«Το πρωινό ξύπνημα δεν με πειράζει καθόλου, ούτε το μάθημα στην τάξη, ούτε η αυστηρή κυρία των αγγλικών, ούτε και το χάλια κολατσιό που μου βάζεις. Δεν θέλω όμως να διαβάζω στο σπίτι, ούτε μόνος μου, ούτε με σένα, ούτε με τον μπαμπά»

Οι… προγραμματικές δηλώσεις του 9χρονου γιου μου έγιναν λίγες ημέρες πριν χτυπήσει και πάλι το σχολικό κουδούνι, κι ενώ εγώ και ο μπαμπάς του συζητούσαμε τα συνήθη διαδικαστικά της νέας σχολικής χρονιάς, όπως μεταφορά από και προς σχολείο, αγορές κ.ά. Για να είμαι ειλικρινής η μελέτη (του) στο σπίτι είναι και η δική μου αχίλλειος πτέρνα.

«Η σχολική εργασία την οποία καλείται να ολοκληρώσει ο μαθητής στο σπίτι είναι σε πολλές περιπτώσεις ένα δύσκολο θέμα χειρισμού για τους γονείς και φυσικά για το ίδιο το παιδί», μου είχε πει μια αγαπημένη δασκάλα του γιου μου (έγινε και δική μου) όταν της είχα μιλήσει για τα δύσκολα απογεύματα που περνούσαμε στο σπίτι λόγω της μελέτης. Με τη βοήθειά της και με πολλή πολλή προσπάθεια και υπομονή (δική μου αλλά και προφανώς του μικρού, αντιδραστικού μαθητή μου) η ώρα της μελέτης άρχισε να γίνεται πράγματι ώρα της μελέτης και όχι ώρα της γκρίνιας και του καβγά.

«Έχετε αναρωτηθεί γιατί το παιδί σας αντιδρά όταν πρέπει να διαβάσει;» με είχε ρωτήσει.Οι ειδικοί καταγράφουν αρκετούς λόγους για τους οποίους μπορεί να συμβαίνει αυτό. Μπορεί η εργασία που πρέπει να διεκπεραιώσει ο μαθητής στο σπίτι να είναι πολλή και απαιτητική, με αποτέλεσμα, ανεξάρτητα από τις επιδόσεις και τις ικανότητες του παιδιού, να χρειάζεται ικανός χρόνος για την ολοκλήρωσή της. Κι αυτό για το παιδί μεταφράζεται συνήθως σε χρόνο… χαμένο, σε χρόνο που έχει χάσει από την ενασχόληση με άλλες σαφώς πιο αγαπημένες του δραστηριότητες. Μπορεί, πάλι, η μελέτη στο σπίτι να γίνεται προβληματική γιατί έρχεται ως συνέχεια μιας προβληματικής διαδικασίας στην τάξη, όπως π.χ. όταν ένας μαθητής αντιμετωπίζει μαθησιακή δυσκολία και δεν μπορεί να επικοινωνήσει αμφίδρομα με τη δασκάλα του αν δεν έχει λάβει ειδική βοήθεια. Για τους μαθητές αυτούς η μελέτη στο σπίτι πολλές φορές αποτελεί τη συνέχεια της αποτυχίας και της ματαίωσης που αντιμετωπίζουν στο σχολείο. Σε άλλες περιπτώσεις η κατάσταση διαμορφώνεται λιγότερο σύνθετα ή πολύπλοκα. Μπορεί το παιδί να αντιμετωπίζει δυσκολία σε ό,τι αφορά συγκεκριμένες δεξιότητες, αλλά αυτό να γίνεται… βουνό μπροστά του και να μην το αφήνει να δει καθαρά την κατάσταση. Ο δευτερότοκος γιος μου είναι κλασική περίπτωση τέτοιου παιδιού: κάθε φορά που έχει να γράψει μια έκθεση στη γλώσσα στο σπίτι, η γκρίνια για τη δύσκολη και πολλή μελέτη αρχίζει από την ώρα του φαγητού. Επειδή δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί και να εκφραστεί μέσω του γραπτού λόγου, δεν μπορεί να διεκπεραιώσει ούτε τα μαθηματικά στα οποία είναι πολύ δυνατός ούτε και την ιστορία που τη λατρεύει. Η δυσκολία ορθώνεται εμπρός του δυσανάλογα μεγάλη με τον όγκο της μελέτης. Οι ειδικοί γνωρίζουν επίσης πως πολλές φορές ένας μαθητής μπορεί να δυσκολεύεται στη μελέτη διότι δεν έχει αντιληφθεί ακριβώς τι του ζητείται να κάνει. Μπορεί π.χ. να μην έδωσε τη δέουσα προσοχή στις υποδείξεις του δασκάλου, να μη διάβασε όλη την εκφώνηση της άσκησης, να μην πρόσεξε κάποια υποσημείωση ή λεπτομέρεια, με αποτέλεσμα σε κάθε περίπτωση να εγκλωβίζεται μόνος του στο αδιέξοδο.

«Εσείς έχετε αναρωτηθεί γιατί σας προβληματίζει και σας δυσκολεύει αυτή η κατάσταση;» ήταν το δεύτερο ερώτημα που μου είχε απευθύνει η δασκάλα του παιδιού μου, βάζοντάς με σε πολλή σκέψη για τα δικά μου κίνητρα. Όπως μου είχε εξηγήσει, οι δάσκαλοι σήμερα βρίσκονται αντιμέτωποι όλο και πιο συχνά με γονείς στρεσαρισμένους και αγχωμένους για τις σχολικές επιδόσεις των παιδιών τους. Στην προσπάθειά τους να βοηθήσουν ή να στηρίξουν το παιδί τους λειτουργούν ως παιδαγωγοί -ενώ δεν είναι-, με αποτέλεσμα να χάνονται οι ισορροπίες. Η ώρα της μελέτης του παιδιού στο σπίτι μετατρέπεται σε ώρα μελέτης για τους ίδιους. Πιέζουν, φωνάζουν, τάζουν, λύνουν, γράφουν, κάνουν ό,τι μπορούν για να στηρίξουν -όπως κακώς το αντιλαμβάνονται- το παιδί τους. Άλλοι γονείς, πάλι, πιεσμένοι από τις δικές τους απαιτητικές επαγγελματικές συνθήκες, δεν μπορούν να επωμιστούν καθόλου αυτό το κομμάτι της σχολικής ζωής, τη μελέτη στο σπίτι. Το μόνο που θέλουν είναι να επιστρέψουν στο σπίτι και να βρουν το παιδί να παίζει ή να βλέπει τηλεόραση, αλλά έχοντας ολοκληρώσει τις σχολικές υποχρεώσεις του. Δεν αποκλείεται εξαιτίας της κόπωσης ή εξαιτίας των δυσκολιών που τυχόν αντιμετωπίζει το παιδί, κάποιοι γονείς να θυμώνουν, τιμωρώντας το μάλιστα για τα λάθη του. Αποστασιοποιημένοι όλοι θα συμφωνήσουμε ότι είναι μια τακτική που δεν πρόκειται να βοηθήσει το παιδί να αντιμετωπίσει θετικά τη μελέτη. Από τη θεωρία όμως μέχρι τη σκληρή καθημερινότητα μαθητή και εργαζόμενου γονιού υπάρχει απόσταση. Σε κάθε περίπτωση, το λάθος μπορεί να γίνει αφορμή συζήτησης σχετικά με το τι θα μπορούσε να γίνει, ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση, αλλά και για να ξετυλιχθεί μια άλλη συζήτηση μεταξύ ημών και των παιδιών για τα συναισθήματα που τους προκαλεί η αποτυχία και τα λάθη τους. Προσωπικά, με… αναγνώρισα γρήγορα μέσα από τις περιπτώσεις που μου παρέθεσε η έμπειρη εκπαιδευτικός, και βρήκα την απάντηση στο ερώτημα γιατί ως γονιό με προβληματίζει και με δυσκολεύει η ώρα της μελέτης στο σπίτι. «Οι γονείς πρέπει να θυμούνται ότι η σχολική εργασία αποτελεί μόνο ένα μέρος της ζωής του παιδιού τους, αρκετά σημαντικό, όχι όμως το πιο σημαντικό» ήταν η φράση της δασκάλας που υποσχέθηκα να θυμάμαι κάθε φορά που θα ξεχυνόταν ο… τυφώνας μέσα από τα σχολικά βιβλία των μαθητών του σπιτιού.

Πρακτικές συμβουλές για να μη χαθείτε στον δρόμο της μελέτης

Κατ’ αρχάς, ορίστε τον χώρο της μελέτης. Η σωστή θέση δεν είναι κατ’ ανάγκην το γραφείο που εσείς με τόση αγάπη σχεδιάσατε για τον μαθητή του σπιτιού. Η σωστή θέση θα εξαρτηθεί από το παιδί και τον τρόπο ζωής της οικογένειάς σας. Μερικά παιδιά κάνουν το καλύτερο δυνατό σε ένα γραφείο στο υπνοδωμάτιό τους. Άλλα παιδιά -όπως το δικό μου- αποσπώνται από τα πράγματα που έχουν στο υπνοδωμάτιό τους και αποδίδουν τα μέγιστα στο τραπέζι της τραπεζαρίας. Σε κάθε περίπτωση προσπαθήστε να εξασφαλίσετε τον ιδανικό αυτόν χώρο για μελέτη που θα είναι σταθερός και θα βοηθά ώστε το παιδί να παραμείνει συγκεντρωμένο και επικεντρωμένο. Πριν αρχίσει η μελέτη, σιγουρευτείτε βεβαίως ότι υπάρχει διαθέσιμος όλος ο… εξοπλισμός, όπως μολύβια, ξύστρες, γόμες, αυτοκόλλητα, σελιδοδείκτες, χάρακες και λοιπά γεωμετρικά όργανα, τετράδια, βιβλία, κ.λπ. κ.λπ. κ.λπ., δίπλα του ώστε να περιοριστούν τα σούρ’ τα φέρ’ τα, το ψάξιμο και η ανάλογη χρονοτριβή.

Καθιερώστε την ώρα για τη μελέτη. Το ιδανικό είναι το παιδί να συνηθίσει να κάνει την εργασία του για το σπίτι την ίδια ώρα κάθε μέρα. Ο χρόνος μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με το κάθε παιδί. Μερικά παιδιά χρειάζονται ένα διάλειμμα αμέσως μετά το σχολείο. Άλλα πρέπει να ξεκινήσουν την εργασία αμέσως διότι το πρόγραμμα είναι πιεστικό για άλλες δραστηριότητες αργότερα. Πάντως, καλό είναι να τηρείται πιστά το πρόγραμμα και να μη γίνονται συχνά αποκλίσεις. Είναι δεδομένο ότι όσο αργότερα γίνεται η μελέτη τόσο πιο κουρασμένο είναι το παιδί και τόσο πιο αργά  ολοκληρώνεται η όποια εργασία.

Καθιερώστε και την ώρα του διαλείμματος. Στην αρχή που το παιδί μαθαίνει τη ρουτίνα της μελέτης θα ζητάει συχνά διαλείμματα. Πιθανόν να… εκνευρίζεστε, ωστόσο πρέπει να θυμάστε ότι τα διαλείμματα πρέπει να γίνονται με γνώμονα τις αντοχές του παιδιού και όχι με τις αντοχές του γονέα. Μερικά παιδιά προτιμούν να κάνουν διαλείμματα σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα (κάθε 15 λεπτά), ενώ άλλα τα καταφέρνουν καλύτερα όταν τα διαλείμματα γίνονται αφού ολοκληρωθεί μια δραστηριότητα. Στις πρώτες τάξεις του δημοτικού το διάλειμμα επιβάλλεται – προτρέπουμε το παιδί να πιει νερό, να φάει κάτι, να πάει τουαλέτα. Διάλειμμα που περιλαμβάνει λίγη τηλεόραση, λίγο ηλεκτρονικό παιχνίδι ή λίγο παιχνίδι με τα αδέλφια του δεν ενδείκνυται.

Μάθετε το παιδί να οργανώνει τη μελέτη του. Ζητήστε του να σας πει ή να σας δείξει εάν είναι στις πρώτες σχολικές τάξεις το καθηκοντολόγιό του, δηλαδή ποιες υποχρεώσεις έχει για το σπίτι. Το παιδί πρέπει να μάθει να οργανώνει το διάβασμά του, να συγκεντρώνει τις εργασίες που έχει και να μπορεί να τις βάζει σε σειρά. Αφήστε του το προνόμιο να ξεκινήσει από την εργασία που θέλει το ίδιο να κάνει. Συνήθως, τα παιδιά θέλουν να ξεκινήσουν με τις πιο απλές γι’ αυτά εργασίες και να αφήσουν τις πιο σύνθετες για το τέλος. Μπορείτε να του προτείνετε να το κάνει με τον δικό του τρόπο, αλλά να δοκιμάσει την επόμενη φορά και τον… δικό σας, δηλαδή να ξεκινήσει την πιο σύνθετη και απαιτητική και να συνεχίσει με τις πιο εύκολες.

Οριοθετήστε την παρουσία σας. Η φυσική παρουσία μας δίπλα στον μαθητή επιβάλλεται, κατά τους ειδικούς, μόνο όταν πρόκειται για αγχωμένο πρωτάκι του δημοτικού. Πολλοί γονείς βεβαίως είναι τόσο αγχωμένοι για το πώς θα διεκπεραιώσει το παιδί τη μελέτη του που κάθονται συνεχώς κοντά του. Κατά τον ίδιο τρόπο που παγιώνει τις καλές συνήθειες ο μαθητής, προφανώς θα παγιώσει και αυτήν. Προσωπικά, δυσκολεύτηκα πολύ να πείσω τον μεγάλο γιο μου όταν ήταν στη β΄ τάξη του δημοτικού ότι δεν γίνεται να είμαι δίπλα του όταν μελετά, ακόμη κι αν δεν ασχολιόμουν με τις εργασίες του αλλά με το περιοδικό μου. Αισθανόταν πιο σίγουρος με τη φυσική παρουσία μου και χρειάστηκε αρκετός καιρός για να κόψουμε αυτήν τη συνήθεια. Για πολλές μέρες, π.χ., φρόντιζα να κάνω κηπουρική στο μπαλκόνι του δωματίου του όταν διάβαζε, μετά ξεσκόνιζα στο διπλανό δωμάτιο κ.ο.κ. μέχρι να καταλάβει ότι καταφέρνει να μελετά και χωρίς να κάθομαι σιωπηλή πλάι του.

Οριοθετήστε τη βοήθειά σας. Κάποιοι γονείς νομίζουν ότι μπορούν να επεξηγήσουν πολύ καλά τις εργασίες και τις ασκήσεις και να βοηθήσουν τα παιδί να τα κατανοήσει ώστε να προχωρήσει στην υλοποίησή τους. Κάποιοι άλλοι αρνούνται ακόμη και να διαβάσουν μια εκφώνηση που εκείνο δεν καταλαβαίνει και του τονίζουν ότι έχει αποκλειστικά την ευθύνη για την ολοκλήρωση της μελέτης του. Η επιλογή μιας σταθερής και ήρεμης προσέγγισης του παιδιού όταν βρίσκεται σε δυσκολία και χρειάζεται βοήθεια είναι το ιδανικό. Εμείς πρέπει ως γονείς να του δείχνουμε τον τρόπο, όχι τη λύση. Είναι πολύ σημαντικό για το παιδί να μπορέσει να βιώσει την επιτυχία της εκπλήρωσης μιας άσκησης. Αυτό σημαίνει ότι αποφεύγουμε να δίνουμε τις απαντήσεις, μπορούμε αντιθέτως να μοιραζόμαστε μαζί του τις σκέψεις μας φωναχτά που μας δείχνουν τον δρόμο για τη λύση. Π.χ. προβλήματα τα οποία είναι πολύ σύνθετα τα σπάζουμε σε μικρότερα μέρη σε πρώτη φάση, με στόχο το παιδί στη συνέχεια να μπορεί από μόνο του να εκτελέσει την τεχνική αυτήν.

Ενθαρρύνετε το παιδί. Ως γονείς πρέπει να ενθαρρύνουμε την προσπάθεια που καταβάλλει το παιδί. Η επιβράβευση πρέπει να είναι συνεχής και φυσικά να μην εξαρτάται από το αποτέλεσμα. Η ηθική ενίσχυση, το θερμό μπράβο, μια αγκαλιά για αυτό που κατάφερε μπορούν να δώσουν φτερά στο παιδί. Οι ειδικοί συνιστούν να αποφεύγονται οι υλικές επιβραβεύσεις, με εξαίρεση τις μικρές ηλικίες, γιατί ο στόχος είναι να κατανοήσει το παιδί ότι η μελέτη με όλες τις δυσκολίες της αποτελεί μια υποχρέωσή του. Φαίνεται δύσκολο αλλά ο θετικός αντίκτυπος που θα έχει στην υπευθυνότητά του θα σας αποζημιώσει.