«Μαμά τρέχα! Έχουμε σοβαρό πρόβλημα». Έτρεξα, και τι να δω, η μικρή είχε σχεδόν χωθεί μέσα στο τζάκι με έναν φακό και συνέχισε να μιλά, «Λοιπόν, θα πρέπει να καθαρίσουμε λίγο εδώ μέσα, φέτος ο Άγιος θα είναι ιδιαίτερα κουρασμένος, δε θέλουμε να ταλαιπωρηθεί από τις σκόνες και να λερωθεί». Αφού κατάφερα να την καθησυχάσω πως ο Άγιος έχει τους τρόπους του, καθίσαμε μπροστά στο τζάκι και μου αράδιασε ιστορίες για ξωτικά, ταράνδους, παιχνίδια που ζωντανεύουν στο σκοτάδι, γλυκά που αλλάζουν χρώμα ανάλογα με τη διάθεση εκείνου που θα τα φάει, μάλιστα μου είπε πως θα πρέπει να φουρνίσουμε ένα ταψάκι μέσα στις επόμενες μέρες. Μου αφηγήθηκε ιστορίες με ό,τι βάζει αλλά κυρίως με ό,τι δεν βάζει ο νους σας. Όταν ολοκληρώσαμε αυτή μας τη συζήτηση (ας το πούμε ολοκληρώσαμε, γιατί δεν ολοκληρώνονται αυτές οι συζητήσεις), αισθανόμουν σαν να είχα κατέβει εγώ από μια καμινάδα και να είχα προσγειωθεί στο σαλόνι ενός πολύχρωμου πλάσματος, και ήμουν επίσης πολύχρωμη διότι η καμινάδα ενός τέτοιου πλάσματος δεν μπορεί παρά να είναι γεμάτη χρωματιστή σκόνη! Καθώς κοιτούσα το μικρό μου πλάσμα σκέφτηκα: «Τι διαφορά έχει άραγε από το πλάσμα της φαντασίας της Κατερίνας Κρις στο βιβλίο της “Η Φαντασία”;»

Σκέφτηκα αυτόν τον συμπαθητικό κύριο στο βιβλίο (το ζωγραφισμένο και γραμμένο από ένα πλάσμα γεμάτο φαντασία) που ξεκίνησε τα πρώτα του βήματα ως μια φωτεινή ύπαρξη, γεμάτη χρώμα και δημιουργική διάθεση και καθώς περνούσαν από πάνω του οι επιβολές των μεγάλων και θεσπίζονταν οι κανόνες τους, οι τάχα κανόνες της πραγματικότητας, έχανε τα χρώματα του, καθώς απομακρυνόταν από τη φαντασία του, που μόνο εκείνη είχε τη δύναμη να γεμίσει τη ζωή του με φως. Το μυαλό μου πήγε σε όλους τους ενήλικους με τους οποίους έχω την τιμή να συνεργάζομαι… Όσοι λένε πως έχουν χάσει το νόημα της ζωής και ψάχνουν να το βρουν μέσα από την επαφή τους με την πραγματικότητα, μια πραγματικότητα στεγνή από φαντασία και δημιουργικότητα, δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να εγκλωβίζονται μέσα σε έναν λαβύρινθο. Βλέπετε όσο κάποιος επιθυμεί να πορευτεί στον δρόμο της ενηλικίωσης προσπαθώντας να αποτάξει από πάνω του κάθε τι παιδικό, τόσο χάνεται σε ένα άχρωμο τούνελ.

Η αλήθεια είναι πως για να μπούμε στον κόσμο της πραγματικότητας και να παραμείνουμε ψυχικά υγιείς μέσα σε αυτόν τότε δεν θα πρέπει ποτέ να αποχωριστούμε το πλάσμα της φαντασίας μας, απλώς θα πρέπει σε κάποιες περιπτώσεις να καταφέρουμε να το προσαρμόσουμε με δημιουργικό τρόπο στην ενήλικη ζωή!  Για αρκετά χρόνια, η φαντασία λαμβανόταν υπόψιν ως ένα στοιχείο που ωθεί τους ανθρώπους, κυρίως της μικρής ηλικίας, να ξεφεύγουν από την πραγματικότητα και σχεδόν επιβαλλόταν, με την έναρξη του σχολείου, να βάζει το παιδί τη φαντασία του στην άκρη για να ασχοληθεί με τον πραγματικό κόσμο. Τα τελευταία χρόνια όμως, όσοι δουλεύουμε τόσο με μικρά όσο και με μεγάλα παιδιά αναγνωρίζουμε στη φαντασία ένα διαφορετικό, κρίσιμο και πολύτιμο ρόλο που συνδέεται άμεσα με τη γνωστική τους ανάπτυξη.

Η φαντασία είναι το βασικό όχημα που έχει ο άνθρωπος ώστε να μεταβεί στον πλανήτη της γνώσης. Δίχως τη φαντασία δεν θα μπορούσε να επιλυθεί κανένα πρόβλημα μιας και θα ήταν αδύνατη η ενσωμάτωση της προσωπικής εμπειρίας στη μαθησιακή διαδικασία. Μπορούμε να πούμε, λοιπόν, με μεγάλη σιγουριά πως για να κατανοήσουν τα παιδιά την πραγματικότητα χρειάζονται άμεσα τη φαντασία. Για να καταφέρει ο άνθρωπος να εξελίξει τη σκέψη του, να χρησιμοποιήσει τις πληροφορίες που του δίνονται με νέους τρόπους, να πειραματιστεί με νέες έννοιες, για να σκεφτεί πιο ευέλικτα, για να μάθει να κατανοεί τη θέση των άλλων ανθρώπων, η φαντασία και η δημιουργική σκέψη είναι απαραίτητες!

Στη βιβλιογραφία τα τελευταία χρόνια μελετάται κατά πόσο τα σημερινά παιδιά έχουν τα κατάλληλα ερεθίσματα που θα επιτρέψουν την καλλιέργεια της φαντασίας και της δημιουργικής σκέψης, μια και απορροφώνται όλο και περισσότερο από την τεχνολογία και από φορτωμένα προγράμματα και απομακρύνονται από τη φύση και τον ελεύθερο χρόνο. Ατέλειωτες ώρες στον υπολογιστή, στην τηλεόραση και σε βιντεοπαιχνίδια έχουν ως αποτέλεσμα τα παιδιά να συμμετέχουν παθητικά σε έναν κόσμο που κάποιος άλλος έχει δημιουργήσει για αυτούς, αντί να έχουν το χώρο και το χρόνο να ονειρευτούν το δικό τους κόσμο, έναν κόσμο όπως εκείνον στο Αστρικό Χωριό (αναζητήστε το).

Το ίδιο συμβαίνει και στα παιδιά που παρακολουθούν πολλές δραστηριότητες μέσα σε μια εβδομάδα, και αυτό γιατί αν και έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν δεξιότητες, δεν έχουν καμία δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν τη δημιουργικότητα και τη φαντασία τους για να αποφασίσουν πώς να χρησιμοποιήσουν το χρόνο τους και να διερωτηθούν τι θα ήθελαν να εξερευνήσουν περισσότερο με το δικό τους ρυθμό και το δικό τους τρόπο.

Οι περισσότεροι γονείς μού εμπιστεύονται ότι φοβούνται πως αν δώσουν στα παιδιά πάρα πολύ ελεύθερο χρόνο θα χάσουν ευκαιρίες για μάθηση. Σπεύδω να τους τονίσω πως αν και μπορεί να έχουν τις καλύτερες προθέσεις, η συμπίεση του ελεύθερου χρόνου δε φαίνεται να ευνοεί τα παιδιά.  Οι μικροί κάτοικοι της Γης χρειάζονται απεγνωσμένα χώρο και χρόνο και πρέπει να μένουν ελεύθεροι από τις ατζέντες των ενηλίκων για να αναπτύξουν δημιουργικά τη φαντασία τους. Ακόμα και αν τα παιδιά διαμαρτύρονται ότι βαριούνται επειδή δεν έχουν τίποτα να κάνουν, οι γονείς πρέπει να ενθαρρύνουν τα παιδιά να σκεφτούν τα ίδια πώς να γεμίσουν το χρόνο τους (διαβάστε το αντίστοιχο άρθρο).

Ο τρόπος για να βοηθήσουμε τα παιδιά να καλλιεργήσουν τη φαντασία τους δεν είναι άλλος από το να τους παρέχουμε ευκαιρίες για να την αναπτύξουν και μαντέψτε, οι ευκαιρίες αυτές βρίσκονται μέσα στο παιχνίδι. Τα παιδιά παίζοντας με τα χρώματα, με την πλαστελίνη, με το σχέδιο, με τα κουστούμια, με τις κόλλες, με τις κατασκευές μπορούν να δημιουργήσουν ένα απέραντο χάος γεμάτο από φαντασία… Σαν αυτό της Καθαρίστριας Χάος της Κατερίνας Κρις.

Τα παιδιά πρέπει να εξερευνήσουν τη φύση, να τσαλαβουτήσουν σε λακκούβες με νερά, να προσποιηθούν ότι είναι πουλιά που πετούν στον ουρανό, να αφήσουν τη φαντασία τους ελεύθερη να ανακαλύψουν νέους κόσμους και εμπειρίες! Οι αφηγήσεις, τα παραμύθια και οι ιστορίες, είναι, κατά, τη γνώμη μου το νούμερο ένα στη λίστα με τα σημαντικά ερεθίσματα που βοηθούν όχι μόνο στην ανάπτυξη της φαντασίας αλλά και στη χρήση της ως δομικό υλικό του ανθρώπου όχι μόνο στην ανήλικη μα κυρίως στην ενήλικη ζωή!

Θα σας πρότεινα αυτές τις γιορτές να ξεκινήσετε το ταξίδι στον κόσμο της φαντασίας διαβάζοντας την ιστορία του συμπαθητικού κυρίου, στο ομώνυμο βιβλίο, που ο καημένος έπεσε θύμα της προπαγάνδας «μεγάλωσες, δεν είναι αυτά για σένα πια!» και να τον βοηθήσετε  να βγάλει από την ντουλάπα το υπέροχο πλάσμα, τη φαντασία του. Καθώς θα διαβάζετε με τα μικρά σας το βιβλίο κοιτάξτε τα προσεκτικά, αφήστε τα να σας ξεναγήσουν στον κόσμο της φαντασίας και, αν είστε τυχεροί, θα σας βοηθήσουν να φτιάξετε το κλειδί για να ελευθερωθείτε εσείς οι ίδιοι! Κάπου εδώ οφείλω όμως να σας πω… Προσοχή, η φαντασία λερώνει… Συγκεκριμένα γεμίζει με χρώματα τον κόσμο των μεγάλων γκρι πλασμάτων που καμώνονται αρχηγοί της πραγματικότητας!   Ε, λοιπόν, ας τον λερώσουμε αυτόν τον κόσμο και ας φτιάξουμε έναν καλύτερο! Καλή νέα χρονιά σας εύχομαι, γεμάτη φαντασία!

Το βιβλίο της Κατερίνας Κρις Η Φαντασία κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη.

Η Σουζάνα Παπαφάγου είναι κλινική ψυχολόγος-οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια.