H μέρα που ένα μωρό αρχίζει τις στερεές τροφές σηματοδοτεί, τουλάχιστον για τους γονείς του, την είσοδο σε έναν κόσμο χάους (βλέπε ατελείωτα πλυντήρια και ένα μόνιμα βρώμικο πάτωμα), ανησυχίας (τι γίνεται αν αρνείται τα πάντα; πως ξέρω ότι δεν έχει αλλεργία; τι κάνω σε περίπτωση πνιγμού;), αλλά και έμπνευσης (είναι πάντα ωραίο να δοκιμάζεις αυτοσχέδιες συνταγές και να μοιράζεσαι τις αγαπημένες σου γεύσεις με το νέο μέλος της οικογένειας). Για τους ίδιους τους μικρούς εξερευνητές, η πρώτη διστακτική μπουκιά συνιστά την αφετηρία ενός ταξιδιού ανακάλυψης, που κρατά μια ζωή, και είναι στο χέρι μας να τους βοηθήσουμε να το απολαύσουν αλλά και να θέσουμε τις βάσεις μιας ισορροπημένης διατροφής.

Πότε ξεκινάμε; 

Οι περισσότεροι παιδίατροι στην Ελλάδα συμβουλεύουν να εισάγονται οι στερεές τροφές κάποια στιγμή ανάμεσα στους τέσσερις και τους έξι μήνες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστά αποκλειστικό θηλασμό για ένα εξάμηνο, θέση που ενστερνίζονται και οι οργανώσεις για την προώθηση του θηλασμού. Ωστόσο, η συγκεκριμένη οδηγία αφορά περισσότερο τις περιοχές όπου δεν διασφαλίζονται οι απαραίτητες συνθήκες υγιεινής και η διάρροια αποτελεί σοβαρή απειλή για τα βρέφη. Στις ανεπτυγμένες χώρες η έναρξη στερεών πριν τους έξι μήνες δεν συσχετίζεται με αυξημένες πιθανότητες ασθένειας, ενώ ενδέχεται να προφυλάσσει από τροφικές αλλεργίες και χρόνια νοσήματα όπως ο διαβήτης τύπου Ι και η δυσανεξία στη γλουτένη. Σύμφωνα με έρευνα η οποία δημοσιεύτηκε το 2013 στο επιστημονικό περιοδικό «Pediatrics», τα παιδιά που δοκίμασαν για πρώτη φορά προϊόντα σιταριού μετά τους έξι μήνες είχαν τέσσερις φορές περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν αλλεργία στο σιτάρι. Αντίστοιχα, μία σειρά από πρόσφατες έρευνες κατέδειξαν ότι τα μωρά που αρχίζουν να τρώνε αβγό και φιστίκι ανάμεσα στους τέσσερις και τους έξι μήνες έχουν τα λιγότερα κρούσματα αλλεργίας, με αποτέλεσμα η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής να τροποποιήσει τις επίσημες οδηγίες της. Στην πράξη, βέβαια, κάποιοι παιδίατροι παραμένουν επιφυλακτικοί με τις αλλεργιογόνες τροφές, θεωρώντας πως ένα αναφυλακτικό σοκ είναι πιο επικίνδυνο στις μικρότερες ηλικίες.

Όποια προσέγγιση κι αν τελικά ακολουθήσουμε, το βασικότερο είναι να κάνουμε το πρώτο βήμα όταν το παιδί μας έτοιμο. Θα πρέπει δηλαδή να έχει την ικανότητα να καθίσει σωστά στο καρεκλάκι του και να κρατήσει το κεφάλι ίσιο, να έχει χάσει το αντανακλαστικό που κάνει τα νεογέννητα να σπρώχνουν με τη γλώσσα τους όποιο άγνωστο αντικείμενο βρεθεί στα χείλη τους, και να μπορεί να μετακινήσει τη μπουκιά μέσα στο στόμα του για να την καταπιεί. Άλλη μια ένδειξη ετοιμότητας είναι να δείχνει ενεργό ενδιαφέρον για το φαγητό, που βλέπει να καταναλώνουν οι γύρω του, και να μοιάζει πρόθυμο να δοκιμάσει.

Ποια είναι η ιδανική πρώτη τροφή;

Όταν πια αποφασίσουμε πως η κατάλληλη στιγμή για τις στερεές τροφές έχει φτάσει, καλούμαστε να πάρουμε άλλη μια μεγάλη απόφαση, επιλέγοντας την ιδανική πρώτη τροφή. Πολλοί γονείς ξεκινούν με φρούτα, πεπεισμένοι ότι η γλυκιά τους γεύση θα είναι πιο δελεαστική.  Άλλοι πειραματίζονται με τα λαχανικά, ακριβώς επειδή ανησυχούν πως ένα μωρό συνηθισμένο στα γλυκά φρούτα μπορεί να αρνηθεί τις πιο ιδιαίτερες γεύσεις (μέχρι στιγμής καμία μελέτη δεν έχει αποδείξει κάτι τέτοιο, πιθανότατα επειδή τα βρέφη ναι μεν προτιμούν τις γλυκιές γεύσεις, αλλά συγχρόνως είναι από τη φύση τους περίεργα και ανοιχτά σε νέες εμπειρίες). Κάπου μέσα σε αυτή την εξίσωση έρχονται οι κρέμες δημητριακών… ή μήπως όχι;

Κρέμες και σίδηρος

Οι περισσότερες κρέμες του εμπορίου είναι, όπως και το συμπλήρωμα γάλακτος, σχεδιασμένες για να καλύπτουν τις διατροφικές ανάγκες των μωρών, καθότι εμπλουτισμένες με σίδηρο, ψευδάργυρο και άλλα απαραίτητα συστατικά. Είναι επίσης αρκετά γλυκιές, είτε περιέχουν ζάχαρη είτε κάποιο λιγότερο «ενοχοποιημένο» υποκατάστατο. (Σημειωτέον ότι τα παραπάνω δεν ισχύουν στην περίπτωση ορισμένων βιολογικών ή άλλων εναλλακτικών προϊόντων, που στο πλαίσιο του κινήματος «επιστροφής στη φύση» δεν περιέχουν καθόλου πρόσθετα, δηλαδή ούτε γλυκαντικά, ούτε ιχνοστοιχεία).

Ιδιαίτερα στα μωρά που θηλάζουν η έλλειψη σιδήρου είναι αρκετά συνηθισμένη και ανεξαρτήτως διατροφής ο παιδίατρος σας ενδέχεται να σας συστήσει ένα συμπλήρωμα ή να σας στείλει για εξετάσεις. Κάποια στιγμή γύρω στους έξι μήνες, ή ακόμα νωρίτερα, (ανάλογα και με το πόσο σύντομα μετά τον τοκετό κόπηκε ο ομφάλιος λώρος), τα «αποθέματα» ενός σε σίδηρο εξαντλούνται και η σιδηροπενική αναιμία μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην σωματική και πνευματική ανάπτυξη. Περίπου την ίδια εποχή, η περιεκτικότητα του μητρικού γάλακτος σε ψευδάργυρο μειώνεται, ανεξάρτητα από τη διατροφή της μητέρας. Υπολογίζεται ότι ανάμεσα στους έξι και τους δώδεκα πρώτους μήνες της ζωής, ένα παιδί χρειάζεται περίπου εννιά φορές περισσότερο σίδηρο και τέσσερις φορές περισσότερο ψευδάργυρο από έναν ενήλικο άντρα.

Κατά συνέπεια, οι εμπλουτισμένες κρέμες του εμπορίου ναι μεν αποτελούν μια καλή επιλογή, (δύο μερίδες την ημέρα καλύπτουν σχεδόν το σύνολο των αναγκών των βρεφών σε σίδηρο, παρότι οι ποσότητες κυμαίνονται ανάλογα με τη μάρκα), δεν πρέπει όμως να τις αντιμετωπίζουμε ως μονόδρομο. «Παραδοσιακά, πολλές κουλτούρες χρησιμοποιούσαν δημητριακά ως πρώτη τροφή για τα βρέφη, αν και η ευκολία και το μάρκετινγκ σίγουρα παίζουν ρόλο στις μέρες μας. Οι κρέμες στιγμής παρασκευάζονται και σερβίρονται εύκολα, και οι εταιρείες που τις φτιάχνουν τις διαφημίζουν ως αναπόσπαστο κομμάτι της βρεφικής διατροφής», μου εξηγεί η Αlice Callahan, μεταδιδακτορική ερευνήτρια με ειδίκευση στη διατροφολογία, δημιουργός του μπλογκ «The Science of Mom» και συγγραφέας του ομότιτλου βιβλίου, το οποίο κυκλοφόρησε (στα αγγλικά από την Johns Hopkins University Press) το 2015 και περιλαμβάνει πολύτιμες, τεκμηριωμένες πληροφορίες σχετικά με τη διατροφή, τον ύπνο, τα εμβόλια και άλλα θέματα που αναπόφευκτα θα απασχολήσουν τους περισσότερους γονείς τον πρώτο χρόνο της ζωής του παιδιού τους.

Ώρα για κρέας

Αν σκεφτόμαστε να «παρακάμψουμε» τις κρέμες (επειδή περιέχουν άχρηστες  θερμίδες, επειδή θέλουμε να αποφύγουμε τις έτοιμες στερεές τροφές, επειδή μας ανησυχεί η ύπαρξη αρσενικού στο ρυζάλευρο και τα υπόλοιπα προϊόντα ρυζιού κ.ο.κ.), χρειάζεται απλώς να εξασφαλίσουμε ότι προσφέρουμε στα μωρά μας όσα συστατικά χρειάζονται για να αναπτυχθούν σωστά. Εδώ η λέξη κλειδί είναι το κρέας, υπογραμμίζει η Αlice Callahan στο βιβλίο της. Αντίθετα με ότι πιστεύουν πολλοί, το κρέας χωνεύεται εύκολα, είναι πλούσιο σε αιμικό σίδηρο ο οποίος απορροφάται ευκολότερα από τον οργανισμό, ενώ περιέχει σημαντικές ποσότητες αραχιδονικού οξέως, μιας μορφής λίπους που συμβάλλει καθοριστικά στην ψυχοκινητική ανάπτυξη των βρεφών. Βρασμένο και πολτοποιημένο, αποτελεί ιδανική πρώτη τροφή και η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής συνιστά να εισάγεται από την αρχή στη διατροφή των μωρών που θηλάζουν αποκλειστικά ή σχεδόν αποκλειστικά. «Η βρεφική ηλικία είναι μια ιδανική περίοδος για να εισάγουμε διαφορετικές γεύσεις και υφές στη διατροφή του παιδιού μας, με τη μορφή θρεπτικών φαγητών που μπορούμε να απολαύσουμε όλοι μαζί ως οικογένεια. Δεν υπάρχει κανένας λόγος το παιδί μας να τρέφεται αποκλειστικά βαρετές κρέμες όταν η υπόλοιπη οικογένεια τρώει ψητό ψάρι και λαχανικά!» αναφέρει η ερευνήτρια. «Το να μοιραζόμαστε γεύματα και να δίνουμε σημασία στις ενδείξεις ότι το μωρό πεινάει ή έχει χορτάσει είναι πολύ σημαντικά για να μεγαλώσουμε ένα παιδί που έχει φυσιολογικό βάρος και μία υγιή σχέση με το φαγητό», συνεχίζει.

Πρώτο στη λίστα με τις πλούσιες σε σίδηρο στερεές τροφές βρίσκεται το μοσχάρι, αμέσως μετά το συκώτι, το οποίο όμως δεν πρέπει να καταναλώνεται πάνω από μία με δύο φορές την εβδομάδα καθότι περιέχει υψηλές συγκεντρώσεις βιταμίνης Α. Ακολουθούν τα πουλερικά και κάποια είδη ψαριών και θαλασσινών, όπως η σαρδέλα και ο τόνος (ο παιδίατρος σας θα σας συμβουλεύσει πότε να δώσετε για πρώτη φορά ψάρι, αλλά και για τις μέγιστες επιτρεπτές ποσότητες), όπως επίσης και τα όσπρια, παρότι ο σίδηρος στα μη ζωικά τρόφιμα δεν είναι τόσο εύκολα απορροφήσιμος. Μια άλλη καλή επιλογή είναι ο κρόκος αβγού, ιδανικά σερβιρισμένος χωρίς το ασπράδι, το οποίο έχει βρεθεί ότι μειώνει την απορρόφηση. Για να μεγιστοποιήσετε την απορρόφηση, μπορείτε να συνοδεύετε το κρέας με λαχανικά πλούσια σε βιταμίνη C, όπως η πιπεριά, το μπρόκολο και το σπανάκι, και αποφύγετε να τις δίνετε μαζί με γαλακτοκομικά. Όσο για την χορτοφαγική διατροφή, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας τονίζει πως δεν επαρκεί για τις ανάγκες των μικρών παιδιών, εκτός αν συνδυάζεται με ενισχυμένες στερεές τροφές (όπως οι κρέμες) ή συμπληρώματα.