το όφελος που έχει το παιδί από το θεατρικό παιχνίδι, την εικαστική και μουσική παιδεία, τη λογοτεχνία, τον χορό, τον αθλητισμό. Στην εφηβεία όμως, που αρχίζουν να «σκάνε» τα προβλήματα, αναζητούνται διέξοδοι για έκφραση κι εκτόνωση, καθυστερημένα πια.
Ακόμη, πολλοί πιστεύουν ότι υπάρχει νομοτελειακή σχέση μεταξύ πανεπιστημίου και επαγγελματικής σταδιοδρομίας, άρα ελπίζουν ότι με τα μαθηματικά ή τη γλώσσα τα παιδιά θα πάνε στο πανεπιστήμιο και θα βρουν μια καλή δουλειά μετά. Τα κακά νέα είναι ότι αυτό δεν ισχύει πια. Τα καλά νέα είναι πως τα παιδιά με ισορροπημένες προσωπικότητες, κριτική σκέψη για να αντιμετωπίζουν το απρόβλεπτο, ανεπτυγμένη τη συναισθηματική νοημοσύνη για να συναναστρέφονται με πολλούς ανθρώπους και να συνεργάζονται, επινοητικότητα για να φανταστούν το νέο και να καινοτομήσουν, έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες, είτε πάνε είτε δεν πάνε στο Πανεπιστήμιο, να διεκδικήσουν μια καλή δουλειά. Κι αυτές οι ποιότητες και δεξιότητες καλλιεργούνται με τις δημιουργικές εργασίες. Πρόκειται για το περίφημο δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου μας που πέφτει σε αδράνεια μέσα στο ελληνικό σχολείο, ειδικά από τις μεγάλες τάξεις του δημοτικού και μετά. Όπως έχω ξαναπεί, είναι σαν είμαστε αεροπλάνα, με δύο κινητήρες και να δουλεύουμε μόνο τον έναν ενώ έχουμε πέσει σε τροπική καταιγίδα και μας χρειάζονται κι οι δύο.

Πάσα για το επόμενο βιβλίο σου η ερώτηση περί φύσης. «Σαν διακοπές ρεύματος», σε πιο μεγάλη φόρμα, για παιδιά από 8 ετών περίπου. Καθώς το διάβαζα, ζήλευα τα παιδιά εκείνα που πιθανόν, σε ένα χωριό της ελληνικής επαρχίας και με λίγο πιο out of the box δασκάλους, ίσως και να ζουν εν μέρει ένα σχολείο της φύσης, όπου τα μαθήματα γίνονται έξω, ανεξαρτήτως εποχής, όπου η ηρεμία, η απομόνωση, το περιβάλλον, συμβάλλουν όχι μόνο στην εμπέδωση της γνώσης, αλλά και στην ευτυχία των μαθητών.

Ξέρεις, κάποια από αυτά που συμβαίνουν σ’ αυτό το σχολείο, όπως ανακάλυψα αφού είχα γράψει το βιβλίο, εφαρμόζονται σε σχολεία της Βόρειας Ευρώπης. Είναι γνωστό άλλωστε το μότο τους ότι δεν υπάρχει «κακός καιρός» αλλά «ακατάλληλα ρούχα». Έτσι, στη Νορβηγία, έχουν καθιερώσει μια μέρα την εβδομάδα να την περνούν εξολοκλήρου στη φύση, ανεξάρτητα από τον καιρό. Βέβαια, καταλαβαίνεις ότι έχουμε πολύ δρόμο να κάνουμε ως ελληνική κοινωνία για να πετύχουμε κάτι τέτοιο. Εδώ, η υπερπροστασία των γονιών, σε συνδυασμό με την ανευθυνότητα κρατικών φορέων, έκλεισε τις παιδικές χαρές στην Αθήνα για χρόνια, έπειτα από ένα ατύχημα. Ο φόβος για μηνύσεις και μπελάδες έχει αφαιρέσει τη δυνατότητα στα σχολεία να έχουν παιχνίδια περιπέτειας. Γενικά, πολύ εύκολα αποφασίζουμε να αφαιρέσουμε κάτι που δίνει χαρά στα παιδιά για να έχουμε το κεφάλι μας ήσυχο αντί να εξασφαλίσουμε τις σωστές συνθήκες για να λειτουργήσει.

Είναι ρεαλιστικό ένα τέτοιο σχολείο για το σύνολο του μαθητικού πληθυσμού, ακόμα και των παιδιών που μένουν στις μεγαλουπόλεις; Υπάρχουν πλέον κάποιες μεμονωμένες προσπάθειες, αλλά οι εμπνευστές τους και οι γονείς που ψάχνουν πιο «εναλλακτικά» σχολεία θεωρούνται ως και γραφικοί… Και φυσικά, όλα αυτά δεν εντάσσονται στη δημόσια, δωρεάν εκπαίδευση…

Πάντα οι πρωτοπόροι θεωρούνταν γραφικοί και πάντα η ιδιωτική πρωτοβουλία καλύπτει το κενό που αφήνει ο δυσκίνητος δημόσιος φορέας. Υπάρχουν λύσεις και για τα δημόσια σχολεία των μεγάλων πόλεων που σέβονται την ανάγκη των παιδιών για παιχνίδι και για αλληλεπίδραση με τη φύση. Ποιος όμως θα υπερασπιστεί τον εκπαιδευτικό που θα πάρει την τάξη του και θα βγει στη φύση «χάνοντας» μάθημα και με το ενδεχόμενο κάποιο παιδί να χτυπήσει; Ποιος θα αντιμετωπίσει τον θυμωμένο γονέα που θα συγκρίνει το ένα τμήμα με το διπλανό που έλιωσε τα παιδιά στις ασκήσεις όλη μέρα; Έχουμε διευθυντές έτοιμους να αναλάβουν τέτοιες ευθύνες; Είμαστε οι γονείς έτοιμοι για αυτό το βήμα; Ας αρχίσουμε τουλάχιστον να μιλάμε για την ανάγκη να συμβούν αυτές οι αλλαγές. Ας μιλήσουμε για τον θυμό και τη βία που υπάρχει μέσα στα σχολεία και που ξεσπάει μεταξύ των παιδιών αντί να εκτονώνεται με φυσική δραστηριότητα.

Υπάρχει η άποψη ότι καθώς οι μαθητές που ζουν σε χωριά μεγαλώνουν, «πρέπει» να φοιτήσουν σε «κανονικά» σχολεία κωμοπόλεων και πόλεων, για να προετοιμαστούν για τις εξετάσεις. Τι πιστεύεις ότι θα κάνουν οι γονείς του Άγγελου, του πρωταγωνιστή σου, όταν εκείνος μεγαλώσει λίγο. Θα επιστρέψουν στην πόλη για να έχει το παιδί ευκαιρίες προετοιμασίας για τις σπουδές του; Μήπως θα αισθανθούν ότι παραμένοντας απομονωμένοι κόβουν τα φτερά του γιου τους; Μήπως παρασυρθούν και άλλοι χωριανοί και στείλουν τα εφηβάκια τους μακριά από τα χωριά;

Συχνά οι επιτυχόντες σε πανεπιστήμια είναι από μικρά χωριά. Τα παιδιά στην περιφέρεια έχουν περισσότερο χρόνο και ηρεμία για να αφοσιωθούν στο στόχο τους. Αρκεί, να είναι ο δικός τους στόχος. Επιπλέον, όλοι πια γνωρίζουμε πώς να αξιοποιούμε, όταν χρειάζεται, την εξ αποστάσεως μάθηση. Πάντως το Πανεπιστήμιο δεν θα έπρεπε να είναι μονόδρομος, γιατί δεν είναι για όλους. Ο λόγος που η ελληνική κοινωνία το έχει δει ως μονόδρομο, νομίζω πως οφείλεται στο γεγονός ότι το Λύκειο είναι τόσο υποβαθμισμένο, που είτε έχεις φοιτήσει σε αυτό είτε όχι, κάνει πολύ μικρή διαφορά στη μόρφωσή σου και αλλά και στις επαγγελματικές προοπτικές σου. Με βάζεις όμως σε σκέψεις με την ερώτησή σου, μήπως πρέπει να δούμε τη συνέχεια της ιστορίας σ’ ένα επόμενο βιβλίο…

Α, τι ωραία, ας τσιγκλίσω λίγο ακόμα! Τελικά, δεν μπορεί ένα παιδί να πετύχει χωρίς φροντιστήριο; Για μένα αυτή είναι ίσως η μεγαλύτερη αποτυχία του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος… Κι ακόμα κι αν δεχτούμε ότι η παραπαιδεία εξυπηρετεί συγκεκριμένες πολιτικές, δεν θα ήταν υπέροχο ένα σχέδιο αποκέντρωσης, ώστε να πάρουν ανάσα οι μεγαλουπόλεις και να ζωντανέψουν πανέμορφα, αφημένα χωριά; Να ξαναγεμίσουν με παιδιά;

Θα ήταν υπέροχο κι ίσως το δούμε να γίνεται με πρωτοβουλία μεμονωμένων ανθρώπων ή ομάδων κι όχι της Πολιτείας. Πάντως, καμία πολιτική για την παιδεία δεν μπορεί να είναι μακρόπνοη αν δεν αποσυνδεθεί από την τρέχουσα πολιτική αντιπαράθεση. Χρειαζόμαστε έναν φορέα πραγματικά ανεξάρτητο, όχι τύποις, που να σχεδιάζει το μέλλον της παιδείας, σε συνεργασία με Πανεπιστήμια, Ερευνητικά Κέντρα, φορείς πολιτισμού. Αυτή, νομίζω, θα έπρεπε να είναι η πρώτη διεκδίκηση στο χώρο της παιδείας απ’ όλους μας.

Στις Διακοπές ρεύματος χρησιμοποιείς εκτός από κείμενο και μουσική. Μίλησέ μας για το CD που συνοδεύει το βιβλίο και εξήγησέ μας πώς αυτό συμβάλλει στην αναγνωστική εμπειρία.

Τα τραγούδια είναι ένας άλλος τρόπος για να πει κανείς ιστορίες. Ξέρεις, όταν πιάνεις στο στόμα σου ένα τραγούδι και λες τα λόγια του, μπαίνει μέσα σου και σε κατοικεί. Είναι ένας πολύ άμεσος τρόπος επικοινωνίας. Όταν άκουσα σε σχολείο να τραγουδούν τα παιδιά το τραγούδι «Κλεφτόπουλο 2021» του άλμπουμ, πριν ακόμη κυκλοφορήσει, ένιωσα πως είναι ό,τι πιο σημαντικό έχω κάνει. Σ’ αυτό το άλμπουμ, όλοι οι συντελεστές έβαλαν τον καλύτερο εαυτό τους και νομίζω πως γράφτηκαν τραγούδια που θα τα απολαύσουν οι οικογένειες. Οι εκπαιδευτικοί είμαι σίγουρη ότι θα βρουν τρόπους να τα αξιοποιήσουν που εγώ δεν έχω φανταστεί. Είναι ο λόγος που περιμένω με μεγάλη χαρά τη χρονιά που έρχεται!

Νέες τεχνολογίες και παιδιά. Λυπάμαι που δεν γίνεται ορθολογική τους χρήση, αλλά κατάχρηση. Το καλοκαίρι, στη θάλασσα, τα παιδιά (αφήνω απέξω τους ενήλικους) δεν παίζουν πια με την άμμο, το νερό, τις πέτρες. Σκρολάρουν, φωτογραφίζονται, ποστάρουν. Είναι αποκαρδιωτικό το θέαμα. Υπάρχει ελπίδα; Μήπως σιγά σιγά αρχίσουμε να επανεκτιμάμε την αναλογική ζωή ή έχουμε μπει σε έναν δρόμο που δεν έχει γυρισμό; Γιατί βλέπω ότι πλέον οι εκπαιδευτικές πολιτικές που προωθούνται αφορούν την ψηφιοποίηση της γνώσης. Προς Θεού, δεν είμαι νεολουδίτισσα, αλλά, βλέποντας και τη δική μου εξάρτηση από τις ΝΤ, πόσω μάλλον των παιδιών μου και των φίλων τους, θα ήθελα να δω ιδέες που θα συνδυάζουν τις δυνατότητες γνώσης που παρέχει το διαδίκτυο με την παραδοσιακή γνώση, που προσφέρει η φύση, οι τέχνες, οι άνθρωποι…

Είμαστε όλοι, γονείς, εκπαιδευτικοί και παιδιά, η πρώτη γενιά που αντιμετωπίζει αυτό το θέμα κι είναι λογικό να παλινδρομούμε μεταξύ ενθουσιασμού για τις νέες δυνατότητες και ανησυχίας για τους περιορισμούς/αποκλεισμούς που συνεπάγονται. Θεωρώ ότι για την κατάχρηση στην παιδική ηλικία, η ευθύνη βαρύνει αποκλειστικά τους γονείς. Δεν μπορεί να βλέπεις παιδιά στο καρότσι με κινητό στα χέρια, είναι αδιανόητο. Για μένα, αποτελεί έκθεση παιδιού σε κίνδυνο κι ως τέτοια θα έπρεπε να απαγορεύεται. Πιστεύω πως θα έρθουν τέτοιοι περιορισμοί και καλώς θα γίνει. Σε σχολεία του εξωτερικού και καλοκαιρινές κατασκηνώσεις έχει ήδη αρχίσει να απαγορεύεται η κατοχή κινητού.
Στην εφηβεία, είναι εντελώς διαφορετικά τα πράγματα. Οι έφηβοι είναι πάντα επιρρεπείς στους εθισμούς κι αυτός ο εθισμός δεν είναι ο χειρότερος. Πάντως, όταν η οικογένεια κάνει ορθολογική χρήση και δίνει την ευκαιρία και για άλλες δραστηριότητες, περισσότερο «αναλογικές», τα παιδιά κι οι έφηβοι ανταποκρίνονται θετικά. Γνωρίζουμε ότι τα παιδιά μιμούνται εμάς κι είτε μας αρέσει είτε όχι, είμαστε ο λόγος που είναι πάνω σε μια οθόνη.
Ως προς το σχολείο και την απόκτηση γνώσης, σίγουρα ο συνδυασμός είναι η απάντηση. Θα προτιμούσα να μην κουβαλούν μια τσάντα δέκα κιλών και να έχουν όλα όσα χρειάζονται σε ένα τάμπλετ από τη μία, αλλά και να μην περνούν όλη τη μέρα στη οθόνη από την άλλη. Νομίζω πως οι τέχνες, οι χειροτεχνίες, οι κατασκευές θα χρειαστεί να πάρουν περισσότερο χρόνο απ’ όσο έχουν για να ισορροπήσουν την περιορισμένη πια χρήση των χεριών. Οι δημιουργικές εργασίες, τα projects, που συνδυάζουν την αναζήτηση της γνώσης στο διαδίκτυο με την κατασκευή ενός ταμπλό, μιας μακέτας, ενός θεατρικού αντικειμένου, μιας συσκευής, είναι παραδείγματα που συνδυάζουν τους δύο τρόπους κατάκτησης της γνώσης.

Τέλος, τι θα ήθελες να πεις σε γονείς και εκπαιδευτικούς, με αφορμή την έναρξη της σχολικής χρονιάς; Και, φυσικά, τι θα ήθελες να πεις στα ίδια τα παιδιά;

Θα ήθελα να προτρέψω τους ενηλίκους να αναζητήσουν την έμπνευση στη ζωή τους και να τη γεμίσουν με υλικό χαράς για να έχουν να ξοδεύουν με τα παιδιά. Στους γονείς, θα πρότεινα να βλέπουν μαζί με τα παιδιά το ηλιοβασίλεμα ή την Ανατολή, να μοιράζονται ένα ανέκδοτο και να κάνουν χαζομάρες μέσα στο σπίτι. Είναι σοβαρή υπόθεση το γέλιο. Στους εκπαιδευτικούς θα έλεγα, μεταξύ μια γραμματικής άσκησης κι ενός προβλήματος, να παρατηρούν έξω τα σύννεφα με τα παιδιά, να μοιράζονται ένα ανέκδοτο, να κάνουν χαζομάρες μέσα στην τάξη γιατί είναι σοβαρή υπόθεση το γέλιο. Στα παιδιά θα έλεγα να γελούν δυνατά, τόσο που να ταρακουνιέται η τάξη από τα γέλια. Σ’ ευχαριστώ Πελιώ!

Διαβάστε:
Άλκηστη Χαλικιά: “Ένα σχολείο ταρακουνημένο” (εικονογράφηση: Ίρις Σαμαρτζή), Εκδόσεις Ίκαρος
‘Αλκηστη Χαλικιά: “Σαν διακοπές ρεύματος” (εικονογράφηση: Μάρια Μπαχά), Εκδόσεις Ίκαρος. Το βιβλίο συνοδεύεται από μουσικό CD με δεκατέσσερα τραγούδια σε στίχους της Άλκηστης Χαλικιά, μουσική της Μέλπως Χαλκουτσάκη και του Πέτρου Σταμέλου. Φιλική συμμετοχή: Βαγγέλης Γερμανός, Φώτης Σιώτας & «Εκτός τροχιάς».