Η εικόνα από ένα σχολείο χειρότερων καιρών, στο αξέχαστο Au Revoir les Enfants του Louis Malle.

Μπορεί να σκέφτεστε ότι πέρυσι η κατάσταση διατηρήθηκε ομαλή όταν άνοιξαν τα σχολεία και ότι πιθανόν να συνεχίσουμε έτσι. Όμως, τα δεδομένα είναι διαφορετικά πλέον. Έχουμε έναν ιό που μεταδίδεται ευκολότερα. Ξεκινάμε με εκτεταμένη κυκλοφορία του ιού στην κοινότητα, δεν βρισκόμαστε στις αρχές Σεπτεμβρίου 2020 με 241 κρούσματα, ξεκινάμε με δεκαπλάσια. Και θα μου ξαναπείτε: «Ναι, αλλά έχουμε τον εμβολιασμό»: Στις ηλικίες κάτω των 18 ετών, σύμφωνα με το ECDC, μέχρι τις 3 Σεπτεμβρίου 93.668 παιδιά έκαναν την 1η δόση, εκ των οποίων τα 42.795 ολοκλήρωσαν ήδη τον εμβολιασμό τους. Να προσθέσουμε και 72.031 παιδιά που νόσησαν (και να υποθέσουμε ότι όλα αυτά τα παιδιά διατηρούν ανοσία μια και το 80% αυτών κόλλησε το τελευταίο 6μηνο), να υποθέσουμε ότι και τα 93.668 παιδιά της 1ης δόσης θα ολοκληρώσουν εντός των ημερών τον εμβολιασμό τους (ή θα έχουν αποκτήσει αρκετή ανοσία ήδη με την 1η δόση). Τότε πάμε στα 165.000 παιδιά με ανοσία. Να λάβουμε υπόψη και την καθυστέρηση στα στατιστικά του ECDC, να υποθέσουμε ότι θα λειτουργήσει και η καμπάνια για τον εμβολιασμό των παιδιών, άντε να πάμε σε μια αισιόδοξη πρόβλεψη 300.000 παιδιών με ανοσία. Πόσοι είναι οι μαθητές συνολικά; Για το 2018-19 η ΕΛΣΤΑΤ έδωσε περίπου 572.000 μαθητές για γυμνάσιο και λύκειο και 786.000 μαθητές σε νηπιαγωγείο και δημοτικό. Δεν ξέρουμε βέβαια πόσοι από όσους νόσησαν είναι σε γυμνάσιο και λύκειο για να υπολογίσουμε με τι μαθητική ανοσία θα ανοίξει η δευτεροβάθμια εκπαίδευση (σίγουρα όμως κάτω από 50%), ενώ με βάση τα δεδομένα σε νηπιαγωγεία και δημοτικά ξεκινάμε με μαθητική ανοσία πολύ κάτω του 10%.

Κάτι παραπάνω από τα προαπαιτούμενα
Ένα προγνωστικό μοντέλο που έχει αναπτύξει η COVSIM, μια ομάδα επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο της North Carolina και το Georgia Τech, σκιαγραφεί διαφορετικά σενάρια για το πώς θα είμαστε ως τα Χριστούγεννα και καταλήγει ότι ακόμη και με όλες τις προφυλάξεις, σε χώρους με χαμηλή προϋπάρχουσα ανοσία, θα κολλήσουν πολλά παιδιά: Στην Ελλάδα, μόνο στο δημοτικό και το νηπιαγωγείο, στην αυθαίρετα καλύτερη περίπτωση, περιμένεις να θετικοποιηθούν 200.000 παιδιά. Τα ίδια αποτελέσματα θα έχουμε, ακόμη και με άριστη εμβολιαστική κάλυψη εκπαιδευτικών, ακόμη και με συχνά τεστ.
Άρα θέλουμε κάτι παραπάνω από τα προαπαιτούμενα: μάσκα για όλους, κατάλληλη μάσκα (και ναι, είναι άλλη μια κοντόφθαλμη αποτυχία μας που δεν έχουμε ακόμη τυποποιήσει μάσκες FFP2 για παιδιά), σωστή χρήση μάσκας (δεν προτείνω να τις μοιράσει δωρεάν η πολιτεία, συνεννοούμαστε νομίζω), αυστηρή χρήση μάσκας από τον ομιλούντα εκπαιδευτικό (να μην γίνει όπως στο σχολείο της Καλιφόρνια, όπου από έναν ανεμβολίαστο εκπαιδευτικό που έβγαζε τη μάσκα κόλλησαν άλλοι 19). Και φυσικά να εξασφαλίσουμε ότι θα διενεργούνται τα τεστ, δεν θα δηλώνονται απλώς. Και ναι, καλό είναι να συνεχίσουμε με αντισηπτικά και με καθαριότητα επιφανειών. Mην ξεχνάμε ότι με λειτουργικά σχολεία θα επανακάμψουν και διάφορα άλλα παθογόνα και οι αδενοϊοί του κρυολογήματος.

Επιπλέον μέτρα
Οπότε θέλουμε πλέον κι άλλα μέτρα. Πάμε με τα απλά:
-Θέλουμε αραίωση των τμημάτων; Προφανώς. Λιγότερη άμεση μετάδοση από εγγύτητα (και όχι, τα διαχωριστικά με πλεξιγκλάς κακό κάνουν, παραμορφώνουν τη μετακίνηση του αέρα απρόβλεπτα), λιγότερες εκπνοές, λιγότερες στατιστικές πιθανότητες να έχεις κάποιο προ-συμπτωματικό μαθητή, λιγότεροι συμμαθητές θα εκτεθούν, στενότερη ιχνηλάτηση θα απαιτηθεί. ΔΕΝ φτάνει η τήρηση απόστασης μεταξύ των μαθητών εφόσον, νομίζω το έχουμε αποδεχτεί πλέον, ένας μολυσματικός ιός μπορεί να αιωρείται και να κυκλοφορεί σε έναν κλειστό χώρο για αρκετό διάστημα, αν δεν προσπαθήσεις να τον αφαιρέσεις. -Θέλουμε «κλειστές» ομάδες διδασκαλίας; Θέλουμε. Οπότε, ειδικά στην δευτεροβάθμια, θα πρέπει τα τμήματα να φτιαχτούν με τέτοιον τρόπο ώστε να μην υπάρχει ανάμιξη π.χ. για την ξένη γλώσσα ή για τα μαθήματα κατεύθυνσης στο λύκειο –ολίγον σπαζοκεφαλιά, το ξέρω. Θα μου πεις, «φτιάχνουμε εμείς κλειστές ομάδες στα σχολεία, αλλά τα παιδιά έχουν και εξωσχολικές δραστηριότητες, φροντιστήρια και μουσική και χορό και αθλητισμό, όπου μπορεί να αναμιγνύεται επιδημιολογικό προφίλ διαφορετικών σχολικών μονάδων». «Σωστά», θα σου απαντήσω, και αυτήν την εξωσχολική μετάδοση τη λαμβάνουν υπόψη τα διάφορα σοβαρά προγνωστικά μοντέλα.
–Προφανώς μεγάλο ρόλο θα παίξει εδώ και η υπευθυνότητα των γονέων: ένα παιδί με όποια συμπτώματα θα πρέπει να μείνει σπίτι του (και να υπάρχει από την πολιτεία η ευχέρεια για τους γονείς να μείνουν μαζί του). Ενώ, αν βρισκόμαστε σε περίοδο υψηλής κινητικότητας του ιού, το παιδί καλό είναι να παραμένει στο σπίτι ακόμη κι αν έχει συμπτώματα κάποιος άλλος στο σπίτι, όπως προτείνει και ο Σχολικός Οδηγός του Οντάριο.

Αέρας. Το βασικότερο μέτρο
Το βασικότερο μέτρο στο οποίο θα πρέπει να εστιάσουμε είναι, φυσικά, ο αέρας. Η εύκολη, άμεση απάντηση είναι «Να ανοίξουμε τα παράθυρα». Αλλά φτάνει; Ποιες είναι οι παράμετροι που πρέπει να λάβουμε υπόψη;
Είναι από χρόνια ολόκληρη επιστήμη ο καθαρός αέρας (η έννοια του sick building), και πλέον πολύ επίκαιρη: ένα από τα αναλυτικότερα, εξαντλητικά επιστημονικά, μα σχετικά ευανάγνωστα, κείμενα για τον καθαρό αέρα έχει γραφτεί από ολόκληρο CERN, κείμενο υποστηρικτικό της εφαρμογής CARA (Covid Airborne Risk Assessment). Ποιες είναι οι παράμετροι που μέτρησαν στο CERN; Πόσο ιικό φορτίο προϋπάρχει, πόσο ιικό φορτίο εκπνέεται, με τι ένταση/ρυθμό/κατεύθυνση/εμπόδιο (μάσκα), ποια είναι η ελάχιστη μολυσματική ποσότητα, πόση «βιωσιμότητα» έχει το αερόλυμα (εδώ παίζει ρόλο και η υγρασία), και μετά μέτρησαν τα του αερισμού.
Κι εμείς οφείλαμε να έχουμε ήδη εκτιμήσει κάθε διδακτικό χώρο ως προς τον αερισμό του: οι διαστάσεις του, το ύψος και το πλάτος των παραθύρων (όπως και η πρακτικότητα του να έχεις ολάνοιχτα τα παράθυρα –άλλο να βλέπουν για παράδειγμα σε πολυσύχναστο δρόμο κι άλλο να βλέπουν στο προαύλιο), οι ροές που δημιουργούνται από ανοιχτές πόρτες (και η δυνατότητα για ανοιχτές πόρτες και ο αερισμός των διαδρόμων στους οποίους οδηγούν οι ανοιχτές πόρτες).
Οφείλουμε, επίσης, να λάβουμε υπόψη ότι η αλλαγή αέρα μέσω των ανοιχτών παραθύρων ΔΕΝ είναι σταθερή, αλλά εξαρτάται από το αν φυσάει και από την διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ αίθουσας και εξωτερικού περιβάλλοντος (το οποίο μας συμφέρει τον χειμώνα π.χ.). Είναι επίσης προφανές ότι είναι διαφορετικό το να ανοίγεις παράθυρα στη Ρόδο ή στη Φλώρινα όσον αφορά την ανοχή των παιδιών στις καιρικές συνθήκες (να αναφέρουμε και την περίπτωση βροχής). Οπότε η επάρκεια αλλαγής αέρα μέσω ανοιχτών παραθύρων σε μία ημέρα δεν είναι απαραίτητο ότι ισχύει και την επόμενη.

Κρούσματα στην τάξη
Ο χειρισμός των θετικών μαθητών, όπως ανακοινώθηκε από το Υπουργείο (κλείνουμε μόνο αν έχουμε πάνω από το μισό τμήμα θετικό) εστιάζει στα τεστ. Υπάρχουν και σχετικά προγνωστικά μοντέλα που υποστηρίζουν αυτήν την προσέγγιση, να είσαι δηλαδή επιθετικός στη διάγνωση αντί να κάνεις προληπτική απομόνωση όλης της κλειστής ομάδας. Κερδίζεις έτσι πολλές ώρες διδασκαλίας δια ζώσης, ενώ μπορείς να εντοπίσεις και περισσότερα θετικά σε προ-συμπτωματική φάση, φάση που έχει αυξημένη σημασία στην μετάδοση του στελέχους Δέλτα.
Όμως τα μοντέλα μιλάνε για rapid τεστ –κι εμείς σε μεγάλο βαθμό μιλάμε για self τεστ. Πόσο βέβαιοι είμαστε ότι όντως θα διενεργούνται; Μέχρι τώρα δεν έχει γίνει εξωτερική επαλήθευση των αρνητικών αποτελεσμάτων των self τεστ ούτε, εδώ που τα λέμε, εκτίμηση του αν όντως διενεργείται ό,τι δηλώνεται. «Τι προτείνεις λοιπόν;» θα ρωτήσετε, εφόσον είναι προφανές ότι δεν υπάρχει περίπτωση να μπει κλιμάκιο ΕΟΔΥ σε σχολείο και να γίνει δειγματοληπτικός ή στοχευμένος έλεγχος. «Να κάνουμε καθημερινά rapid ή να κάνουμε, για μεγαλύτερη ευαισθησία, μοριακό;» Όχι, δεν μπορούμε να κάνουμε 2-3 εκατομμύρια μοριακά την εβδομάδα μόνο για μαθητές (άσε που το στέλεχος Δέλτα έχει γενικά υψηλά ιικά φορτία, άρα το πιάνουν επαρκώς τα rapid) ούτε μπορούμε να κάνουμε rapid καθημερινά (επειδή τότε θα έχουμε πολλά συνολικά ψευδώς θετικά και θα χαθούν στατιστικά πολλές διδακτικές ώρες δια ζώσης χωρίς λόγο).
Εφόσον, λοιπόν, δεν μπορούμε να επαληθεύουμε την αξιοπιστία των αναφερόμενων ελέγχων, θα πρέπει να αποδεχτούμε ότι θα υπάρξουν θετικά, μεταδοτικά παιδιά που θα διαφύγουν των ελέγχων, και να εστιάσουμε στο πώς αυτά τα παιδιά δεν θα μεταδώσουν εντός της αίθουσας.

Ο ρόλος των εμβολίων
Μπορούμε να τα προλάβουμε όλα αυτά; Θα μπορούσαμε, με τον εμβολιασμό. Είναι ευχάριστα τα αναφερόμενα ποσοστά των εκπαιδευτικών, πρέπει να δούμε πού βρίσκεται ο εμβολιασμός των υπόλoιπων εργαζομένων στα σχολεία (κυλικεία, προσωπικό καθαριότητας), είναι όμως ανεπαρκέστατη η εστίαση στον εμβολιασμό των μαθητών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Εδώ καλούνται να παίξουν ρόλο και οι Σύλλογοι Γονέων και Κηδεμόνων: Να καλέσουν επιστήμονες, να ενημερωθούν και να ενημερώσουν. Να προσθέσω εδώ την σημασία του εμβολιασμού για παιδιά με νευροαναπτυξιακές διαταραχές και αυτισμό.

Επιστήμη-λογική-αλήθεια
Είναι επείγουσα η ανάγκη, το βλέπουμε στην κοινωνία γύρω μας με εμφατικό τρόπο, να κάνουμε τα παιδιά να αγαπήσουν την επιστήμη, τη λογική, και την αναζήτηση της αλήθειας. Να τους επανασυστήσουμε τη βιολογία, να τους εξηγήσουμε πώς τα μαθηματικά μπορούν να ερμηνεύουν όσα συμβαίνουν γύρω μας στατιστικά, να τους κινητοποιήσουμε την περιέργεια για τους δύσβατους μεν θαυμαστούς δε δρόμους της επιστήμης. Δείτε το Kids Boost Immunity, μια ωραία καναδική πρωτοβουλία, στο https://kidsboostimmunity.com. Τέτοιες απλές πρωτοβουλίες μάθησης και συμμετοχής θέλουμε. Κι ας φανεί η ωφέλειά τους στην επόμενη πανδημία…
Απαραίτητη προϋπόθεση: Η εφαρμογή όλων αυτών. Και μέσα στο θλιβερά φιλοπόλεμο κλίμα που υποκινείται από ορισμένους, θα πρέπει να λυθούν απλά πράγματα: Δεν μπορεί, για παράδειγμα, να τρέχει στα δικαστήρια ένας γυμνασιάρχης που εφάρμοσε τον νόμο, επειδή τον μήνυσε πατέρας που δεν επιθυμούσε να κάνει self τεστ το παιδί του. Έπρεπε αυτόματα να έχει βγει μπροστά η πολιτεία και να αναλάβει την ευθύνη. Δεν μπορεί να ταλαιπωρείται αναίτια κάθε ευσυνείδητος λειτουργός και να μην παίρνει άμεση και αποφασιστική στάση η πολιτεία. Το έχουμε δει το έργο της απραξίας απέναντι στην παραπληροφόρηση και στην υστερόβουλη σκοταδιστική φασαρία και έχουμε δει και πού καταλήγει. Και επειδή η επιθετικότητα των αμφισβητιών έχει κλιμακωθεί, θα ζήσουμε αντίστοιχα σκηνικά και φέτος, πρόθυμοι υποκινητές υπάρχουν. (Για τους γονείς που θα λειτουργήσουν «αντιστασιακά», το μόνο που θα πω είναι να μη βάζουν το προσωρινό παραπλανητικό χάιδεμα του εγώ τους πάνω από την πραγματικότητα στην οποία ζουν τα παιδιά τους, και οι ίδιοι).

Θα πρέπει επίσης η πολιτεία να αποφασίσει τι θα κάνει με τους λειτουργούς της, που έχουν «εναλλακτική άποψη» για αυτά που ζούμε. Αν πιστεύεις, για παράδειγμα, πως ζούμε ένα ελιτίστικο project που προμοτάρουν κάφροι πολιτικοί και λοιμωξιολόγοι για την επιβολή παγκόσμιας τυραννίας και ότι η πολιτεία λέει ψέματα για το ποσοστό των ανεμβολίαστων στα νοσοκομεία, ΟΚ, σεβαστό. Αλλά επιτρέψτε μου να έχω αμφιβολία αν αυτό είναι συμβατό με το να διευθύνεις σχολείο σε καιρό της πανδημίας –αληθινή ιστορία και αυτή, γιαννιώτικη.

Να ετοιμαστούμε και για τηλε-εκπαίδευση όμως: να δούμε πώς μπορεί να γίνει λειτουργικότερη, πώς μπορεί να συμπεριλαμβάνει τους πάντες (δεν έχει γίνει ακόμη φτηνή και προσιτή για όλους η ψηφιακή γνώση…) Κι ας μείνει αχρείαστη.

Ο Γιώργος Παππάς, παθολόγος που ζει και εργάζεται στα Γιάννενα, κρατά από την αρχή της πανδημίας το δικό του εξαιρετικό ημερολόγιο κορονοϊού, από το οποίο φροντίζουμε να ενημερωνόμαστε. Τον ευχαριστούμε που μοιράζεται μαζί μας το κείμενό του σχετικά με την έναρξη των σχολείων.