«Μπορείς ν ανακαλύψεις περισσότερα για έναν άνθρωπο μέσα σε μία ώρα παιχνιδιού από ότι μέσα σ ένα χρόνο συζήτησης» (Πλάτων) 

Από τις πρώτες εβδομάδες της ζωής του, το βρέφος ανακαλύπτει τα σωματικά του όρια, παίζει με τα χέρια του, αγγίζει ότι το περιβάλλει, αρπάζει αντικείμενα αναπτύσσοντας τόσο τις κινητικές του όσο και τις απτικές του ικανότητες. Το παιχνίδι του είναι μοναχικό καθώς δεν αλληλοεπιδρά συνειδητά με τους άλλους.

Στη συνέχεια, το παιχνίδι λειτουργεί σαν πηγή αλληλεπιδράσεων με τον κόσμο γύρω του. Από τον 8ο μήνα και μετά, τα παιδιά επιδίδονται στο παράλληλο παιχνίδι μιμούμενο το ένα το άλλο. Παίζουν μόνα τους ωστόσο αναπτύσσουν συντροφικότητα. Όσο μεγαλώνει το παιδί, το παιχνίδι τού δίνει την ευκαιρία να αναπτύξει τις γνωστικές του ικανότητες και, σιγά σιγά τις ψυχοκινητικές δεξιότητες, τη λεπτή κινητικότητα και τον συντονισμό του. Ξεκινά να παίζει παιχνίδι ρόλων, να επινοεί φανταστικές καταστάσεις και να χρησιμοποιεί κούκλες ή ζωάκια αναπαριστώντας τις ιστορίες του. Στην πορεία, το παιχνίδι γίνεται πολύπλοκο και συνδέεται άμεσα με την κλασική έννοια της μάθησης, αναπτύσσει τη λογική του και τη δημιουργικότητά του. Από την ηλικία περίπου των 5,5 ετών, μαθαίνει τους κανόνες που διέπουν τα ομαδικά παιχνίδια, τα αθλήματα ή τα επιτραπέζια, κατανοεί τη θέση του και την αξία του στην ομάδα, συντονίζεται τόσο σωματικά όσο και ψυχοκοινωνικά με τους ομήλικους του. Αναπόφευκτα χάνει κι έτσι μαθαίνει να ματαιώνεται, να αντιμετωπίζει τις απογοητεύσεις του και τα όρια του, να ξαναπροσπαθεί.

Η επιλογή του παιχνιδιού

Βρίσκεστε σε ένα πολυκατάστημα με παιχνίδια, όπου μέσα από μια τεράστια ποικιλία πρέπει να βρείτε το κατάλληλο παιχνίδι για το παιδί σας. Δύσκολο! Τελικά, τα φορτωμένα ράφια μάλλον δε βοηθούν. Ας δούμε ποια είναι τα κριτήρια για τη σωστή επιλογή παιχνιδιού.

• Το παιχνίδι που επιλέγω είναι διασκεδαστικό;

Πριν το αγοράσετε, σκεφτείτε εάν το παιχνίδι αυτό θα δώσει χαρά στο παιδί σας, αν ταιριάζει με τις προτιμήσεις του. Αυτό το κριτήριο είναι πολύ σημαντικό καθώς το ζητούμενο είναι να περάσει όμορφα και να επιστρέφει με χαρά να ξαναπαίξει το ίδιο παιχνίδι και μάλιστα να το θυμάται κι όταν μεγαλώσει. Αν όμως, το παιδί δεν έχει ενδιαφέρον για το παιχνίδι, θα το αφήσει απλώς στην άκρη.

• Το παιχνίδι που επιλέγω είναι ασφαλές;

Καλό θα ήταν να ελέγχετε την ποιότητα και την αντοχή των υλικών που χρησιμοποιούνται, καθώς ορισμένα παιχνίδια σπάνε εύκολα και μπορεί να μην είναι ασφαλή. Εάν το παιδί σας είναι κάτω των 3 ετών, μην προσφέρετε παιχνίδια με μικρά μέρη ή κορδόνια επειδή μπορεί να προκαλέσουν πνιγμό ή τραυματισμό.

• Το παιχνίδι είναι κατάλληλο για την ηλικία και το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού μου;

Για να είναι ενδιαφέρον ένα παιχνίδι πρέπει να εμπεριέχει μια μικρή πρόκληση για το παιδί, ενώ ταυτόχρονα να μην το αποθαρρύνει ή να κλονίσει την αυτοπεποίθηση του. Εάν το παιχνίδι είναι πολύ εύκολο, το παιδί πολύ πιθανά να βαρεθεί. Αντίθετα, εάν το παιχνίδι είναι περίπλοκο, μπορεί να γίνει πηγή απογοήτευσης και έτσι το παιδί να μην το χρησιμοποιεί πλέον. Η ισορροπία αυτή είναι πολύ σημαντική καθώς η πιθανή και συνεχόμενη απογοήτευση ενδέχεται να καταγραφεί στο παιδί ως ανικανότητα, και η πεποίθηση «δεν είμαι καλός σε τίποτα» να τον ακολουθεί στην ενήλικη ζωή του.

Όσο αφορά στις ηλικιακές ενδείξεις στις συσκευασίες, ο ρόλος τους είναι να σας κατευθύνουν χωρίς αυτό ωστόσο να καθιστά την επιλογή σας πάντα ασφαλή. Για καθαρά εμπορικούς λόγους, το εύρος στις ηλικίες είναι αρκετά μεγάλο (για παράδειγμα η ένδειξη λέει 3-5) κι ενώ το παιχνίδι ταιριάζει περισσότερο σε ένα παιδί μεταξύ 3 και 3,5 ετών, ενδέχεται να το αγοράσει και καταναλωτής που έχει ένα παιδί στα 5. 

• Είναι το παιχνίδι «πολυμορφικό»; / «πολυεπίπεδο»

Τα παιχνίδια που δίνουν στο παιδί τη δυνατότητα να παίξει με διαφορετικούς τρόπους συχνά το απασχολούν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα καθώς του επιτρέπουν να συμμετέχει ενεργά σε αυτά, ακόμα και να τα αλλάζει ανάλογα με τη διάθεση του. Αντίθετα, παιχνίδια που προσφέρουν μόνο μία δραστηριότητα -όπως για παράδειγμα το παιδί βάζει ένα αντικείμενο σε μια συγκεκριμένη θέση ή πατάει ένα κουμπί για να ακούσει μια μουσικούλα- συνήθως δεν κρατάνε στα παιδιά το ενδιαφέρον για πολύ καιρό. Τα τουβλάκια είναι ένα καλό παράδειγμα ενός «πολυεπίπεδου» παιχνιδιού: το μικρό παιδί μπορεί, στην αρχή, να τα πάρει και να τα ρίξει, στη συνέχεια να γκρεμίσει όλους τους πύργους που φτιάξατε και αργότερα να χτίσει τους δικούς του πύργους. Σε μια μεγαλύτερη ηλικία, τα τουβλάκια θα το βοηθήσουν να δημιουργήσει πιο περίπλοκες κατασκευές και να εισάγει κ άλλα από τα παιχνίδια του σε αυτές δημιουργώντας ιστορίες.

• Πόσο κοστίζει το παιχνίδι;

Η τιμή είναι επίσης ένας παράγοντας που πρέπει να λάβετε υπόψη κατά την αγορά ενός παιχνιδιού καθώς τα ακριβά παιχνίδια δεν είναι απαραίτητα και τα πιο κατάλληλα για το παιδί σας. Τα παιχνίδια ακολουθούν επίσης τη μόδα. Ο ήρωας της τελευταίας δημοφιλούς ταινίας και τα κατορθώματα του όταν αυτά παίρνουν τη μορφή παιχνιδιού σίγουρα κοστίζουν περισσότερο. Μια καλή ιδέα θα ήταν να ανταλλάζετε παιχνίδια με φίλους που έχουν παιδιά στην ηλικία των δικών σας ή να ζητήσετε από τους στενούς συγγενείς να αγοράσουν στα γενέθλια ή τα Χριστούγεννα ένα συγκεκριμένο παιχνίδι που εσείς κρίνετε ταιριαστό με το παιδί σας.

• Είναι το παιχνίδι εκπαιδευτικό;

Μπορεί να είναι ενδιαφέροντα, όμως τα εκπαιδευτικά παιχνίδια δεν είναι τόσο απαραίτητα όσο συνηθίζουμε να πιστεύουμε. Αντίθετα, οι καθημερινές του δραστηριότητες και η επαφή με το περιβάλλον διασφαλίζουν την ολιστική και άρτια ανάπτυξη του παιδιού σας. Για παράδειγμα, η λεπτή κινητικότητα αναπτύσσεται όταν χρησιμοποιεί ένα κουτάλι ή προσπαθεί να φορέσει τις κάλτσες του. Με τον ίδιο τρόπο, η γλώσσα του αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια αλληλεπιδράσεων με τους γονείς του και τους ανθρώπους γύρω του. Ακόμα κι όταν το δείτε να ψάχνει μέσα στο κουτί παιχνιδιών του και να επιλέγει, αναπτύσσει την παρατηρητικότητα του. Υπό αυτήν την έννοια, όλα τα παιχνίδια καθώς και κάθε διάδραση του παιδιού σας έχουν εκπαιδευτικό δυναμικό.

Ας πάρουμε ένα απλό παράδειγμα: Ένα λούτρινο σκυλάκι μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη του παιδιού με διαφορετικούς τρόπους: καθώς το ντύνει, το πετάει ψηλά και το ξαναπιάνει, να το μετακινεί ή να το τοποθετεί ανάμεσα σε άλλα αντικείμενα εξασκεί εξαιρετικά τόσο τη λεπτή όσο και την αδρή κινητικότητά του. Επινοεί μια προσωπικότητα για το σκυλάκι του, του μιλάει, εφευρίσκει για αυτό μια ιστορία, το εμπλέκει σε ρόλους με άλλα παιχνίδια, εξασκώντας έτσι τη φαντασία και τη γλωσσική του ικανότητα.

• Ποιο παιχνίδι θα αναπτύξει το παιδί μου;

Οι προτιμήσεις του παιδιού σας μπορούν να βοηθήσουν ώστε να επιλέξετε το παιχνίδι. Ωστόσο, καλό θα ήταν να του επιτρέψετε να εξερευνήσει και διαφορετικά παιχνίδια. Πριν αγοράσετε ένα παιχνίδι, σκεφτείτε τι διαφορετικό θα προσφέρει στο παιδί σας σε σχέση με αυτά που ήδη έχει. Τι νέο έχει να προσφέρει στην αναπτυξιακή του πορεία; Είναι ίσως συμπληρωματικό με τα παιχνίδια που ήδη έχει κ όχι απλώς άλλο ένα ίδιο; Του επιτρέπει να εξασκήσει μια ικανότητα; Τονώνει τη φαντασία του; Προκαλεί ενδιαφέρον; Προσφέρει γνώση; Ασκεί τη μνήμη του και την παρατηρητικότητα του;

Είναι πολύ σημαντικό να τονίσουμε και την ποσότητα των ερεθισμάτων που δέχεται ένα παιδί μέσα στην καθημερινότητα του. Φανταστείτε ένα δωμάτιο γεμάτο παιχνίδια που το καθένα από μόνο του επιτελεί διαφορετικό σκοπό, τα τουβλάκια μπερδεμένα με τα κομμάτια του παζλ, οι ιππότες του κάστρου μαζί με τα ζώα της θάλασσας και το φόρεμα της Έλσας! Τι από όλα αυτά μπορεί να συγκρατήσει και να απολαύσει με όλες τις αισθήσεις του το παιδί σας;  Μια καλή ιδέα θα ήταν να έχει ένα δυο παιχνίδια και τα υπόλοιπα να τα έχετε αποθηκευμένα έτσι ώστε κάθε δύο μέρες να τα αντικαθιστάτε. Εναλλακτικά, να τα έχετε ομαδοποιημένα ώστε να διευκολύνετε το παιδί στην επιλογή μαθαίνοντάς του ταυτόχρονα με έμμεσο τρόπο την αξία της τάξης στον χώρο.

«Ταΐστε» τη φαντασία του!

Σκεφτείτε πόσα μαγικά μπορεί να κρύβει το ντουλάπι με τις ξύλινες κουτάλες, τα πλαστικά μπολ, τα καπάκια και τις πετσέτες! Το παιδί σας μπορεί να διασκεδάσει στοιβάζοντας τα δοχεία ή βρίσκοντας τα σωστά καπάκια. Με τις ξύλινες κουτάλες θα παίξει τον μάγειρα και αν τις χτυπήσει στο πάτωμα μεταμορφώνεται σε μουσικό ή μαέστρο. Το χάρτινο κουτί από τον νέο εκτυπωτή σας γίνεται εύκολα βάρκα, αυτοκίνητο, κουκλόσπιτο,  γκαράζ ή κρεβατάκι για το λούτρινο σκυλάκι. Μια πετσέτα ή ένα απλό πανί μπορεί να μεταμορφωθεί στην κάπα του σούπερ ήρωα και τα ρούχα της μαμάς να χρησιμοποιηθούν στη μεταμφίεση.

Με οδηγούς την αγάπη σας, την κρίση, το ένστικτο και τη φαντασία σας επιλέξτε το παιχνίδι που θα ταιριάζει στην ηλικία, τις προτιμήσεις και την προσωπικότητα του παιδιού σας. Να θυμάστε ότι τα παιδιά δεν έχουν ανάγκη πολλά παιχνίδια αλλά ένα ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον παιχνιδιού.

Η κ. Κατερίνα Χοτζόγλου είναι Κλινική Ψυχολόγος ΜΑ – Παιδοψυχολόγος MSc – Ψυχοθεραπεύτρια και Ψυχολόγος των Εκπαιδευτηρίων Καίσαρη.