Από τα μαθητικά μου χρόνια, η επέτειος έναρξης της Επανάστασης του 1821, η γιορτή της 25ης Μαρτίου δηλαδή, ήταν για μένα η πιο βαρετή. Θεωρούσα ότι επρόκειτο για κάτι το οποίο έπρεπε να παρακολουθήσω ή κάτι στο οποίο όφειλα να λάβω μέρος, αλλά δεν με αφορούσε.
Όταν ξεκίνησα να εργάζομαι ως θεατρολόγος στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, συνέχισα να νιώθω το ίδιο. Οι συναδέλφισσες και οι συνάδελφοί μου, δασκάλες και δάσκαλοι, προετοίμαζαν τα παιδιά (συνήθως της Ε΄ ή της ΣΤ΄ δημοτικού) να βγουν στη σκηνή του σχολείου, στο «αμφιθέατρο», (σχεδόν όλοι ονομάζουν την αίθουσα εκδηλώσεων αμφιθέατρο, ενώ τις περισσότερες φορές δεν είναι) και να απαγγείλουν ποιήματα, τα οποία δεν καταλάβαιναν καν τι έλεγαν, λέξεις άγνωστες του ένδοξου παρελθόντος. Τα μεγαλύτερα ποιήματα στους άριστους της τάξης. Όποιος/α μπορούσε να αποστηθίσει πιο εύκολα, είχε καλή άρθρωση και δυνατή φωνή γινόταν ο/η «σταρ» της ημέρας (ποιον παιδαγωγικό στόχο έχουμε εδώ άραγε;) Το «αμφιθέατρο», λοιπόν, γέμιζε με ράσα και φορεσιές, τσαρούχια και τσεμπέρια. Η Ελλάδα κατατρόπωνε την Τουρκιά, τους Τουρκαλάδες, και η Ορθοδοξία τους βάρβαρους Μωαμεθανούς. Κι εγώ θεατής που καμιά φορά ρωτούσαν τη γνώμη του. Ένιωθα τεράστια αμηχανία, η οποία μάλιστα άρχισε σιγά σιγά να γίνεται άρνηση προς όλο αυτό που ζούσα από 6 ως 26 χρονών.
Την τελευταία δεκαετία, όμως, όλο και περισσότεροι εκπαιδευτικοί μελέτησαν την Ιστορία, ενώ δάσκαλοι και καθηγητές άρχισαν να γράφουν αξιόλογα μικρά θεατρικά έργα. Τα χιλιοπαιγμένα εθνικιστικά σκετσάκια δεν ανεβαίνουν πια τόσο συχνά στο σχολικό σανίδι. Και μάλιστα, μέσα σ’ αυτά τα χρόνια, είδαμε πολλές φορές αποσπάσματα από «Το Μεγάλο μας Τσίρκο», του Ιάκωβου Καμπανέλλη.
Ως θεατρολόγος και εκπαιδευτικός, αισθάνθηκα μεγάλη ευθύνη απέναντι στις μαθήτριες και στους μαθητές μου. Σ’ αυτό συμφωνήσαμε πολλοί συνάδελφοι, κυρίως θεατρολόγοι (και ηθοποιοί που εργάζονται στην εκπαίδευση), μουσικοί, εικαστικοί, αλλά και δάσκαλοι. Και ανταλλάξαμε ιδέες και υλικό, με άλλους πια στόχους (παρακάτω αναφέρω μερικά παραδείγματα ‒δικά μου αλλά και συναδέλφων).
Τα παιδιά δεν έχουν πολλές ευκαιρίες να παρουσιάσουν κάτι μπροστά σε κοινό και οι σχολικές γιορτές είναι μία θαυμάσια ευκαιρία. Αλλά δεν έχει νόημα αν δεν νιώσουν ότι είναι κάτι δικό τους. Τα τελευταία χρόνια, λοιπόν, αν τη γιορτή την πραγματοποιεί τάξη στην οποία διδάσκω και αν το σχολικό πρόγραμμα το επιτρέπει, αφού οι καθηγητές/τριες ειδικοτήτων συμπληρώνουμε το ωράριό μας σε 2 έως 5 σχολεία, αναλαμβάνω μεγάλο της κομμάτι σε συνεργασία με συναδέλφους μου, δασκάλες/ους, μουσικούς, εικαστικούς.
Για μένα, το πλαίσιο και το μήνυμα της ημέρας είναι «Ο Θούριος» του Ρήγα. «Ο Θούριος» μιλάει για την ελευθερία, την αλληλεγγύη, την ενότητα απέναντι στην καταπίεση. Μιλά για «Βούλγαρους κι Αρβανίτες, Αρμένους και Ρωμιούς, αράπηδες και άσπρους». Τα παιδιά, λοιπόν, οποιουδήποτε θρησκεύματος ή καταγωγής, αισθάνονται ότι αυτό που θα κάνουν τα αφορά. Γιατί μιλά για μια πατρίδα που τα χωράει όλα.
Ανάλογα με την ομάδα, κάθε φορά «Ο Θούριος» είτε δραματοποιείται σιωπηλά ενώ ακούμε τον Ξυλούρη (π.χ. περπατώντας στη σκηνή βρίσκουν τον Θούριο γραμμένο σε χαρτιά πεταμένα στο πάτωμα και καταλήγουν σε χορό όλα μαζί), είτε ακούγεται απ’ τα ίδια· κάθε παιδί απαγγέλλει έναν στίχο, ενώ όποιο δυσκολεύεται να αποστηθίσει, έστω και λίγο, έχει κάποιον εξίσου σημαντικό ρόλο, δίνει ας πούμε τον ρυθμό με ένα ταμπουρίνο. Χωρίς πρωταγωνιστές. Η ομάδα μοιράζεται την αγωνία της έκθεσης στο κοινό. Με παρόμοιο τρόπο έχουμε εργαστεί και με αποσπάσματα από τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» του Σολωμού. Τα παιδιά, χωρίς το άγχος της αποστήθισης, αγαπούν τα ποιήματα.
Κάτι άλλο που έχω δουλέψει αρκετές φορές με τα τμήματά μου είναι να δημιουργούμε ζωντανούς πίνακες, τα γνωστά ταμπλό βιβάν, λαμβάνοντας στοιχεία από έργα που αναφέρονται στην εποχή (π.χ. του Ντελακρουά). Αφού βλέπουμε αρκετά έργα στην τάξη, τα παιδιά διαλέγουν μόνα τους τη μορφή που τα συγκινεί και παίρνουν όλα θέση στη σκηνή με την ανάλογη στάση. Είναι πολύ όμορφο να χρησιμοποιούμε στοιχεία και χρώματα από φορεσιές της εποχής. Ένα γιλέκο, ένα φέσι, ένα τσεμπέρι, μία φουστανέλα. Συνεργασία, ομαδικότητα και αισθητικά όμορφο αποτέλεσμα. Εδώ μάλιστα το άγχος της σκηνής μειώνεται στο ελάχιστο. Επιπλέον, μέχρι τη μέρα της γιορτής έχουν δει πολλούς πίνακες κι έχουν μάθει αρκετές πληροφορίες για τους καλλιτέχνες.
Η αμηχανία χρόνων για εκείνη την ημέρα, την 25η Μαρτίου (αλλά και για κάθε σχολική γιορτή), ξεπεράστηκε όταν μπήκαν μπροστά οι στόχοι: ιστορική αλήθεια κι όχι κραυγές, παιδαγωγική αξία μιας παρουσίασης στο σχολείο (βιωματική προσέγγιση, ομαδικότητα, συνεργασία, αναγνώριση της προσπάθειας απ’ το κοινό). Έτσι, η πρόβα γίνεται γιορτή και η μέρα της σχολικής γιορτής αξέχαστη και συγκινητική για μικρούς και μεγάλους. Κι όχι απλώς κάτι που θυμόμαστε μόνο όταν βλέπουμε φωτογραφίες παιδιών με περικεφαλαίες, παιδιών ακίνητων, ολόισιων κι αγέλαστων, μπροστά σε ένα μικρόφωνο.
Η Ιφιγένεια Βαρδουλάκη είναι θεατρολόγος.
