Στις 25 Μαΐου 2020, ο 46χρονος Αφροαμερικανός Τζορτζ Φλόιντ έχασε τη ζωή του στη Μινεάπολη, της Μινεσότα των Ηνωμένων Πολιτειών, όταν ο λευκός αστυνομικός Ντέρεκ Σόβιν διατήρησε το γόνατό του στη δεξιά πλευρά του λαιμού του επί 8 λεπτά και 45 δευτερόλεπτα κατά τη διάρκεια σύλληψής του και ενώ εκείνος ήταν δεμένος με χειροπέδες και με το κεφάλι στο έδαφος. Η ρατσιστική αυτή δολοφονία ξεσήκωσε κύμα αντιδράσεων τόσο στις ΗΠΑ, όσο και παγκοσμίως. Και στη χώρα μας οργανώθηκαν πορείες διαμαρτυρίας, ενώ πολλοί εξ ημών βάλαμε μαύρες εικόνες στα social media μας και γράψαμε τουλάχιστον ένα post με hashtag #Icantbreathe και #blacklivesmatter. Μέχρι εκεί… Γιατί κατά τα άλλα, ο ρατσισμός βασιλεύει και στην Ελλάδα και, δυστυχώς, κληροδοτείται από τους γονείς και στα παιδιά τους.
Όπως στις Η.Π.Α, έτσι και στη χώρα μας ζουν άνθρωποι με σκούρο χρώμα δέρματος, παιδιά με σκούρο χρώμα δέρματος, άνθρωποι διαφορετικοί, παιδιά διαφορετικά. Και, για να είμαστε ειλικρινείς, δε ζουν εύκολα, ακόμα κι αν επί της ουσίας δε διαφέρουν σε τίποτα από εμάς, τους πολλούς, τους ̶ φαινομενικά και μόνο ̶ μη διαφορετικούς. Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πώς μεγαλώνει σήμερα στην Ελλάδα ένα παιδί με αφρικανική καταγωγή και ποιες προκλήσεις έχει να αντιμετωπίσει; Η Ανδριάνα Παπαθανασίου δέχτηκε να μας μιλήσει για την οικογένειά της, ώστε να υπενθυμίσει σε όλους τους γονείς, αλλά και τους εκπαιδευτικούς ότι ο ρατσισμός είναι παρών και πως όλα τα παιδιά, όλοι οι άνθρωποι (πρέπει να) είναι ίσοι, παρά τις όποιες διαφορές τους.
H Ανδριάνα είναι τριάντα εννέα ετών και έχει έναν γιο εννέα ετών, τον Γιώργο. Τον πατέρα του παιδιού της, τον Κώστα, τον γνώρισε στα δεκαοκτώ της, πρωτοετής φοιτήτρια στην ΑΣΟΕΕ. Ο Κώστας είναι γεννημένος στην Αθήνα, από Νιγηριανούς γονείς, που ήρθαν στη χώρα μας όταν τελείωσαν το σχολείο, για σπουδές. Όταν πρωτοσυναντήθηκαν με την Ανδριάνα, ο Κώστας ζούσε στη χώρα που γεννήθηκε με άδεια παραμονής, λες και είχε φτάσει μόλις στην Ελλάδα. Τώρα πια έχει ελληνική υπηκοότητα.
Οι αντιδράσεις
Πριν από είκοσι ένα χρόνια, λοιπόν, η Ανδριάνα έκανε σχέση με ένα αγόρι που είχε χρώμα δέρματος διαφορετικό από το δικό της. Πώς το δέχτηκαν οι δικοί της άνθρωποι; «Δεν είχα καμία αρνητική αντίδραση από την οικογένειά μου», θυμάται. «Το μόνο που ήθελαν ήταν να με βλέπουν χαρούμενη. Όμως, όλα αυτά τα χρόνια είχαμε αντιδράσεις από τον κόσμο έξω που μας έβλεπε μαζί. Σχόλια μπροστά μας, γέλια με το που μας έβλεπαν, φτύσιμο όταν περνάγαμε από μπροστά τους…»
Και πάμε και στα πιο πρακτικά προβλήματα. «Όταν ψάχναμε σπίτι για ενοικίαση και μιλούσαμε με τους σπιτονοικοκύρηδες από το τηλέφωνο για να κλείσουμε ραντεβού και να το δούμε, ήταν όλα καλά. Ο Κώστας, όπως είναι φυσικό, μιλάει ελληνικά όπως κάθε Έλληνας πολίτης», εξηγεί η Ανδριάνα. «Όταν, όμως, μας έβλεπαν από κοντά, ξαφνικά το σπίτι είχε μόλις ενοικιαστεί ή ανέβαζαν το ενοίκιο ή προέκυπτε κάποιο άλλο ραντεβού με καλύτερη προσφορά. Φτάσαμε σε σημείο ο Κώστας να μην παρουσιάζεται στα ραντεβού, μπας και βρίσκαμε επιτέλους κάπου να μείνουμε», λέει η Ανδριάνα, η οποία πάντως συμπληρώνει ότι αυτή η κατάσταση, της δυσπιστίας με την οποία αντιμετώπιζαν οι λευκοί Έλληνες έναν έγχρωμο Έλληνα, με τα χρόνια βελτιώθηκε.
Μητρότητα και χρώματα
Όταν αποφάσισαν να κάνουν παιδί, την Ανδριάνα δεν την απασχόλησε ποτέ το χρώμα που θα είχε εκείνο. Φυσιολογικό και αναμενόμενο ότι θα ήταν σκουρόχρωμο. «Δεν χρησιμοποιώ, όμως, χρώματα για να τον χαρακτηρίσω», τονίζει. «Τα χρώματα είναι για τα αντικείμενα. Ο γιος μας είναι μιγάς και όπως όλα τα παιδιού του κόσμου έχει κληρονομήσει χαρακτηριστικά και των δυο γονιών του». Όταν το παιδί έγινε τριών ετών άρχισε να αντιλαμβάνεται τη διαφορετικότητα του σε σχέση με τη μητέρα του. «Πήγαινα για έναν χρόνο σε συμβουλευτική για να μπορέσω να το αντιμετωπίσω αυτό και να απαντώ στις ερωτήσεις του», θυμάται η Ανδριάνα.
Στην αρχή, του Γιώργου δεν του άρεσε που ήταν διαφορετικός από τη μαμά του και ίσως περισσότερο δεν του άρεσε που ήταν διαφορετικός από τους φίλους του. Όμως, με υπομονή και καθημερινή κουβέντα, και μέσα από παραδείγματα, το παιδί αποδέχτηκε τον εαυτό του και πλέον νιώθει υπερήφανος για αυτό που είναι. «Αυτό ήθελα να καταφέρω, να νιώθει καλά και ξεχωριστός, όπως βέβαια πρέπει να νιώθουν όλα τα παιδιά του κόσμου», εξηγεί η Ανδριάνα. «Προσπαθούμε και οι δύο μας ο γιος μας να συναναστρέφεται και με παιδιά κοινών χαρακτηριστικών», συμπληρώνει. «Ο Κώστας, γεννημένος και μεγαλωμένος στην Ελλάδα, έχει εδώ συγγενείς και φίλους συγγενών με παιδιά, αλλά και ξαδέλφια, τα οποία έχουν δημιουργήσει ζευγάρια σαν και εμάς. Οπότε η εικόνα αυτή για το Γιώργο είναι πολύ οικεία».
Αδιάκριτα βλέμματα και ερωτήσεις
«Αδιάκριτα βλέμματα…Ουουου… Κάθε μέρα όλη μέρα. Το πιο σύνηθες είναι να με κοιτούν, μετά να κοιτούν το παιδί, μετά ξανά εμένα και μετά… ψίθυροι», περιγράφει με γλαφυρότητα η Ανδριάνα. Μέχρι που κάποια στιγμή κουράστηκε και σταμάτησε να παρατηρεί. Κουράστηκε και απλά σταμάτησε να ασχολείται. Θυμάται ακόμα πως την είχε σταματήσει μια κοπέλα ομοφυλόφιλη, και σίγουρη από μόνη της ότι ο Γιώργος είναι υιοθετημένος, να τη ρωτήσει πώς κατάφερε να κάνει την υιοθεσία, γιατί ενδιαφερόταν να προχωρήσει σε κάτι τέτοιο με τη σύντροφό της.
Φόβος και ρατσισμός
Η Ανδριάνα εξομολογείται πως τα χρόνια που αλώνιζε στην πόλη η Χρυσή Αυγή αισθανόταν φόβο για τον άντρα της, στον οποίο μάλιστα είχαν επιτεθεί, όταν ο γιος τους ήταν πολύ μικρός, περίπου δύο χρονών. Και βέβαια, και ο Γιώργος έχει βιώσει από παιδιά κάποια περιστατικά βίας, κυρίως λεκτικά, στις παιδικές χαρές και στο σχολείο. «Στην αρχή δεν μίλαγε, ήταν μαζεμένος, με κοιτούσε με απορία. Ήταν πιο μικρός», παραδέχεται η μητέρα. Όμως, από τη στιγμή και έπειτα που το παιδί αντελήφθη ότι κάποιοι, γονείς και παιδιά, το αντιμετωπίζουν εχθρικά, οι γονείς του δε σταμάτησαν να του μιλούν για την αφρικανική καταγωγή του, για τη γιαγιά και τον παππού του, που δυστυχώς δεν πρόλαβε να γνωρίσει… Δε σταμάτησαν να του λένε πόσο ενδιαφέρον έχει η κληρονομιά που φέρει, μια και προέρχεται από δυο διαφορετικές ηπείρους, από δυο διαφορετικούς πολιτισμούς.
Η Ανδριάνα και ο Κώστας έχουν επίσης αναγκαστεί να εξηγήσουν στον γιο τους, όχι μία φορά, αλλά συνέχεια, ότι λόγω των χαρακτηριστικών του πάντα θα ξεχωρίζει. «Αλλά θέλουμε αυτό να τον κάνει να νιώθει όμορφα και να είναι ευγνώμων. Αυτό μας ένοιαζε και αυτό μας νοιάζει. Να έχει αυτοπεποίθηση, να νιώθει καλά και υπερήφανος, και να ξέρει ότι τα χαρακτηριστικά του είναι θέμα κληρονομιάς από τους γονείς του, όπως όλων των παιδιών του κόσμου, όπως όλων των ανθρώπων του κόσμου. Γιατί μόνο όταν νιώθει καλά με τον εαυτό του θα έχει τη δύναμη είτε να αγνοήσει τέτοιου είδους περιστατικά, είτε να απαντάει ανάλογα, και σε κάθε περίπτωση να μην τον αγγίζουν αισθηματικά. «Εννοείται ότι θέλουμε να κρατήσει επαφή με τις αφρικανικές του ρίζες. Θεωρώ τον γιό μου πολύ τυχερό άνθρωπο που φέρει τόσο πλούσια και ενδιαφέρουσα κληρονομιά», τονίζει η Ανδριάνα. Άλλωστε, ένα από τα όνειρά τους ως οικογένειας είναι να πάνε όλοι μαζί στη Νιγηρία, για να γνωρίσει ο Γιώργος την προγιαγιά του και να δει το μέρος καταγωγής του πατέρα του και της δικής του.
Η δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ
Όταν η δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ ξεσήκωσε παγκόσμια κύματα κατά του ρατσισμού, ο μικρός αντελήφθη τι συνέβη και φυσικά, για άλλη μια φορά, οι γονείς του του μίλησαν. Μα δεν ήταν κάτι καινούργιο. Του έχουν μιλήσει πολλές φορές στο παρελθόν για τον ρατσισμό, όχι μόνο για τον φυλετικό, αλλά για όλες τις μορφές του. Όπως ήταν φυσικό, το παιδί ταράχτηκε. «Η βία είναι κάτι που τον τρομάζει», παραδέχεται η μητέρα του. Και πώς άλλωστε να μην τρομάζει η βία όλους μας, πόσω μάλλον ένα μικρό παιδί. Άραγε ρατσιστής γεννιέσαι ή γίνεσαι; «Πιστεύω ακράδαντα ότι παίζει σημαντικό ρόλο η οικογένειά σου. Το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνεις, τα ερεθίσματα που δέχεσαι και όσα βιώνεις από την αρχή της γέννησής σου μέχρι που κάνεις τη δική σου οικογένεια», απαντά η Ανδριάνα. «Από το παραμικρό σχόλιο που μπορεί να ειπωθεί μέσα στο σπίτι, από μια είδηση στην τηλεόραση, μέχρι και κάτι πιο μεγάλο. Τα πάντα έχουν σημασία όταν μεγαλώνεις ένα παιδί. Τα παιδιά είναι σφουγγάρια. Σε παρατηρούν στο άκουσμα μιας δυσάρεστης είδησης. Ακούνε συζητήσεις, απόψεις…Έτσι διαμορφώνουν και τη δική τους», συμπληρώνει. Αυτό, όμως, που της προκάλεσε έκπληξη είναι ότι φάνηκε πρωτάκουστη στην Ελλάδα η δολοφονία στη Μινεάπολη. Πρωτάκουστη; «Και στην Ελλάδα έχουν γίνει ρατσιστικές δολοφονίες, αλλά δεν μαθαίνονται. Θάβονται. Γίνονται σε αστυνομικά τμήματα, σε κρατητήρια, σε σοκάκια, χωρίς τα αδιάκριτα βλέμματα των περαστικών, χωρίς τον κίνδυνο να βιντεοσκοπηθούν», λέει με θυμό. Κι όμως, κανείς δε μιλάει για αυτά.
Στην Ελλάδα του 2020
Σύμφωνα με την Ανδριάνα, τα τελευταία χρόνια η χώρα μας έχει κάνει βήματα στον αγώνα κατά του ρατσισμού, όμως μικρά ακόμα. Έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας. «Κάθε παιδί είναι ένας ξεχωριστός άνθρωπος. Θα ήθελα τα “διαφορετικά” παιδιά να αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζεται ένα οποιοδήποτε παιδί που δεν φέρει κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που το κάνει να ξεχωρίζει. Θα ήθελα όλοι οι άνθρωποι που μεγαλώνουν παιδιά να έχουν παιδεία και να μεγαλώνουν τα παιδιά τους με την αρχή ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν τα ίδια δικαιώματα ανεξαρτήτως χρώματος δέρματος, φύλου, οικονομικής ή οικογενειακής κατάστασης, σεξουαλικών προτιμήσεων…» εύχεται για να συμπληρώσει: «Τον Γιώργο, για παράδειγμα, τον έχουμε πάει δύο φορές στο pride που γίνεται τα τελευταία χρόνια στο Σύνταγμα. Όσες φορές έχουμε ταξιδέψει στο εξωτερικό, έχουμε πάει όλοι μαζί. Θέλουμε να βλέπει, να αποκτά εικόνες, να του δημιουργούνται απορίες, να ρωτάει και να του απαντάμε. Να μην έχει κενά στη σκέψη του. Να αποδέχεται τη διαφορετικότητα σε όλους τους ανθρώπους και να τους αγαπάει για αυτό».
Με την ευχή, λοιπόν, σύντομα να μη χρειάζεται να γράφονται τέτοια άρθρα, με την ευχή ο Γιώργος και ο κάθε Γιώργος να μη νιώσει ποτέ ανεπιθύμητος και μισητός, με την ευχή να μην κινδυνεύσει ποτέ κανένας άνθρωπος απλά και μόνο γιατί διαφέρει, ας πάψουμε να είμαστε ρατσιστές και φοβικοί και κυρίως ας μεγαλώσουμε τα παιδιά μας, έτσι ώστε να σέβονται και να αγαπούν τον πλησίον τους, όποιος και να είναι, όπως και να είναι. Τα παιδιά δε βλέπουν τις διαφορές με τον ίδιο τρόπο που τις βλέπουν οι μεγάλοι… Ας σταματήσουμε να καταστρέφουμε το παιδικό, ανόθευτο, βλέμμα. Τότε, ο κόσμος μας θα γίνει πολύ καλύτερος.
