Ο χαρισματικός Μάριος Μάζαρης υπογράφει ένα ακόμα βιβλίο, τα Μετέωρα, μια πανέμορφα εικονογραφημένη από τον Βασίλη Κουτσογιάννη ιστορία για παιδιά δημοτικού. Μια ιστορία που θίγει εύστοχα περισσότερα από ένα ζητήματα-κομμάτια που σταδιακά ενώνονται για να σχηματίσουν το τελικό παζλ, που αφορά το διαζύγιο και τον επαναπροσδιορισμό της οικογένειας. Μια ιστορία που στάθηκε αφορμή για άλλη μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συνέντευξη με τον δάσκαλο που πρέπει να έχουν όλα τα παιδιά…

Μάριε, χαίρομαι που συναντιόμαστε πάλι. Θέλω καταρχάς να σε ρωτήσω αν η έμπνευσή σου προήλθε από μαθητές και μαθήτριές σου, όπως έχει συμβεί στο παρελθόν. Από πού άντλησες όλα τα κομμάτια, ώστε στο τέλος να ενωθούν σε ένα μοναδικό παζλ;
Η έμπνευση έρχεται μόνο από αληθινές ιστορίες, γι’ αυτό και προτιμώ να λέω ότι γράφω ιστορίες και όχι παραμύθια. Η τελευταία προέρχεται από τα κομμάτια ενός αγοριού που είχα μαθητή λίγα χρόνια πριν και ζήσαμε βήμα βήμα σχεδόν μαζί το διαζύγιο των γονιών του. Δίπλα σε αυτόν, υπάρχουν δεκάδες ακόμα παιδιά που έχω γνωρίσει και θαυμάσει για την ικανότητα τους να ισορροπούν σε μετέωρες καταστάσεις. Ταυτόχρονα, όμως, όπως σε κάθε ιστορία που γράφω, υπάρχουν μέσα και δικά μου αυτοβιογραφικά κομμάτια, που ούτε υπογραμμίζω ούτε εξηγώ ποτέ. Με έναν τρόπο, το γεγονός ότι τα κάνω λέξεις και τα καταγράφω με βοηθά.

Στα Μετέωρα, πρωταγωνιστούν δυο αδέλφια, ένα αγόρι και ένα κορίτσι. Δίδυμα, αλλά διαφορετικά, όπως λέει και περιγράφει η μικρή αφηγήτρια. Αλήθεια, γιατί έδωσες σε εκείνη φωνή και πώς φαντάζεσαι ότι αισθάνεται;
Καταρχάς, το αγόρι από το οποίο εμπνεύστηκα την ιστορία έχει κι εκείνο δίδυμη αδερφή, τόσο διαφορετική από εκείνον. Πολλά δίδυμα είναι έτσι, αρκετά διαφορετικά, ίσως όμως και σαν τις δυο όψεις του ίδιου νομίσματος ή του ίδιου ανθρώπου. Πολλές φορές περιγράφω και τον εαυτό μου ως δίδυμο, έναν Ιωάννη κι έναν Μάριο, ένας να ισορροπεί κι άλλος να σκαρφαλώνει. Τη φωνή την πήρε το κορίτσι, γιατί πατάει πιο στέρεα στα πόδια του και ήθελα αυτή η ιστορία να ειπωθεί με ηρεμία και όχι με πανικό, όπως θα έπρεπε να λέγεται κάθε ιστορία για μεταβάσεις. Παράλληλα, η επιλογή μου αυτή φωτίζει την ανάγκη του ανθρώπου να ξεφύγει από την πραγματικότητα· ο αδερφός της είναι αυτός που πάντα θα γυρίζει τη ζωή σε πλάκα, σε μια προσπάθεια να κάνει τον πόνο πιο ελαφρύ. Ο κεντρικός αφηγητής έχει το βάρος να ισορροπήσει τη ζωή και την αφήγηση, ώστε τα μετέωρα και οι βράχοι να έχουν δίκαιη αντιπροσώπευση.

Ο δίδυμος αδελφός της παραξενεύει το κορίτσι. Όλο φτιάχνει παζλ, πολλών κομματιών κι όλο ψάχνει επίθετα να «στολίσει» τα ουσιαστικά που χρησιμοποιεί ο ίδιος και οι γύρω του. Δεν ονοματίζεις κάποια πάθηση ή μαθησιακή δυσκολία, μήπως όμως την υπονοείς;
Όχι, δεν είχα τέτοια ερμηνεία στο μυαλό μου όταν έγραφα. Το μόνο που περιγράφω είναι η ανάγκη ενός αγοριού να εξερευνά τον κόσμο μέσα από τα δικά του φίλτρα και να τον καταγράφει με τις αισθήσεις του, με τα σκαρφαλώματα, τα παζλ, τα χειροπιαστά του αγγίγματα και τα επίθετα. Καθένας έχει έναν δικό του τρόπο να βάζει ταμπέλες στον κόσμο γύρω, κάποιες είναι ανούσιες, περιττές, κάποιες γίνονται τόσο αβίαστα, απλώς με ένα επίθετο. Αυτό που μου προκάλεσε εντύπωση όταν έγραφα ήταν η σκέψη πως το επίθετο και η επίθεση ανήκουν στην ίδια οικογένεια. Γιατί τελικά μια λάθος λέξη μπορεί να προκαλέσει επίθεση, όπως επίθεση μπορεί να προκαλέσει και η προσπάθειά σου να αποχωριστείς κάποιον, όπως γίνεται σε ένα διαζύγιο.

Το κορίτσι αγαπάει τα ταξίδια: Τη βοηθούν να καταλαβαίνει καλύτερα… τους γονείς της. Γιατί δεν τους καταλαβαίνει πάντοτε. Εντωμεταξύ, σε δύο ταξίδια ο μπαμπάς ήταν απών. «Τι νόημα έχουν τα ταξίδια δίχως εκείνον μαζί;» αναρωτιέται το κορίτσι. Όμως η μαμά επιμένει να μπουν οι φωτογραφίες στο οικογενειακό άλμπουμ ταξιδιών… Μια προοικονομία; Για σένα τι σημαίνει ταξίδι;
Για μένα ταξίδι είναι η βουτιά. Η βουτιά στο νερό, η βουτιά στον αέρα, στους κόσμους, στις γεύσεις των τόπων, στις συνήθειες τους. Είναι το άλμα που κάνεις για να βγεις από τον δικό σου μέχρι τότε κόσμο και να βουτήξεις σε έναν νέο. Τα παιδιά προσπαθούν να κάνουν αυτό το ταξίδι γνωρίζοντας τον εαυτό τους, αλλά και τους γονείς τους. Γι’ αυτό είναι σημαντικό οι γονείς να είναι παρόντες, ακόμα κι αν επέλθει ένα διαζύγιο. Είναι γενναίο από έναν γονέα να καταφέρνει να ξεχωρίσει –στη ζωή, στο μυαλό και στην καρδιά του– ότι χωρίζει ο ίδιος από έναν σύντροφο, όχι όμως το παιδί από τον γονέα του (εκτός αν μιλάμε για κάποια κακοποιητική συμπεριφορά). Και αξίζουν απεριόριστο σεβασμό οι άνθρωποι που προσπαθούν να μην έχουν απόντες συνεπιβάτες τα ταξίδια των παιδιών τους, ακόμα κι αν κάποτε συμβεί να έχουν.

Το ταξίδι των τεσσάρων μελών της οικογένειας στα Μετέωρα  δίνει στα παιδιά την ευκαιρία να μάθουν τη σημασία του επιθέτου «μετέωρος». Ο αιωρούμενος, ο αβέβαιος, ο εν αναμονή… Η αβεβαιότητα είναι μέρος της καθημερινότητας, όμως οι γονείς προσπαθούμε να προφυλάξουμε τα παιδιά μας από αυτή. Συχνά δε τους κρύβουμε πράγματα για να μην τα ταράξουμε. Πώς κρίνεις αυτή την ενήλικη στάση; Να φαίνονται όλα τέλεια, ώστε να μη μεγαλώσει το παιδί με φόβους; Κι αν γίνει ένα μεγάλο ΜΠΑΜ και δεν είναι προετοιμασμένο;
Η ζωή είναι γεμάτη μετέωρα, έχει όμως και βράχους σταθερούς. Η δική μου θέση βρίσκεται κάπου ανάμεσα –κάποτε συνήθιζα να λέω ότι είμαι σίγουρος μόνο για το τώρα– και στηρίζω την αλήθεια σε κάθε ηλικία, με τον τρόπο που αντέχει κάθε ηλικία και κάθε  ψυχοσύνθεση. Αυτό προσπαθώ να κάνω και στις τάξεις των σχολείων όπου εργάζομαι, να είμαι ανοιχτός στο να συζητήσουμε όλα τα θέματα. Μόνο ο τρόπος διαφέρει κάθε φορά.
Αυτό που έχει περισσότερη ανάγκη ο άνθρωπος είναι να χαρτογραφήσει τη ζωή. Κι αυτός ο χάρτης δεν μπορεί να έχει σκοτεινές περιοχές· είναι σαν τα κομμάτια του παζλ, δεν μπορείς να δεις τη μεγάλη εικόνα αν δεν έχεις όλα τα κομμάτια στα χέρια σου. Αυτό, λοιπόν, που ενθαρρύνω τους γονείς να κάνουν είναι να δώσουν όλα τα κομμάτια στα παιδιά τους ή να δείξουν ότι είναι πρόθυμοι να τους τα δώσουν, να τους μιλήσουν για τα μετέωρα της ζωής, αλλά κυρίως να τονίσουν τη σημασία των βράχων, που μας κρατάνε στα πόδια μας και μας στηρίζουν. Ο κόσμος δεν θα μπει ποτέ σε μια γυάλα. Μπορούμε, όμως, να μεγαλώσουμε με ψυχική ανθεκτικότητα, που μας κάνει να αντέχουμε περισσότερο στα δύσκολα.Τα Μετέωρα, αν και… μετέωρα λόγω θέσης, είναι βράχοι. Δεν είναι επίθετο, όπως επισημαίνει το  αγόρι, αλλά μπορεί, ως ουσιαστικό, να χαρακτηρίσει έναν άνθρωπο. Ο μπαμπάς είναι βράχος. Η μαμά είναι βράχος. Βράχος και η αγάπη τους προς τα παιδιά τους. Για να μη μείνουν μετέωρα… Πόσο συχνά συναντάς μετέωρα παιδιά στις τάξεις σου; Το αντιλαμβάνονται οι φροντιστές τους; Σε ακούν αν τους το επισημάνεις;
Δυστυχώς, βλέπεις συχνά ένα παιδί μετέωρο. Το αντιλαμβάνεσαι στο βλέμμα του, στον τρόπο που κοιτάζει ή που σκύβει το κεφάλι για να μην κοιτάζει. Και αυτό μπορεί να έχει προκύψει από τόσα πολλά θέματα: διαζύγιο, φωνές, τσακωμούς, φίλους που απομονώνουν, σχολικό περιβάλλον. Είναι μέσα στην ίδια τη ζωή, όλοι μας έχουμε βρεθεί σε αυτή τη θέση, όλοι μας έχουμε νιώσει τη γη να χάνεται κάτω από τα πόδια μας.
Το σημαντικό είναι να ξέρουμε ότι κάποια στιγμή θα νιώσουμε πάλι τον βράχο, αυτόν που έχουμε ανάγκη, μα και να ξέρουμε σε ποιους ανθρώπους να απευθυνθούμε για τη σιγουριά. Καμιά φορά είναι αμήχανο να μιλάς με φροντιστές μετέωρων παιδιών, γιατί νιώθουν ότι πρέπει να απολογηθούν για το παιδί τους, να το δικαιολογήσουν ή να μοιραστούν κάτι που δεν θέλουν ή να συζητήσουν μαζί σου την αιτία. Αλλά ταυτόχρονα είναι απαραίτητο και σωτήριο.

Τελικά, το διαζύγιο ανακοινώνεται στα δίδυμα στην εκδρομή στα Μετέωρα. Στη νέα μορφή που παίρνει η οικογένεια, όλοι μοιάζουν τελικά να έχουν συμφιλιωθεί με το γεγονός και να είναι ευτυχισμένοι. Αυτή η εκδοχή σου είναι ρεαλιστική ή ευκταία;
Πολλές φορές βλέπουμε ανθρώπους να είναι ένα βήμα πριν από την κατάρρευση. Άλλες φορές στηρίζονται σε κάποιον πριν πέσουν, άλλες φορές δεν πέφτουν ποτέ, άλλες φορές πέφτουν και παρασύρουν μαζί τους και άλλους. Στην περίπτωση ενός ζευγαριού με παιδιά, αν καταλάβουμε ότι πέφτοντας θα παρασύρουμε και άλλους μαζί μας, είναι προτιμότερο να συζητήσουμε τη λύση του διαζυγίου. Δεν έχει σημασία ποιος το ζητάει ή πότε, σημασία έχει να εξεταστούν οι συνθήκες και αν αυτές θα είναι καλύτερες μετά για κάθε μέλος ξεχωριστά.
Τα παιδιά δυσκολεύονται να σκεφτούν το μετά. Οι γονείς ίσως και να μπορούν κάπως να το φανταστούν, αλλά κι αυτό όχι αμέσως.
Η λύση δεν είναι ποτέ ένας από μηχανής θεός ούτε έρχεται αβίαστα και με χαμόγελα. Κανείς δεν ξέρει την ψυχολογία ενός πρώην ζευγαριού που βρίσκεται στον ίδιο χώρο για χάρη των παιδιών του. Είναι όμως ένας τρόπος να δώσεις σιγουριά στο παιδί, ώστε να κάνει τη δική του μετάβαση. Για το παιδί θα είστε πάντα οικογένεια. Θα θέλει πάντα να είστε οικογένεια, κι ας μη ζείτε πλέον όλοι στο ίδιο σπίτι. Επομένως, η εκδοχή μου είναι μια από τις ρεαλιστικές εκβάσεις που κατορθώνουν κάποια ζευγάρια. Όσα δεν το κατορθώνουν έχουν συνήθως σοβαρούς λόγους και είναι κι αυτό σημαντικό να το αναγνωρίσουμε.

Οι γονείς (και οι εκπαιδευτικοί) αντέχουμε να είμαστε διαρκώς βράχοι για το καλό των παιδιών μας; Ή κάποιος το πληρώνει ακριβά; Αν ένας γονιός καταλάβει ότι δεν αντέχει άλλο να είναι βράχος, αλλά ότι βρίσκεται σε φάση μετέωρη, τι μπορεί να κάνει ώστε να μην ενοχοποιηθεί, αλλά και να μην τραυματίσει το παιδί του; Στην Ελλάδα του 2023, όπου η κοινωνική πρόνοια είναι ανύπαρκτη, όπως και οι δωρεάν υπηρεσίες ενίσχυσης της ψυχικής υγείας…
Όχι, δεν αντέχουμε. Και δεν θεωρώ ότι ένα παιδί πρέπει απαραίτητα να βλέπει τον γονιό του μόνο βράχο. Το ανάποδο. Πρέπει να τον βλέπει και ευάλωτο και ευαίσθητο, μέσα στην αλήθεια του. Είναι στιγμές που ο γονιός γίνεται το μετέωρο και το παιδί ο βράχος. Πόσες φορές δεν ακούσαμε ανθρώπους να λένε ότι τα παιδιά είναι το στήριγμά τους; Ένα παιδί μαθαίνει με όσα βλέπει και το μάθημα είναι σημαντικό: η μαμά κάνει λάθη, ο μπαμπάς ζητάει συγγνώμη, δεν είναι θεοί, αν μεγαλώσω και κάνω λάθη δεν τους απογοητεύω, είμαι άνθρωπος, μπορώ κι εγώ να πω μια μέρα «Δεν τα κατάφερα». Αρκεί αυτό να είναι παροδικό. Δεν είναι ο ρόλος του παιδιού να είναι ένα διαρκές στήριγμα, πάρα μόνο σε στιγμές, σε ραγίσματα των ενηλίκων. Αν νιώθουν οι ενήλικοι ότι το τσάκισμα δεν είναι παροδικό, οφείλουν να απευθυνθούν σε ειδικούς, που δυστυχώς δεν είναι δωρεάν. Πράγματι δεν υπάρχει κρατική μέριμνα, ώστε κάθε σπίτι να έχει την αγκαλιά που του αξίζει.

Θέλω να μου μιλήσεις για τη συνεργασία σου με τον Βασίλη Κουτσογιάννη. Πώς δουλέψατε έτσι ώστε η εικονογράφηση να συμπληρώνει ως παζλ πολλά κομμάτια της κειμενικής αφήγησης;
Ο Βασίλης είναι ένας εξαιρετικός καλλιτέχνης, που έχει το ταλέντο να ξεκλειδώνει λέξεις και να τις κάνει εικόνες. Όταν γνωριστήκαμε, του είπα κάποια πράγματα για την αληθινή ιστορία πίσω από το βιβλίο, κάποιες λίγες σκέψεις μου και περίμενα να δω τι θα γεννήσει η καρδιά του. Λέω η καρδιά του, γιατί βλέποντας τις πρώτες εικόνες να δημιουργούνται ένιωσα ότι τις έφτιαξε με την καρδιά του. Του είμαι βαθιά ευγνώμων, γιατί ήταν κοντά και υπήρχε μια ζέστη αλληλεπίδραση. Γιατί έγινε κι ο ίδιος ένα σημαντικό κομμάτι του παζλ. Γενικά, το παζλ διατρέχει τα Μετέωρα. Τι είναι για σένα και ποιες θέσεις μπορεί να πάρει στη ζωή μας, κυριολεκτικά και μεταφορικά; 
Το παζλ για μένα σημαίνει κομμάτια που δεν ξέρεις αν ταιριάζουν ή άλλα, που πιέζεις να ταιριάξουν μέχρι που καταστρέφονται οι άκρες τους. Σημαίνει μια πολύχρωμη εικόνα και μια γκρι πίσω πλευρά. Σημαίνει εκπλήρωση στόχων και απογοήτευση ότι τελείωσαν. Σημαίνει ότι κάθε κομμάτι είναι εξίσου σημαντικό με τα υπόλοιπα που έχουν παρόμοιο μέγεθος. Κι ότι ακόμα και το ωραιότερο παζλ ξεκινά από ένα κουτί και καταλήγει σε ένα κουτί.

Τέλος, στο βιβλίο προτείνεις παιχνίδια και δραστηριότητες  για όλη την οικογένεια. Θα μας δώσεις μια ιδέα;
Κάθε βιβλίο είναι ένας χάρτης, ένα παζλ, όπως είπα και παραπάνω. Έχει τόσα κομμάτια που το συνδέουν και καθένας μπορεί να διαλέξει ποια θα αξιοποιήσει, με ποια θα δουλέψει/συζητήσει/ονειρευτεί, γι’ αυτό και δεν πιστεύω σε κάποιο κεντρικό δίδαγμα· καθένας επιλέγει το κομμάτι του παζλ που κουμπώνει στην καρδιά του. Παρόλα αυτά, σκέφτηκα 8 ιδέες για συζήτηση και δράση με τους αναγνώστες του βιβλίου (παιδιά και ενήλικους) πάνω σε θέματα όπως τα μετέωρα και οι βράχοι, οι φωτογραφικές στιγμές των αναμνήσεων μας, η σύνδεση με τα ταξίδια… 8 ιδέες για το πώς το βιβλίο θα μπορούσε να αποτελέσει αφορμή για σύνδεση, δράση και σιγουριά. Σαν μια μεγάλη αγκαλιά.

Σε ευχαριστώ για τον χρόνο σου.
Εγώ ευχαριστώ για την παρέα, είναι κι αυτή κάτι που έχουμε ανάγκη, ως στάση σε κάθε μετέωρό μας βήμα.

Διαβάστε: Μάριος Μάζαρης, Μετέωρα, εικονογράφηση: Βασίλης Κουτσογιάννης, εκδόσεις Μεταίχμιο