H ψυχολόγος Χριστίνα Ρασιδάκη μιλάει στο Τaλκ για το νέο βιβλίο της “Σχολικός εκφοβισμός.Bullying. Αποτελεσματικές δεξιότητες επικοινωνίας: Τρόποι αντιμετώπισης: Ένας πρακτικός οδηγός για εκπαιδευτικούς για το σχολικό εκφοβισμό”.

Το βιβλίο, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη, απευθύνεται κυρίως σε εκπαιδευτικούς, αλλά και σε σχολικούς συµβούλους, ψυχολόγους, ειδικούς παιδαγωγούς, φοιτητές, γονείς και σε όσους έρχονται σε επαφή µε παιδιά και νέους και αποτελεί έναν οδηγό που θα βοηθήσει τον ενήλικα να διαγνώσει έγκαιρα και να αντιµετωπίσει αποτελεσµατικά κοροϊδίες, πειράγµατα και περιστατικά εκφοβισµού (bullying) στον χώρο του σχολείου. Ας δούμε τι μας είπε.

-Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού είναι διαρκώς στην επικαιρότητα. Έχει, όντως, ενταθεί ή προβάλλεται περισσότερο; 
Τα τελευταία χρόνια έχουμε ευαισθητοποιηθεί απέναντι στο φαινόμενο για πολλούς λόγους. Από τη μια το δικαίωμα των παιδιών στην αξιοπρεπή μεταχείριση, από την άλλη η πληθώρα ερευνών πάνω στο θέμα, τα ρεπορτάζ που στοχεύουν στην αύξηση της ακροαματικότητας, όλα φέρνουν το πρόβλημα εντονότερα στο προσκήνιο. Παράλληλα, η ελληνική κοινωνία βρίσκεται σε αστάθεια, γεγονός που αυξάνει την επιθετικότητα. Η πολυπολυτισμικότητα δημιουργεί ανομία, οι κανόνες χάνουν την ευκρίνειά τους, η οικονομική κρίση φέρνει αβεβαιότητα, ένταση και ρίξεις στην οικογένεια, που τα παιδιά τις εκδηλώνουν στο σχολείο. Επίσης, οι ώρες τηλεθέασης και ενασχόλησης με τις νέες τεχνολογίες εμποδίζουν την ανάπτυξη ασφαλών οικογενειακών δεσμών. Έτσι, πολλά παιδιά θα αναζητήσουν την αναγνώριση με άσχημο τρόπο στο χώρο του σχολείου.

-Ποιοι είναι οι κυριότεροι παράγοντες που δημιουργούν θύτες και θύματα; Σε ποια ηλικία ξεκινάει ο εκφοβισμός; Μπορούμε να μιλάμε για bullying ακόμα και στο νηπιαγωγείο; Το ενδο-οικογενειακό bullying, η αδιαφορία των οικείων, η έλλειψη ορίων στην οικογένεια, αλλά και η δυστυχία που μπορεί να προέρχεται από απώλειες, ασθένειες, απότομες αλλαγές κ..οκ. Αποφεύγουμε πια να μιλάμε για θύτες και θύματα μια και καταστάσεις σαν κι αυτές είναι ικανές να καταστήσουν ένα παιδί ευάλωτο και στο να υποστεί αλλά και στο να ασκήσει βία. Το bullying υπάρχει παντού, στα σχολεία, στα γραφεία, ακόμα και στους οίκους ευγηρίας… Όμως, τα πολύ μικρά παιδιά δεν είναι σε θέση να ελέγξουν τον παρορμητισμό τους, για τον απλό λόγο ότι ο εγκέφαλος τους δεν τους το επιτρέπει, καθώς δεν έχει αναπτυχθεί πλήρως. Κάτι που ισχύει, αν και όχι στο ίδιο βαθμό, σε όλα τα σχολικά χρόνια. Όταν τα μικρά παιδιά φέρονται εκφοβιστικά το ένα στο άλλο είναι δουλειά των εκπαιδευτικών και των γονέων να τα βοηθήσουν να αναπτύξουν τις δεξιότητες εκείνες που θα τα βοηθήσουν να εκφράζουν αυτό που θέλουν με αποδεκτούς τρόπους. Πάντα οι ενήλικες πρέπει να συνυπολογίζουν τους παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν τα παιδιά στο να υποστούν βία ή στο να την εκδηλώσουν.

-Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στο bullying που κάνουν τα αγόρια και σε αυτό που κάνουν τα κορίτσια; Τα αγόρια συνήθως ασκούν περισσότερο σωματική και τα κορίτσια περισσότερο λεκτική βία. Όλα πληγώνονται το ίδιο πολύ.

-Μπορούμε πάντα να διαχωρίσουμε το (φυσιολογικό) αστείο και το παιχνίδι από τον εκφοβισμό; Πού σταματούν τα πρώτα και ξεκινάει η ενδοσχολική βία; Συμπεριφορές που θεωρούνται bullying είναι αυτές που επαναλαμβάνονται ξανά και ξανά, παρότι το άτομο που τις υφίσταται υποφέρει. Συμβαίνει όμως να γίνει και κάτι τόσο άσχημο, κι ας μην επαναληφθεί πολλές φορές, που να τρομοκρατήσει/εξευτελίσει τόσο ένα παιδί ώστε αυτό να νιώθει φοβικά απέναντι στο σχολείο και τους συμμαθητές του. Ένα αστείο το διασκεδάζουν όλοι, τα πειράγματα, όταν οι σχέσεις είναι ισότιμες, είναι αναπόσπαστο μέρος της κοινωνικότητάς μας, οι κοροϊδίες όμως πληγώνουν και όσο δεν σταματούν μας εισάγουν όλο και περισσότερο στο φάσμα του bullying. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι τα παιδιά θαυμάζουν τους δυνατούς ωραίους και ρωμαλέους, την τόλμη και τη γοητεία. Ταυτόχρονα θέλουν να αποτελούν μέρος μιας ομάδας, να τα επιλέγουν για φίλους αλλά και να γευτούν την εξουσία. Αυτές είναι επιπλέον δυναμικές που τα ωθούν στο να ταλαιπωρούν το ένα το άλλο, συχνά πέραν του δέοντος, και αυτά είναι τα σημεία στα οποία χρειάζεται καταρτισμένη ενήλικη παρέμβαση. Τα παιδιά έχουν πολλά να μάθουν όταν βρεθούν απέναντι σε έναν ενήλικα που ξέρει τι κάνει.

-Οι εκπαιδευτικοί βοηθούν τα θύματα ή περιορίζονται στο διδακτικό τους ρόλο; Έχουν την κατάρτιση να στηρίξουν ουσιαστικά τα παιδιά που το έχουν ανάγκη; Και τι μπορεί να γίνει με τους εκπαιδευτικούς που εκφοβίζουν; Γιατί δυστυχώς, υπάρχουν και τέτοιοι… Δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις αποτελεσματικά τον εκφοβισμό αλλά και πολλά δύσκολα θέματα που προκύπτουν στο κοινωνικό γίγνεσθαι της τάξης. Χρειάζεσαι οπωσδήποτε κατάρτιση, η οποία ενδυναμώνει εκπαιδευτικούς και γονείς στο να αντιμετωπίζουν της πιο “σκοτεινές” πτυχές των σχέσεων των παιδιών. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια έχουν προκύψει και εφαρμοστεί μέθοδοι, που γνωρίζουμε από έρευνες ότι είναι ικανές να φέρουν πολύ θετικά αποτελέσματα. Προσωπικά διδάσκω μικρά σεμινάρια που κάνουν ακριβώς αυτό. Ενισχύουν τους ενήλικες και τους δίνουν τα εργαλεία και τις γνώσεις που χρειάζονται καθώς και την δυνατότητα να τα δοκιμάσουν πριν βρεθούν στην πρώτη γραμμή (στη τάξη). Όλα αυτά εμπεριέχονται στο βιβλίο μου, αλλά η βιωματική άσκηση είναι εκ των ων ου άνευ! Γονείς και εκπαιδευτικοί χωρίς αυτογνωσία, με δικά τους άλυτα, ασυνείδητα θέματα, αναπόφευκτα θα εκδηλωθούν σε βάρος των παιδιών. Όλοι έχουμε τα βιώματά μας και τις δυσκολίες μας. Είναι ένδειξη θάρρους όσων τα αντιμετωπίζουν με σοβαρότητα μέσα από συμβουλευτική, ψυχοθεραπεία αλλά και επιμορφώσεις δια βίου.

– Το νέο σας βιβλίο απευθύνεται στον εκπαιδευτικό. Τι του προσφέρει και πώς θα μπορέσει να τον βοηθήσει; Θα μπορούσε να είναι εργαλείο και για τον γονέα; Ελπίζω οι εκπαιδευτικοί να βρουν το βιβλίο πάνω απ όλα ευχάριστο και χρήσιμο. Βαριέμαι πολύ τα βιβλία που σε τρελαίνουν στη θεωρία και στα οποία δεν μπορείς να εντοπίσεις την εφαρμογή στη καθημερινότητά σου. Φρόντισα όσο περισσότερο μπορούσα οι μέθοδοι να συνοδεύονται από πολλά παραδείγματα που υποδεικνύουν την εφαρμογή τους με τους μαθητές. Τα παραδείγματα συνοδεύονται από επεξηγήσεις και οδηγίες για τις κακοτοπιές και πως κανείς να τις αποφύγει (και τι να κάνει αν τη πατήσει). Επίσης εστιάζει στην επικοινωνία, στο πώς μιλάμε στο παιδί που εκφοβίζεται, στα παιδιά που εκφοβίζουν αλλά και στους γονείς και των μεν και των δε. Το βιβλίο μπορεί άνετα να το διαβάσει ένας γονιός μιας και θα μάθει πολλά πράγματα που θα τον βοηθήσουν να ενδυναμώσει αλλά και να συνετίσει το παιδί του. Θέλω να επισημάνω ότι όλα τα παιδιά μπορούν να κάνουν bullying… Ποιος με το χέρι στη καρδιά μπορεί να πει ότι στα σχολικά του χρόνια ποτέ δεν έλαβε μέρος, ή χάρηκε από μέσα του, για την ταλαιπωρία κάποιου συμμαθητή από άλλους; Εγώ δεν ξέρω κανέναν…

Η Χριστίνα Ρασιδάκη έχει σπουδάσει Ψυχολογία, µε µεταπτυχιακά στις Συµβουλευτικές Σπουδές. Εργάζεται ως ατοµική σύµβουλος, σύµβουλος σχέσεων και σύµβουλος γονέων. Έχει συντονίσει δεκάδες σεµινάρια επιµόρφωσης γονέων και εκπαιδευτικών σε θέµατα επικοινωνίας και συγκρούσεων, είναι πιστοποιηµένη στην Εκπαίδευση Αποτελεσµατικού Γονέα και Αποτελεσµατικού Εκπαιδευτικού και επί δεκαετία δίδαξε στο βρετανικό Open University. Είναι τακτική αρθρογράφος σε θέµατα ψυχολογίας και µητέρα δύο παιδιών. www.parentcoaching.gr