Ο Ουίνστων Τσώρτσιλ θα είχε αναπτύξει αυτή την προσωπικότητα και τις ικανότητες αν δεν ήταν το πρώτο παιδί της οικογένειάς του; Αντίστοιχα, ο Ζακ Υβ Κουστώ θα αγαπούσε τόσο την περιπέτεια αν δεν ήταν ο…βενιαμίν; Τα τελευταία χρόνια, στο στόχαστρο επιστημόνων και ερευνητών έχει βρεθεί η σειρά γέννησης των παιδιών σε μια οικογένεια και κατά πόσο αυτή επηρεάζει την προσωπικότητα και το χαρακτήρα τους ακόμη και τη μετέπειτα επαγγελματική τους πορεία.

Μπορεί τα αποτελέσματα των διαφόρων μελετών να μη γίνονται αποδεκτά από το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας, ωστόσο σε αυτό που μάλλον συμφωνούν όλοι είναι πως οι γονείς είναι διαφορετικοί με κάθε παιδί και άρα τα παιδιά, ανάλογα με τη σειρά γέννησης, λαμβάνουν και διαφορετική… μορφή – κατά κάποιο τρόπο – φροντίδας και προσοχής, συμβάλλοντας έτσι στην εξέλιξη της προσωπικότητάς τους.

Άλλωστε, όπως επισημαίνει η ψυχολόγος- συγγραφέας και επιστημονική συνεργάτης της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Harvard Medical School, Λίζα Βάρβογλη, η προσωπικότητα του παιδιού δεν είναι μονοδιάστατη και δεν καθορίζεται μόνο από έναν παράγοντα, όπως η σειρά γέννησής του μέσα στην οικογένεια. «Το γενετικό υλικό του κάθε παιδιού καθορίζει το ταπεραμέντο του, το χαρακτηριστικό στυλ κάθε παιδιού που είναι βιολογικά καθορισμένο και εμφανίζεται ήδη από πολύ μικρή ηλικία. Το ταπεραμέντο, σε συνδυασμό με τη σειρά γέννησης του παιδιού αλλά και τον τρόπο με τον οποίο το ανατρέφουν οι γονείς του θα καθορίσει πώς θα εξελιχθεί αυτό το παιδί και τι συμπεριφορά θα έχει».

Κάποιες έρευνες έχουν φτάσει στο συμπέρασμα πως τα πρωτότοκα παιδιά διαθέτουν κατά μέσο όρο υψηλότερο δείκτη ευφυΐας και είναι πιο οργανωτικά σε σχέση με τα αδέρφια τους. Χαρακτηριστικά είναι τα αποτελέσματα παλαιότερης μελέτης στο Πανεπιστήμιο Βrigham Young στη Γιούτα των ΗΠΑ, όπου διαπιστώθηκε πως οικογένειες με δύο παιδιά, περνούσαν με το δευτερότοκο λιγότερο ποιοτικό χρόνο -έως και 27 λεπτά λιγότερα- συγκριτικά με τον χρόνο που περνούσαν με τα μεγαλύτερα αδέλφια.

Όπως εξηγεί η κ Βάρβογλη, συνήθως τα παιδιά που γεννιούνται πρώτα παίρνουν μεγάλη προσοχή από γονείς και συγγενείς. «Οι γονείς σκύβουν πάνω από την κούνια να δουν αν το παιδί αναπνέει, χειροκροτούν κάθε μικρό κατόρθωμα, εκστασιάζονται με κάθε τι καθώς μεγαλώνει και το έχουν στο επίκεντρο της προσοχής. Τα παιδιά αυτά έχουν μεγαλώσει κάτω από την αμέριστη προσοχή των γονιών τους και έχουν στοιχεία προσωπικότητας που τα χαρακτηρίζει σε όλη τους τη ζωή».

Το πρωτότοκο παιδί:

• Αξιόπιστο
• Ευσυνείδητο
• Προσεκτικό και οργανωμένο
• Ασκεί έλεγχο
• Θέλει να πετυχαίνει

Από την άλλη πλευρά, συχνά ψυχολόγοι και εκπαιδευτικοί περιγράφουν τα μεσαία παιδιά μιας οικογένειας ως «παιδιά-σάντουιτς». Τα περισσότερα παιδιά που γεννήθηκαν δεύτερα, εξαρχής, μοιράζονται με το μεγαλύτερο αδερφάκι την προσοχή των γονιών τους.  «Οι γονείς τώρα έχουν αποκτήσει πείρα, οπότε δεν ανησυχούν το ίδιο για το δεύτερο παιδί και δεν του δίνουν την ίδια προσοχή, όπως στο πρώτο. Το μεσαίο παιδί συχνά έχει την αίσθηση “Δεν είμαι το μεγαλύτερο, δεν είμαι το μικρότερο, τι ακριβώς είμαι;”», εξηγεί.  Αυτή η αναζήτηση σειράς και θέσης οδηγεί το μεσαίο παιδί στο να δημιουργήσει μόνο του και να βρει πού ανήκει στην ομάδα των συνομηλίκων του, αφού νιώθει ότι οι γονείς δίνουν περισσότερη προσοχή στο μεγαλύτερο και μικρότερο αδερφάκι του – εάν αυτό υπάρχει στην οικογένεια. Τα μεσαία παιδιά, όπως επισημαίνει η κ Βάρβογλη, μαθαίνουν από πολύ νωρίς σημαντικές δεξιότητες κοινωνικής νοημοσύνης: Να διαπραγματεύονται και να ελίσσονται μέσα στην οικογένεια, κάτι που τα ετοιμάζει για σημαντικούς ρόλους στη ζωή τους.

Το παιδί – σάντουιτς:

• Επιθυμεί να ευχαριστεί τους ανθρώπους γύρω του
• Μπορεί να είναι λιγάκι επαναστάτης
• Είναι κοινωνικό και επιλέγει στενό κύκλο φίλων που αντιπροσωπεύει την πατρική του οικογένεια
• Είναι ειρηνοποιός και συνεργάζεται εύκολα
• Έχει κατανόηση, ευελιξία και ανεπτυγμένη αίσθηση του τι είναι δίκαιο/άδικο

Το παιδί που γεννήθηκε τελευταίο: Η…ψυχή του πάρτι

Είναι τα παιδιά, που σύμφωνα με τους ειδικούς, παίρνουν μεγάλη μερίδα προσοχής όχι μόνο από τους γονείς τους, αλλά και από τα μεγαλύτερα αδέρφια τους. Οι γονείς δεν αγχώνονται και τόσο με το μικρότερο παιδί, «το οποίο πολλές φορές πάει με “αυτόματο πιλότο”, δεν στέκονται από πάνω του και είναι πιο επιεικείς και ελαστικοί μαζί του. Ο βενιαμίν, λοιπόν, μαθαίνει από πολύ νωρίς να χρησιμοποιεί τη γοητεία του και να γίνεται αξιαγάπητο για να του δίνουν προσοχή τα μέλη της οικογένειάς του, να τα “ξελογιάζει” κυριολεκτικά με τη γλύκα του», προσθέτει η κ Βάρβογλη.

Τα μικρότερα παιδιά έχουν περισσότερη ελευθερία από νωρίς, τα βρίσκουν όλα έτοιμα από τα μεγαλύτερα αδέρφια τους, οπότε δεν έχουν να διαπραγματευτούν ζητήματα όπως είναι για παράδειγμα η ώρα που θα επιστρέψουν στο σπίτι από μία έξοδο, επομένως γίνονται πιο ανεξάρτητα. «Τα μικρότερα παιδιά έχουν πολλά κοινά στοιχεία με τα μεγαλύτερα αδέρφια τους, γιατί και τα δύο νιώθουν μοναδικά και ιδιαίτερα, οπότε αισθάνονται σιγουριά για τη θέση τους και ασφάλεια για το ποιοι είναι».

Ο βενιαμίν:

• Είναι ευχάριστο, εξωστρεφές και ανεξάρτητο
• Απλό και εύκολα προσεγγίσιμο
• Του αρέσει να περνάει όμορφα
• Επιζητά την προσοχή των άλλων
• Συχνά εμφανίζει εγωκεντρική συμπεριφορά

Δύο ξεχωριστές περιπτώσεις: Μοναχοπαίδια και Δίδυμα

Το να είναι κανείς μοναχοπαίδι αποτελεί ειδική θέση σε μια οικογένεια. Τα μοναχοπαίδια δεν έχουν αδέρφια για να τα ανταγωνιστούν και μονοπωλούν την προσοχή και την αφοσίωση γονιών και συγγενών. Οι γονείς εναποθέτουν τις ελπίδες και τα όνειρά τους στο μοναχοπαίδι τους και συχνά το προωθούν και το πιέζουν να πετύχει σε διάφορους τομείς. «Μάλιστα, αυτό το μονοπώλιο προσοχής το έχουν και τα πρωτότοκα παιδιά μέχρι να αποκτήσουν αδέρφια, ενώ τα μοναχοπαίδια μένουν μονίμως στο επίκεντρο, έχοντας το προνόμιο και ταυτόχρονα το βάρος του να έχουν όλη την προσοχή των γονιών τους. Τα μοναχοπαίδια συνδυάζουν πολλά από τα χαρακτηριστικά των πρωτότοκων και των τελευταίων στη σειρά γέννησης παιδιών. Είναι γενικά ώριμα για την ηλικία τους, έχουν πολλές φορές αρχηγικές τάσεις και μπορεί να είναι κακομαθημένα», σημειώνει η κ Βάρβογλη.

Από την άλλη, τα δίδυμα αποτελούν μία μονάδα – άλλωστε, οι περισσότεροι γονείς αναφέρονται σε αυτά ως «τα δίδυμα» και μετά λένε τα ονόματά τους, κάτι που δεν κάνουν για τα άλλα παιδιά τους -. «Τα δίδυμα έχουν μία ειδική ταυτότητα μέσα στην οικογένεια: Λειτουργούν ανεξάρτητα από τη φυσική σειρά γέννησής τους μέσα στην οικογένεια, εάν υπάρχουν κι άλλα αδέρφια. Στα δίδυμα η σειρά γέννησης που μετράει είναι αυτή σε σχέση με το δίδυμο αδερφάκι τους και όχι με τα υπόλοιπα αδέρφια».

Κι όμως υπάρχουν εξαιρέσεις στον κανόνα

Οι επιστήμονες συμφωνούν, πάντως, ότι υπάρχουν και κάποιες εξαιρέσεις στον κανόνα της σειράς γέννησης.

• Φύλο. Συχνά παρατηρείται το φαινόμενο όταν το δεύτερο παιδί έχει διαφορετικό φύλο από το πρώτο – για παράδειγμα το πρώτο παιδί είναι αγόρι και το δεύτερο κορίτσι – μπορεί, λοιπόν, το δεύτερο παιδί να εμφανίζει χαρακτηριστικά σαν να είναι πρωτότοκο, επειδή από άποψη φύλου είναι το πρώτο. Σε αυτή την περίπτωση, σύμφωνα με την ψυχολόγο – ψυχοθεραπεύτρια, κ Βάρβογλη, τόσο το πρωτότοκο όσο και το δευτερότοκο παιδί αναπτύσσουν χαρακτηριστικά πρωτότοκου.

• Ειδικές ανάγκες. Όταν το μεγαλύτερο παιδί έχει ειδικές ανάγκες συχνά το μικρότερο παιδί εκδηλώνει χαρακτηριστικά πρωτότοκου παιδιού, αναλαμβάνοντας το ρόλο του μεγάλου αδερφού και κατ’ επέκταση τη φροντίδα του. 

• Μεγάλη διαφορά ηλικίας. Η σειρά γέννησης επηρεάζει σε μεγαλύτερο βαθμό τα αδέρφια όταν έχουν γεννηθεί με έως και 4 χρόνια διαφορά.Όταν η διαφορά αυτή είναι μεγαλύτερη, τότε τα νεότερα μέλη της οικογένειας φέρονται ως πρωτότοκα ή μοναχοπαίδια.