Το «Άγγιγμα και Όρια» είναι μια δράση ενημέρωσης, εστιασμένη στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, με κύριο και βασικό της σκοπό την προστασία των παιδιών σε σχέση με το σώμα τους. Αποτελείται από μια ομάδα ειδικών (ψυχολόγους, θεατροπαιδαγωγούς και δικηγόρο), οι οποίοι πραγματοποιούν μαζί συναντήσεις τριών κύκλων. Στον πρώτο και στον δεύτερο κύκλο οργανώνονται ομιλίες για ενήλικους με θέμα την «Διαπαιδαγώγηση και διαχείριση της σεξουαλικότητας του παιδιού» και το «Άγγιγμα-Όρια και προστασία». Στον τρίτο κύκλο πραγματοποιούνται βιωματικά εργαστήρια για παιδιά 4 έως 12 χρόνων, χωρισμένα ανά ηλικιακές ομάδες, με θέμα «Συναισθήματα, σώμα και προστασία».

Στόχος της ομάδας είναι η ενημέρωση σχετικά με την αυτονομία που μπορεί και που χρειάζεται να έχει ένα παιδί σε σχέση με το σώμα του και πώς αυτή επιδρά στην αυτοεκτίμηση, στον αυτοσεβασμό αλλά και στην αυτοπροστασία του. Το Τaλκ συζήτησε με τους ανθρώπους της ομάδας, με αφορμή την υπόθεση της αρπαγής και της κακοποίησης ενός δεκάχρονου κοριτσιού στη Θεσσαλονίκη, αλλά και τις υποθέσεις δύο εκπαιδευτικών που αποπλάνησαν μαθήτριές τους, που αφενός σόκαραν το πανελλήνιο και αφετέρου έφεραν και πάλι στο προσκήνιο την αναγκαιότητα για τη ‒σχεδόν ανύπαρκτη‒ σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στο σχολείο και στην οικογένεια και για τις ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις της απουσίας της.

Καλησπέρα σε όλους. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι το βασικό εργαλείο πρόληψης απέναντι στην παιδική σεξουαλική κακοποίηση.  Όμως, δεν έχει ενταχθεί συστηματικά στην εκπαίδευση, ενώ ο αριθμός των γονέων που ενημερώνουν σωστά τα παιδιά τους είναι ελάχιστος. Γιατί, άραγε, συμβαίνει αυτό στην Ελλάδα;

Είναι μια πικρή αλήθεια ότι στην Ελλάδα ελάχιστα βήματα έχουν γίνει προς την κατεύθυνση της ένταξης της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στην εκπαίδευση, αλλά και στο πλαίσιο του γονεϊκού ρόλου. Η χώρα μας αποτελεί μία από τις ελάχιστες ευρωπαϊκές που δεν ακολουθεί συγκεκριμένη πολιτική εντός σχολικού πλαισίου στο συγκεκριμένο θέμα, μαζί με τη Βουλγαρία, τη Λιθουανία, την Ιταλία και την Κύπρο.

Ας προσπαθήσουμε να απαντήσουμε όμως, γιατί συμβαίνει αυτό στην Ελλάδα. Με μια μικρή ιστορική αναδρομή, θα δούμε ότι για πρώτη φορά τέθηκε επίσημα το ζήτημα της σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία το 1964 από τον τότε Γ.Γ. του Υπουργείου Παιδείας, Ευάγγελο Παπανούτσο. Έκτοτε, όσες προσπάθειες έχουν γίνει, έχουν δυστυχώς έρθει αντιμέτωπες με αντιδράσεις, κυρίως της Εκκλησίας.  Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί ότι το 2001 ο Ζήσης Παπαθανασίου, πρόεδρος του Ελληνικού Σεξολογικού Ινστιτούτου και γυναικολόγος, και ο ψυχίατρος Κώστας Γκοτζαμάνης ανέλαβαν να γράψουν και να εκδώσουν το σχολικό βιβλίο για τη σεξουαλική εκπαίδευση. Έπειτα από αντιδράσεις, ακόμη και αφορισμό των βιβλίων, αυτά δεν έφτασαν ποτέ στις τάξεις…

Η ευρύτερη αυτή κοινωνικο-πολιτική «δυσκολία» και ακαμψία εκφράζεται αντίστοιχα και σε ένα μεγάλο ποσοστό και μέσα στην ελληνική οικογένεια, όπου οι συζητήσεις γύρω από το σεξ, τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, τις ταυτότητες φύλου και τις μορφές οικογένειας, είναι συνήθως «ταμπού» και συνδεδεμένες με συναισθήματα ντροπής. Παρόλα αυτά, θεωρούμε πως όσο περισσότερο διασαφηνίζεται το περιεχόμενο της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και το πόσο πολύ μπορεί να συνεισφέρει στην πρόληψη της κακοποίησης και άλλων δυσάρεστων εμπειριών, τόσο πιο κοντά ερχόμαστε στο να την αγκαλιάσει και η ελληνική κοινωνία. Αυτό, τουλάχιστον, μας δείχνει η μέχρι τώρα καλή πορεία του «Άγγιγμα και Όρια».

Άγγιγμα και όρια, λοιπόν. Ποια είναι τα όρια στο άγγιγμα και από πότε και με ποιους τρόπους πρέπει να τα διδάξουμε στα παιδιά μας;

Ο τρόπος που αγγίζουμε ένα μωρό και στη συνέχεια ένα παιδί είναι ο τρόπος μέσα από τον οποίο εκείνο μαθαίνει για το άγγιγμα. Το πώς το αγγίζουν οι γονείς του, το πώς επιτρέπουν εκείνοι να το αγγίζουν άτομα έξω από την οικογένεια, το τι επιτρέπεται και τι δεν επιτρέπεται, είναι αρχικά μια διαδικασία βιωματική. Από την ηλικία των τριών ετών είναι σημαντικό να μιλήσουμε στο παιδί πιο ξεκάθαρα για τα όρια στο άγγιγμα που ορίζονται από την έννοια του ιδιωτικού.

Ποια είναι τα ιδιωτικά μέρη στο σώμα μας, ο ιδιωτικός μας χώρος και ο ιδιωτικός μας χρόνος;

Τα γεννητικά μας όργανα, το στήθος, αλλά και το στόμα, είναι τα ιδιωτικά μας μέρη και κάποιος επιτρέπεται να μας αγγίξει σε αυτά μόνο για λόγους υγιεινής και για λόγους ιατρικούς. Όταν μιλάμε για ιδιωτικότητα στον χώρο, εξηγούμε πού επιτρέπεται το παιδί να αγγίζει τα ιδιωτικά του μέρη ή πού μπορεί να βρίσκεται χωρίς εσώρουχο και πού όχι. Όσον αφορά τον ιδιωτικό χρόνο, αυτός μπορεί να είναι ο χρόνος του αυνανισμού, η ώρα της τουαλέτας ή η ώρα του μπάνιου, ακόμα και η ώρα της αλλαγής ρούχων.

Μεταβάλλονται τα όρια στο άγγιγμα ανάλογα με την ηλικία;

Τα όρια στο άγγιγμα δεν αλλάζουν με την ηλικία. Όπως όταν είμαστε παιδιά κανείς δεν έχει το δικαίωμα να μας αγγίξει στα ιδιωτικά μας σημεία, έτσι και στην εφηβεία όπως και στην ενήλικη ζωή, κανείς δεν έχει δικαίωμα να μας αγγίξει αν εμείς δεν το επιθυμούμε. Το όριο στην εφηβεία και στην ενήλικη ζωή μπορεί να ορίζεται από το συναίσθημα που δημιουργεί το άγγιγμα. Αν ένα άγγιγμα μας κάνει να νιώθουμε όμορφά, είναι ένα άγγιγμα που είναι μέσα στα όρια μας. Αν ένα άγγιγμα μας κάνει να νιώθουμε άβολα, είναι ένα άγγιγμα που έχει ξεπεράσει τα όρια μας.

Έχετε στοιχεία για τα σεξουαλικά κακοποιημένα παιδιά στην Ελλάδα, αλλά και για τους ενήλικους που κακοποιήθηκαν ως παιδιά; Μπορείτε να εκτιμήσετε το ποσοστό των περιπτώσεων που αποκαλύπτονται σε σχέση με το αντίστοιχο των περιπτώσεων που καλύπτονται από πέπλο σιωπής;

Μια πολύ καλή ερώτηση, αλλά δυστυχώς με μια καθόλου σαφή απάντηση. Τα ακριβή στατιστικά για την Ελλάδα, αλλά και για οποιαδήποτε άλλη χώρα, δεν τα ξέρει κανείς. Η άγνοια αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η παιδική σεξουαλική κακοποίηση είναι βουβή και αρκετές φορές ούτε το ίδιο το παιδί δεν την αντιλαμβάνεται, τουλάχιστον τη δεδομένη στιγμή.

Όταν αναφερόμαστε σε σεξουαλική κακοποίηση, το μυαλό μας πηγαίνει καταρχάς στη διείσδυση. Όμως, οι περισσότερες μαρτυρίες ανθρώπων, όταν είναι πλέον ενήλικοι, κατά την διάρκεια της θεραπείας τους, μιλούν για περιστατικά θωπείας, ερωτικών χαδιών και φιλιών. Σπάνια υπάρχει διείσδυση, γιατί σε αυτή την περίπτωση υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να υπάρξουν αποδείξεις σχετικές με την κακοποίηση. Όλα, λοιπόν, γίνονται πολύ κρυφά και «επιφανειακά». Το τραύμα, όμως, είτε πρόκειται για θωπεία είτε για κανονικό βιασμό, είναι ακριβώς το ίδιο. Για αυτόν το λόγο, όλες οι προαναφερθείσες πράξεις θεωρούνται ως κακοποίηση, ακόμα και σε νομικό επίπεδο.

Πώς μπορούμε να καταλάβουμε αν ένα παιδί κακοποιείται σεξουαλικά; Έχει ελπίδες να ξεπεράσει ποτέ το τραύμα του;

Ένα παιδί το οποίο κακοποιείται σεξουαλικά δεν θα το πει. Δεν θα το πει για πολλούς λόγους. Αρχικά μπορεί να μην αντιληφθεί ότι αυτό που του συμβαίνει είναι κακοποιητικό. Δυστυχώς, τα παιδιά έχουν συνηθίσει την ιδέα πως επιτρέπεται ένας ενήλικος να τα ακουμπήσει στο σώμα τους, έστω και για πλάκα. Ένας άλλος λόγος είναι η ντροπή. Έχουν μάθει να ντρέπονται για το σεξ, για τα γεννητικά τους όργανα και για οτιδήποτε έχει να κάνει με το σώμα. Οπότε μέσα σε ένα σπίτι όπου τα παραπάνω θεωρούνται ντροπή ή κακά ή βρόμικα, ένα παιδί σίγουρα δεν θα σκεφτεί ποτέ να επικοινωνήσει τι του έχει συμβεί.

Αν, κατ’ εξαίρεση, μπορέσει και το πει, αυτό θα συμβεί χάρη στις βάσεις της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης που έχουν τεθεί από τη βρεφική του ηλικία μέχρι την ηλικία κακοποίησής του. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε εμείς ως γονείς είναι να φροντίσουμε για την σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών μας, να έχουμε σχέσεις ουσιαστικές μαζί τους και να τα παρατηρούμε. Να παρατηρούμε τις όποιες ξαφνικές αλλαγές: Για παράδειγμα, να αρνούνται έναν συγκεκριμένο χώρο ή έναν συγκεκριμένο άνθρωπο ή μια κατάσταση.

Σχετικά με το τραύμα, τώρα. Όπως αναφέραμε και πριν, είτε αυτό εμπεριέχει διείσδυση είτε είναι ένα «απλό» ερωτικό χάδι, η ψυχική κακοποίηση είναι ακριβώς ίδια. Το μόνο σίγουρο είναι ότι το ποιος είναι ο θύτης (αν βρίσκεται εντός ή εκτός οικογένειας) θα παίξει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στο μέγεθος και στο βάθος του. Η άμεση, έγκαιρη, θεραπεία του είναι πολύ βασική για την αντιμετώπισή του.

Ένας ενήλικος που κακοποιήθηκε σεξουαλικά στην παιδική του ηλικία και δεν αντιμετώπισε το τραύμα του έχει υψηλές πιθανότητες να επαναλάβει σε παιδιά τα όσα βίωσε;

Ένας άνθρωπος που  κακοποιεί σεξουαλικά ένα παιδί τις περισσότερες των περιπτώσεων έχει υπάρξει και ο ίδιος θύμα. Όμως, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι όποιος έχει κακοποιηθεί θα κακοποιήσει. Αν συνέβαινε αυτό, θα είχαμε καταστραφεί ως κοινωνία. Πιστέψτε μας!

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός παιδόφιλου; Ποιο το ποσοστό ανδρών/γυναικών;

Ένας άνθρωπος ο οποίος κακοποιεί σεξουαλικά ένα παιδί έχει κοινωνική ζωή ίδια με τη δική μας. Εξωτερικά, δεν τον προδίδει απολύτως τίποτα. Χρειάζεται να ρίξουμε μια δεύτερη ή ακόμα και μια τρίτη ματιά, απομακρυσμένη από το συναίσθημα που μπορεί να τρέφουμε για εκείνον ή από τον σεβασμό προς την κοινωνική θέση που μπορεί να έχει.

Πάντως, κάποια από τα στοιχεία τού χαρακτήρα αυτών των ανθρώπων είναι η έντονη ανάγκη για κυριαρχία και για έλεγχο (η οποία δεν εκδηλώνεται πάντοτε αρνητικά. Έλεγχος π.χ. είναι και το να σου αγοράζω συνέχεια πολλά παιχνίδια), η έλλειψη ενσυναίσθησης και φυσικά ο σαδισμός.

Σχετικά με τα στατιστικά, πάλι δεν υπάρχει σαφής απάντηση. Πρόσφατα φαίνεται πως αποκαλύφθηκε μια γυναίκα παιδεράστρια. Είναι η μόνη; Σίγουρα όχι. Όπως αναφέραμε και πριν, η παιδεραστία είναι μια βουβή κακοποίηση, για την οποία ελάχιστα γνωρίζουμε.

Με απλά λόγια, τι πρέπει να συμβουλεύουμε τα παιδιά μας να προσέχουν (πάντοτε ανάλογα με την ηλικία τους) και πώς μπορούμε να δρούμε προληπτικά, χωρίς όμως να γινόμαστε υπερπροστατευτικοί, υπερβολικοί, φοβικοί; Επίσης, πόσο ανοιχτά μπορούμε να τους μιλήσουμε για την παιδοφιλία ως κατάσταση και από ποια ηλικία και μετά;

Όλα ξεκινούν από το άγγιγμα. Πότε και ποιος επιτρέπεται να τα αγγίξει. Και αυτό είναι ένα μήνυμα το οποίο περνάμε στα παιδιά από τη βρεφική τους ηλικία. Μέσα από τα όρια στο άγγιγμα, μαθαίνουμε τον σεβασμό για το σώμα μας, τα συναισθήματα μας, τον εαυτό μας. Δε χρειάζεται να αναφερθεί ο όρος «παιδοφιλία» ή «παιδεραστία». Χρειάζεται μόνο να περάσουμε τα μηνύματα του σεβασμού και της προστασίας. Αυτή είναι η ασπίδα του παιδιού. Αυτή, και η αγάπη μας. Η αγάπη άνευ όρων, που δεν αρχίζει και κυρίως δεν τελειώνει κάπου. Έτσι, το παιδί θα ξέρει πως οτιδήποτε του συμβεί ή όποια στιγμή νιώσει άβολα και «ακούσει» το συναίσθημα του, θα μπορέσει να το επικοινωνήσει σε εμάς, με σκοπό της προστασία του και χωρίς φόβο πως θα σταματήσουμε να το αγαπάμε!

Οι συναντήσεις της ομάδας «Άγγιγμα και Όρια» πραγματοποιούνται κυρίως σε σχολεία και σε δήμους, είτε με μορφή ημερίδας/διημερίδας είτε ως ξεχωριστές συναντήσεις. Περισσότερες και πιο αναλυτικές πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα https://aggigmakaioria.gr/