Ύπνος και μωρό δεν έχουν συνήθως αρμονική σχέση –και σίγουρα όχι σταθερή και σε συγκεκριμένο πλαίσιο– τουλάχιστον με τον τρόπο που το αντιλαμβανόμαστε οι ενήλικες. 

Ο ύπνος είναι αναγκαίος σε όλους μας, πολύ δε περισσότερο στους λιλιπούτειους. Κατά τη διάρκειά του πολλαπλασιάζονται οι νευρικές συνάψεις στον εγκέφαλο ενώ εκκρίνεται η αυξητική ορμόνη που θα επιτρέψει στο μωρό να αναπτυχθεί και να μεγαλώσει. Το νεογέννητο δεν καταλαβαίνει τη διαφορά ανάμεσα στη μέρα και τη νύχτα, παρά μόνο τη διαφορά ανάμεσα στην… πείνα και τον κορεσμό. Κατά τους πρώτους τρεις μήνες της ζωής του ένα βρέφος συνήθως κοιμάται κατά τη διάρκεια του μεγαλύτερου μέρους της ημέρας και ξυπνάει γιατί χρειάζεται να φάει. Σιγά-σιγά, αρχίζει να κοιμάται περισσότερο κατά τη διάρκεια της νύχτας και λιγότερο την ημέρα. Τα περισσότερα μωρά στον 7ο μήνα παγιώνουν τη συνήθεια του νυχτερινού ύπνου και κοιμούνται χωρίς διακοπή για 6-8 ώρες.

Αν το μωρό δεν αρχίσει να κοιμάται τη νύχτα χωρίς διακοπή γύρω στην ηλικία των 3 μηνών, οι ειδικοί συστήνουν στους γονείς να εμπλουτίζουν τα ερεθίσματα του μωρού κατά τη διάρκεια της ημέρας, π.χ. να βάζουν μουσική, να παίζουν μαζί του, να του μιλούν, να ανοίγουν τις κουρτίνες για να μπαίνει φως, να αφήνουν τους ήχους του σπιτιού σε κανονική ένταση. Τα ακριβώς αντίθετα προτείνουν για τη νύχτα, π.χ. να χαμηλώνουν οι τόνοι, η ένταση, η φωνή, το φως κ.ο.κ. ώστε να παγιώνονται οι διαφορές μέρας-νύχτας και με άλλον τρόπο, πλην του… φαγητού.

Στην ίδια ηλικία, το μωρό πιθανόν να κοιμάται για περίπου δύο ώρες και το πρωί, τρεις με τέσσερις ώρες μετά το δικό του πρωινό εγερτήριο. Αν π.χ. ξυπνάει στις 6, θα παίρνει τον υπνάκο του, γύρω στις 10 με 11. Το ίδιο μπορεί να γίνεται και μετά το μεσημέρι. Κάποια μωρά χρειάζονται και απογευματινό ύπνο. Πάντως, κάθε μωρό έχει τον δικό του ρυθμό, και μερικά χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να αποκτήσουν σταθερές συνήθειες. Σε γενικές γραμμές, οι ειδικοί λένε ότι όσο πιο πολλά ερεθίσματα δέχεται το μωρό κατά τη διάρκεια της ημέρας τόσο περισσότερη ανάγκη έχει από τον βραδινό ύπνο.

Η ρουτίνα του ύπνου 

Ωστόσο, ο οκτάωρος ύπνος του παιδιού σπάνια συμπίπτει με τον ύπνο των γονιών ή και των άλλων μικρών μελών της οικογένειας. Το «όλη νύχτα» του μωρού συνήθως είναι 10 μ.μ.-4 π.μ. ή 9 μ.μ.-5 π.μ. ή 11 μ.μ.-7 μ.μ. Η τήρηση ενός ωραρίου, μιας ρουτίνας ύπνου βοηθάει πρωτίστως το παιδί όσο και τους γονείς, ωστόσο δεν είναι κάτι που γίνεται εύκολα ούτε από τη μια στιγμή στην άλλη. Το βέβαιον είναι ότι αυτή η ρουτίνα ύπνου διαμορφώνεται με βάση τις δραστηριότητες και των άλλων μελών της οικογένειας αλλά και την ιδιοσυγκρασία του παιδιού. Οι ειδικοί συστήνουν τη δημιουργία μιας «ρουτίνας ύπνου», η οποία να περιλαμβάνει ένα μπάνιο ή ένα μασάζ, λίγο λίκνισμα, απαλή μουσική, ένα παραμύθι αν το παιδάκι είναι πάνω από ενός έτους, γενικά μια σειρά από δραστηριότητες και ενέργειες σε συγκεκριμένη ώρα κάθε ημέρα που θα βοηθήσουν το παιδί να χαλαρώσει  και να αποκοιμηθεί. Κι αυτό διότι, όπως εξηγούν, συνήθως το μωρό λατρεύει τη ρουτίνα και τη σταθερότητα στον μικρόκοσμό του, γεγονός που μπορεί να βοηθήσει σημαντικά σε ό,τι αφορά τον ύπνο.

Επαναλαμβάνοντας τις πράξεις αυτές κάθε μέρα την ίδια ώρα, γίνεται πιο εύκολη η μετάβαση από τις συνήθειες της ημέρας στις συνήθειες της νύχτας.

Ακόμη και οι γονείς που απολαμβάνουν μαζί με το μωρό τους τον κανόνα του 8ωρου συνεχόμενου ύπνου μπορεί να βιώσουν σε κάποια φάση της ανάπτυξης του παιδιού τις νυχτερινές αφυπνίσεις, το να ξυπνάει δηλαδή το μωρό και πάλι μέσα στη νύχτα, ενώ φαινόταν ότι είχε παγιώσει το ωράριό του. Αυτές οι αφυπνίσεις είναι προσωρινές και καταγράφονται σε διάφορες χρονικές φάσεις της ζωής ενός παιδιού, όπως π.χ. όταν διανύει περίοδο αυξητικού άλματος στον οργανισμό του και συνεπώς έχει μεγαλύτερες διατροφικές ανάγκες, ή όταν βγάζει δόντια, ή όταν βιώνει το άγχος του αποχωρισμού κ.ο.κ.

Από την αγκαλιά στην κούνια 

Όλοι, μικροί και μεγάλοι, επηρεαζόμαστε από το περιβάλλον μέσα στο οποίο καλούμαστε να κοιμηθούμε. Από τη διαρρύθμιση του χώρου και τους θορύβους, μέχρι τον έντονο ή τον χαμηλό φωτισμό, το κρεβάτι, ακόμη και το αν υπάρχει άλλος μέσα στο δωμάτιο, όλα μπορούν να επηρεάσουν την ποιότητα και την ποσότητα του ύπνου. Τους πρώτους 2-3 μήνες, ακόμη κι αν το μωρό έχει δικό του δωμάτιο, είναι πιο πρακτικό και καθησυχαστικό να βρίσκεται η κούνια στο δωμάτιο των γονιών έτσι ώστε να μπορεί η μητέρα ή ο πατέρας να το ταΐσουν με τον ελάχιστο δυνατό κόπο. Το να κοιμάται ένα μωρό στην αγκαλιά της μαμάς ή του μπαμπά του είναι τρυφερό, αγαπησιάρικο, ικανοποιεί τους γονείς, αλλά σίγουρα δεν είναι πρακτικό και λειτουργικό μακροπρόθεσμα για τη ζωή όλων.   

Το μωρό μπορεί να μάθει να κοιμάται μόνο του στο καλαθάκι του αρχικά και στην κούνια του αργότερα, αν αυτή η διαδικασία επαναλαμβάνεται ύστερα από κάθε τάισμα. Πιθανόν να γκρινιάξει ή να κλάψει μόλις βρεθεί από την αγκαλιά στην κούνια, αλλά εάν η πρώτη κίνηση του γονιού είναι να το ξαναπάρει στην αγκαλιά του, τότε η ρουτίνα ύπνου «σπάει». Η ενδεδειγμένη αντίδραση είναι ο γονιός να μείνει κοντά του, να το χαϊδέψει, να το νανουρίσει για να αποκοιμηθεί. Στην ηλικία των 3-4 μηνών, όταν το πρόγραμμα του ύπνου του μωρού θα έχει γίνει πιο σταθερό και (πιθανόν) να κοιμάται περισσότερες συνεχόμενες ώρες κατά τη διάρκεια της νύχτας, μπορεί να μετακινηθεί στον δικό του προσωπικό χώρο. Κάποια μωρά λειτουργούν καλύτερα εάν έχουν μαζί τους σε αυτήν την ηλικία, που μπορούν να πιάνουν αντικείμενα, ένα κουκλάκι ή μια μαλακή κουβερτούλα, καθώς αυτά ενισχύουν το αίσθημα της ασφάλειας και χωρίς την παρουσία των γονιών δίπλα του.

Ύπνε, που παίρνεις τα παιδιά με… ασφάλεια  

Η διαδικασία του ύπνου περιλαμβάνει και κανόνες που θα διασφαλίσουν ότι το μωρό θα κοιμηθεί ήρεμα και χωρίς να ελλοχεύουν κίνδυνοι για την υγεία του. Η θερμοκρασία του δωματίου θα πρέπει να κυμαίνεται από 18 έως 21 βαθμούς Κελσίου. Η κούνια του μωρού πρέπει να είναι καθαρή και τακτοποιημένη, άδεια από παιχνίδια και κουκλάκια, μαξιλάρια και γενικώς αντικείμενα που μπορεί να το ενοχλήσουν ή και τραυματίσουν. Το στρώμα της κούνιας θα πρέπει να είναι καινούργιο, και όχι δανεικό – ένα παλιό στρώμα μπορεί να έχει μικρόβια ή να είναι φθαρμένο. Το σωστό στρώμα πρέπει να προσφέρει άνεση, δηλαδή να προσαρμόζεται και να ακολουθεί τις «καμπύλες» του σώματος του μωρού, χωρίς να το πιέζει, ενώ ταυτόχρονα πρέπει να στηρίζει τη σπονδυλική στήλη του. Τα βρέφη κοιμούνται ανάσκελα ή στο πλάι, και όχι μπρούμυτα, με τα ποδαράκια τους κοντά στα κάγκελα της κούνιας ή στο κάτω μέρος του καλαθιού του, ώστε να μην κινδυνεύουν να γλιστρήσουν και καλυφθεί το πρόσωπό τους από τα σκεπάσματα. Η θερμοκρασία, ο σωστός χαμηλός φωτισμός, η ησυχία, η ίδια η κούνια και το κρεβάτι αργότερα, αποτελούν βασικές παραμέτρους από τις οποίες θα εξαρτηθεί ο ύπνος του. Σε μεγαλύτερη ηλικία αυτό που θα πρέπει να απομακρυνθεί από το παιδικό δωμάτιο είναι η τηλεόραση, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και το ραδιόφωνο – αντικείμενα που αποσπούν την προσοχή και την ηρεμία που απαιτεί ο ύπνος.

Δεν κοιμάται, δεν κοιμάται…

Το θέμα του ύπνου είναι κάτι που αργά ή γρήγορα θα απασχολήσει τον κάθε γονιό- είναι κανόνας! Και όπως σε όλα τα θέματα που σχετίζονται με την ανατροφή του παιδιού, χρειάζονται όρια, ψυχραιμία και επιμονή ώστε να υπάρξουν καλά και μόνιμα αποτελέσματα. Είναι εύκολο για το παιδί να σκαρφίζεται λόγους για να κρατάει τη μαμά ή τον μπαμπά στο δωμάτιό του λίγο ακόμη. Στην περίπτωση αυτήν ο ύπνος, σε πρώτη φάση τουλάχιστον, καλό είναι να οργανώνεται από τον «σκληρό» γονιό. Σίγουρα αμφότεροι θα χρειαστούν υπομονή, πολλή υπομονή για να δείξουν στο παιδί πως η θέση του είναι στην κούνια ή στο κρεβάτι του και όχι στο κρεβάτι τους! Στην περίπτωση που το παιδί επισκέπτεται το δωμάτιο των γονιών, η ενδεδειγμένη λύση είναι να το συνοδεύσει κάποιος από τους δύο στο δικό του δωμάτιο και πάλι, χωρίς πολλά λόγια, εξηγώντας του ότι «ακόμα είναι νύχτα και πρέπει να συνεχίσεις τον ύπνο σου» και διαβεβαιώνοντάς το ότι «το πρωί θα είμαστε μαζί, θα παίξουμε και θα κάνουμε αγκαλιές». Όταν το παιδί είναι στην ηλικία των 2-3 χρόνων και πάνω, ακόμα και αν δεν θέλει να κοιμηθεί, είναι σημαντικό να ακούει με σταθερότητα ότι θα πρέπει να μείνει στο κρεβάτι του έστω και ξύπνιο. Καθώς το παιδί μεγαλώνει, καλό είναι να έχει γίνει «συμφωνία» από πριν πόση ώρα θα βρίσκεται κάποιος κοντά του προτού κοιμηθεί. Π.χ. μπορείτε να του λέτε «θα διαβάσουμε δύο παραμύθια και η μαμά θα πάει και εκείνη να κοιμηθεί γιατί είναι κουρασμένη».

Ο ύπνος στη γλώσσα των αριθμών

–Οι ώρες του ύπνου καταλαμβάνουντο 1/3 της ζωής μας

–Τα νεογέννητα κοιμούνται κατά μέσο όρο 16-18 ώρες ημερησίως, τα βρέφη 14 ώρες, τα νήπια  γύρω στις 12 ώρες, τα παιδιά 10 ώρες και οι έφηβοι περίπου 8-9 ώρες.