Το γνωστό τραγούδι «Santa Claus is coming to town» λέει πως ο Άγιος Βασίλης κρατά μια λίστα με τα άτακτα και τα καλά παιδιά και τη διπλοτσεκάρει, ώστε να διαχωρίσει πού θα δώσει τα δώρα του. Όμως, όλα τα παιδιά δεν είναι λίγο ή περισσότερο άτακτα; Τι θα γίνει με αυτά; Δεν θα πάρουν δώρα;

Το τελευταίο βράδυ του Νοέμβρη, αφού ολοκληρώσαμε το στόλισμα του δέντρου οικογενειακώς, συνόδεψα την πεντάχρονη κόρη μου στο κρεβάτι της και δώσαμε πρωινό ραντεβού στο σαλόνι να χαζολογήσουμε και να ακούσουμε χριστουγεννιάτικα τραγούδια. Πρώτη Δεκέμβρη, 9 το πρωί, είμαι πράγματι αγκαλιά με την μικρή στον καναπέ, κάτω από τις χουχουλοκουβέρτες, εκείνη με το γάλα της, εγώ με τον καφέ μου. Ακούμε γιορτινές μελωδίες και απολαμβάνουμε το δέντρο. Ξαφνικά ακούμε το τραγούδι που είχε αγαπήσει τα περσινά Χριστούγεννα και ζητούσε να της το μεταφράζουμε ξανά και ξανά. Δεν είναι άλλο από το «Santa Claus Is Coming To Town», του οποίου έχουμε φτιάξει μάλιστα και μια παραλλαγή. Το αυθεντικό πάει κάπως έτσι: You better watch out/ You better not cry/ Better not pout /I’m telling you why/ Santa Claus is coming to town/ He’s making a list /And checking it twice/ Gonna find out who’s naughty and nice /Santa Claus is coming to town /He sees you when you’re sleeping /He knows when you’re awake / He knows if you’ve been bad or good/  So be good for goodness sake! /O! You better watch out! /You better not cry/ better not pout /I’m telling you why /Santa Claus is coming to town /Santa Claus is coming to Town.

Και η παραλλαγή μας είναι η εξής: Μικρό ξωτικό/ να είσαι προσεκτικό/ μικρό ξωτικό/ να μην κλαψουρίζεις/ να μην σκουντουφλάς/ να μη μου γκρινιάζεις/ ο Άγιος Βασίλης βλέπει πού πας/ φτιάχνει μια λίστα/ την τσεκάρει διπλά/ δωράκια θα φέρει/ δωράκια πολλά/ αλίμονο όμως θέλει να δει/ ποιο ξωτικό αξίζει κορδέλα χρυσή/ τσεκάρει την λίστα «κακό και καλό» και θ’ ανταμείψει το καλό ξωτικό/ Ο Άγιος Βασίλης έρχεται απόψε στην πόλη μικρά ξωτικά/ γι’ αυτό φροντίστε να είστε καλά/ θα δει ποιο κοιμάται / ποιο είναι ξύπνιο/ ποιο είναι καλό και ποιο είναι κακό/ γι’ αυτό να είστε καλοί σας παρακαλώ!

Πέρσι, η μικρή ξεκαρδιζόταν, μια και της τραγουδούσαμε την παραλλαγή εντελώς παράφωνα (γιατί είμαστε παράφωνοι). Είχαμε, μάλιστα, γράψει τα στιχάκια σε ένα χαρτί και το «ταχυδρομήσαμε» στον ίδιον τον Άγιο Βασίλη. Φέτος, όμως, το άλλοτε διασκεδαστικό τραγουδάκι μετατράπηκε σε μια ατελείωτη συζήτηση γεμάτη ερωτήσεις, που ξεκίνησε κάπως έτσι: «Μαμά, εγώ κάνω και μορφασμούς και κλαίω και κάποιες φορές μένω ξύπνια ως αργά και δεν είμαι πάντα τόσο συνεργάσιμη, αντίθετα θα έλεγα πως είμαι φοβερά άτακτη!» Με κοίταξε βαθιά στα μάτια και συνέχισε: «Άρα δεν αξίζω να με επισκεφτεί ο Άγιος Βασίλης; Δηλαδή τι; Πρέπει να πιεστώ για να έρθει; Αφού κάποιες φορές δυσκολεύομαι. Και δηλαδή τι; Όλοι αυτοί οι άτακτοι και κακοί στα παραμύθια δεν έχουν πάρει ποτέ δώρο; Μα δε μου έχεις πει πως τα Χριστούγεννα είναι η  γιορτή της αγάπης; Αγάπη είναι να καταλαβαίνουμε. Και για μια στιγμή… Δηλαδή εγώ είμαι κακό ή καλό παιδί; Γιατί κάνω και αταξίες, αλλά και όμορφα πράγματα». 

Μιλώντας στα παιδιά για το καλό και το κακό

Άκου, μικρή μου, μέσα μας οι άνθρωποι έχουμε απ’ όλα τα στοιχεία, και τα καλά και τα κακά, απ’ όλα τα συναισθήματα, και τα ευχάριστα και τα δυσάρεστα. Γεννιόμαστε, και τα πρώτα χρόνια μοιάζει η ψυχή μας με ένα μικρό, πολύχρωμο κουβαράκι που μεγαλώνει και μεγαλώνει και γεμίζει με όλο και πιο πολλά χρώματα.

Στην αρχή, όταν ήσουν μωράκι, δεν μπορούσες να μιλήσεις και δεν μπορούσες να σκεφτείς, παρά μόνο να νιώσεις. Αλλά δεν καταλάβαινες τι ένιωθες… Για παράδειγμα, αισθανόσουν μια ενόχληση στην κοιλίτσα, αλλά δεν ήξερες τι ήταν αυτό. Οπότε έκλαιγες, κι εγώ κι ο μπαμπάς σου, που έχουμε το χρέος να σε φροντίζουμε μέχρι να δυναμώσεις και να μπορείς να φροντίζεις τον εαυτό σου μόνη σου, προσπαθούσαμε να αφουγκραστούμε τις ανάγκες σου και να τις ικανοποιήσουμε. Σιγά σιγά, με τη βοήθεια μας και με τα λόγια μας, καταφέρνεις να ξεδιπλώσεις το κουβαράκι που έχεις μέσα σου και, με τη βοήθεια των λέξεων, πλέκεις όμορφα ρουχαλάκια  να ζεστάνεις την ψυχή σου. Όταν έκλαιγες στην αρχή, σε ρωτούσα “πεινάς και πονάει η κοιλίτσα σου;” και σου έδινα να πιεις γάλα στη ζεστή μου αγκαλιά και ηρεμούσες. Μετά, έμαθες τη λέξη “μαμά” και το κλάμα σου δεν ήταν πια ο μόνος τρόπος για να εκφραστείς· έπειτα έμαθες όλο και πιο πολλές λέξεις και κατάφερνες όλο και πιο καθαρά να εκφράσεις τι επιθυμείς.

Σε μάθαμε να αναγνωρίζεις τα συναισθήματα σταδιακά, κάποιες φορές άγαρμπα. Όταν δεν καταλάβαινες τι ένιωθες και ήσουν μπερδεμένη,  σήκωνες  το μικρό σου χέρι και προσπαθούσες να εκδηλώσεις το συναίσθημά σου· έμοιαζε να θέλεις να με χτυπήσεις, αλλά εσύ κάτι προσπαθούσες να πεις. Εκείνες τις φορές, με τα λόγια πάλι, προσπαθούσα να σε βοηθήσω να καταλάβεις ότι είμαι δίπλα σου και ότι μπορούμε να βρούμε τρόπο να καταλάβουμε τι έχεις ανάγκη δίχως αυτή την κίνηση που έκανες με το χεράκι σου και με πονούσε.

Άλλες φορές, στην παιδική χαρά, αν ήθελες κάτι από κάποιο άλλο παιδάκι και του το τραβούσες απότομα, σε βοηθούσαμε να καταλάβεις πως αυτό δεν μπορείς να το κάνεις, γιατί στεναχωρεί το παιδάκι κι ότι αυτό ήταν κάτι που δεν θα σου άρεσε ούτε εσένα κι ούτε θα έπρεπε να αφήνεις να σου το κάνουν. Υπάρχει, όμως, άλλος τρόπος να το πάρεις κι αυτός είναι να το ζητήσεις ευγενικά. Αν το παιδάκι δεν σ’ το δώσει τότε θα βρούμε κάτι άλλο να παίξουμε.

Πραγματικά κακοί

Η μικρή με κοίταξε βαθιά στα μάτια και εγώ άρχισα να ανησυχώ, γιατί αυτό της το βλέμμα το συνοδεύουν απορίες που δύσκολα απαντά  κανείς. «Μαμά, όλοι οι κακοί στις ταινίες μου, δηλαδή, δεν είναι κακοί; Έχουν απλά μπλεγμένα κουβαράκια και δεν μπορούν να εξηγήσουν τι αισθάνονται;» «Κάπως έτσι, αγάπη μου», της απάντησα και της μίλησα για τις κακές και τις καλές πράξεις και για τη σημαντική ικανότητα που έχουμε οι άνθρωποι να σκεφτόμαστε και να επανορθώνουμε. Όμως, στο δικό μου το μυαλό κάποιοι είναι πραγματικά κακοί και αυτοί είναι οι άνθρωποι που καταλαβαίνουν ότι κάνουν κακό σε άλλους ανθρώπους και δεν κάνουν κάτι για να το διορθώσουν. Αντίθετα συνεχίζουν και μάλιστα παίρνουν ευχαρίστηση από τον πόνο που προκαλούν.

Τι ξέρει ο Άγιος Βασίλης; 

Έπειτα από πολλές συζητήσεις για το πώς θα μπορούσαν να ξεμπλέξουν τα ψυχικά κουβάρια τους οι κακοί των ιστοριών και αφού καταλήξαμε ότι δεν θα έπρεπε να τους βάζουμε ταμπέλα, αλλά να τους δίνουμε τη δυνατότητα να βρίσκουν το καλό μέσα τους, η μικρή μου απηύθυνε την εξής ερώτηση: «Μαμά, ο Άγιος Βασίλης τα γνωρίζει όλα αυτά ή θα μπερδευτεί και δεν θα φέρει δώρο σε κανέναν; Γιατί, μαμά, απ’ όσους ξέρω δεν έχω βρει κανέναν που να μην γκρινιάζει, να μην έχει έστω και μια φορά αργήσει να κοιμηθεί, άσε που εσύ πάντα αργείς… Όλοι κάνουν τέτοια άτακτα!»

Μικρούλα μου, τι ωραία παρατήρηση! Ένα έχω να σου πω με σιγουριά: ο Άγιος Βασίλης που θα περάσει από τη δική μας καμινάδα γνωρίζει καλά την ανθρώπινη φύση και φέρνει σε όλους από ένα δωράκι! Το μυστικό είναι να είμαστε χαρούμενοι και γεμάτοι με αυτό που θα μας προσφερθεί και να απολαύσουμε τις γιορτινές μέρες με όλα μας τα κομμάτια και όλα τα συναισθήματα σε ισορροπία. Όλα είναι ανθρώπινα…

Όμως, προσοχή, όπως κι αν αισθανόμαστε, θα πρέπει να είμαστε σίγουροι πως δεν βλάπτουμε και δεν ενοχλούμε τους ανθρώπους που έχουμε δίπλα μας. Μέσα στο μυαλό μας μπορούμε να κάνουμε όποια σκέψη θέλουμε, να φανταζόμαστε ό,τι θέλουμε, ακόμα και αν η σκέψη αυτή είναι γεμάτη θυμό… Τα προβλήματα ξεκινούν όταν η σκέψη γίνει πράξη βιαστικά και αυτή μας η βιασύνη βλάψει τους γύρω μας.

Οι ταμπέλες

Αγαπητοί γονείς, τα παιδιά από μια ηλικία και μετά κατανοούν τα πάντα· μπορεί να μην έχουν τον τρόπο να τα εκφράσουν, αλλά τα κατανοούν. Πριν, όμως, από την κατανόηση έρχεται η καταγραφή: Καταγράφουν συμπεριφορές δικές μας, αλλά και χαρακτηρισμούς που συχνά εξαπολύουμε απερίσκεπτα και «αθώα αφηρημένοι» για να τα κάνουμε, τάχα μου, να βάλουν μυαλό. Προσωπικά, νομίζω πως τους καλύπτουμε το μυαλό με ένα σκοτεινό πέπλο κάθε φορά που τους κρεμάμε μια απαξιωτική ή μια κολακευτική ταμπέλα, του κακού ή του καλού, για παράδειγμα. Δεν έχει τόσο σημασία, βέβαια, η ίδια η ταμπέλα, αλλά σε τι μας χρησιμεύει αυτή!

Καλό είναι να θυμόμαστε ότι κάθε παιδί είναι μοναδικό και έχει δυνατότητες να κάνει πολλά και να ενεργεί με διαφορετικούς τρόπους. Όμως, αυτό θα μπορέσουμε να το βοηθήσουμε να το καταλάβει για τον εαυτό του μόνο αν αποδεχτούμε εμείς οι ίδιοι τα θετικά και τα αρνητικά μας στοιχεία, αν αντέξουμε να αναγνωρίσουμε όλες τις πλευρές μας, τις καλές και τις κακές.

Αυτά τα Χριστούγεννα, ας κάνουμε ένα δώρο στα μικρά μας «άτακτα» και συνάμα «ολόγλυκα» ξωτικά. Ας μείνουμε κυρίως στα θετικά τους. Ας εστιάσουμε στη δύσκολη συμπεριφορά τους μόνο τη χρονική στιγμή που την έχουν, ας τους δώσουμε έπειτα τον χώρο να κατανοήσουν τις συνέπειές της και να εκφράσουν το πώς αισθάνονται, αφού βέβαια τους εκφράσουμε και εμείς το δικό μας συναίσθημα σε σχέση με την συμπεριφορά τους. Ας μην ξεχνάμε πως το κάθε παιδί γεννιέται με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, αλλά και οι γονείς και το ευρύτερο περιβάλλον του μπορούν να το επηρεάσουν θετικά, να αλλάξουν τις δύσκολες συμπεριφορές του και να το βοηθήσουν να μην παραμείνει «εγκλωβισμένο» σε αυτές για μια ζωή.

Αγαπητοί γονείς, δύσκολο το έργο μας. Προσωπικά, ένα πράγμα ζήτησα φέτος από τον Άγιο Βασίλη: χώρο μέσα μου αλλά και μέσα στον χρόνο της καθημερινότητας, χώρο ώστε να μπορώ να είμαι λίγο «άτακτη», λίγο «καλή» και λίγο απ’ όλα, ώστε να αντέχω και το λίγο απ’ όλα της μικρής μου σβούρας! Σας εύχομαι καλές γιορτές, γεμάτες με… απ’ όλα!

Η κ. Σουζάνα Παπαφάγου είναι κλινική ψυχολόγος-οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια.