Το τελευταίο χρονικό διάστημα, τραγικά περιστατικά ανά τον κόσμο τράβηξαν την προσοχή όλων των ανθρώπων. Το δυστύχημα που συνέβη στα Τέμπη, μαζί με έναν μακρύ κατάλογο συνεχιζόμενων γεγονότων, όπως οι σεισμοί στην Τουρκία, ο πόλεμος στην Ουκρανία και η πανδημία του κορονοϊού, κυριαρχούν στις ειδήσεις. Οι άνθρωποι παρακολουθούν με αγωνία όσα συμβαίνουν τόσο στην τηλεόραση όσο και στις ιστοσελίδες και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σχολιάζοντας τις τελευταίες εξελίξεις. Πολλές και πολλοί από εμάς αναρωτιούνται τι προκάλεσε αυτές τις τραγωδίες και γιατί χάθηκαν τόσες αθώες ζωές; Καθώς προσπαθούμε να κατανοήσουμε αυτά τα γεγονότα, αναπόφευκτα αναδύεται από μέσα μας μια σειρά συναισθημάτων. Νιώθουμε πόνο, θλίψη, φόβο και θυμό. Αυτά τα συναισθήματα μαρτυρούν το γεγονός ότι μας έχουν επηρεάσει βαθιά οι τραγωδίες και ότι συμμετέχουμε σε ένα συλλογικό πένθος. Ο πόνος που νιώθουμε για τα πληγέντα άτομα είναι πραγματικός και αποτελεί απόδειξη της συμπόνιας και της συμπαράστασης προς τους συνανθρώπους μας. Τι συμβαίνει, όμως, όταν ανάμεσα στα άτομα που παρακολουθούν τις ειδήσεις με τραγικά γεγονότα, βρίσκονται όχι μόνο ενήλικοι, αλλά και παιδιά;

Πώς να κρυφτείς απ’ τα παιδιά;

Είναι αδύνατον τα παιδιά να μείνουν ανεπηρέαστα και αδιάφορα για όσα συμβαίνουν, καθώς αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της κοινωνίας και αναπόφευκτα έχουν τις δικές τους σκέψεις και συναισθήματα σχετικά με την εκάστοτε κατάσταση.

Η εμπειρία του Οργανισμού «Το Χαμόγελο του Παιδιού» από τις κλήσεις των παιδιών και των εφήβων στην Εθνική Γραμμή για τα Παιδιά S.O.S. 1056 μαρτυρούν ότι βιώνουν φόβο, αμφιβολίες και ανησυχία. Η ίδια η είδηση, συνδυαζόμενη με τις συζητήσεις γύρω από αυτή και την ασάφεια που περιβάλλει συνήθως τις καταστροφές σίγουρα εντείνουν αυτά τα συναισθήματα.

Οι γονείς λειτουργούν ως πρόσωπα αναφοράς για τα παιδιά στην προσπάθεια των τελευταίων να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους. Ως αποτέλεσμα, τα παιδιά τείνουν να κάνουν αμέτρητες ερωτήσεις. Κάποιες από αυτές μπορούν να απαντηθούν σχετικά εύκολα, ενώ κάποιες άλλες δυσκολεύουν τους μπαμπάδες και τις μαμάδες. Είτε δεν γνωρίζουν την απάντηση είτε αναρωτιούνται εάν η απάντηση που θα δώσουν θα τραυματίσει το παιδί. Με λίγα λόγια, αποτελεί μία σταθερή πρόκληση για τους γονείς το να μπορούν να καθορίζουν ποιες πληροφορίες είναι κατάλληλες για να μοιραστούν με τα παιδιά τους, λαμβάνοντας πάντοτε υπόψη την ηλικία και το επίπεδο κατανόησής τους. Επιπλέον, όπως προαναφέρθηκε, υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι γονείς δεν έχουν όλες τις απαντήσεις, γεγονός που μπορεί να τους δυσχεράνει να δώσουν επαρκείς εξηγήσεις στις ερωτήσεις των παιδιών τους.

Όλα αυτά τα τραυματικά γεγονότα που συμβαίνουν μπορούν να οδηγήσουν σε μία τέτοια κατάσταση «δύσκολων ερωτήσεων». Από τη μία μεριά, ο κοινός παρονομαστής για τα παιδιά μπορεί να συμπυκνωθεί σε ερωτήσεις όπως «γιατί συνέβη;» ή «εμείς κινδυνεύουμε;» Από την άλλη μεριά, για τους γονείς υπάρχει η ανησυχία αν η είδηση και μόνο αποτελεί τραυματική εμπειρία για το παιδί τους και άρα με κάποιον τρόπο θα πρέπει να περιορίσουν την έκθεση του παιδιού στην είδηση για να το προστατέψουν.

Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχολογική Ένωση (APA), υπάρχουν διάφοροι τύποι τραυματικών γεγονότων που μπορούν να προκαλέσουν σημαντική δυσφορία, τόσο σε ενήλικα όσο και σε ανήλικα άτομα. Η Αμερικανική Ψυχολογική Ένωση έχει προσδιορίσει αυτά τα γεγονότα με βάση τη δυνατότητά τους να δημιουργούν μακροχρόνιες ψυχολογικές επιπτώσεις. Παραδείγματα τέτοιων γεγονότων μπορούν να είναι η σωματική επίθεση, η ληστεία, η σωματική κακοποίηση στην παιδική ηλικία, η σεξουαλική βία, τα σοβαρά αυτοκινητικά ατυχήματα/δυστυχήματα, η απαγωγή, τα βασανιστήρια, η έκθεση σε πόλεμο, οι φυσικές καταστροφές, τα ξαφνικά ιατρικά συμβάντα κ.ά. Το τραύμα που προκύπτει από γεγονότα σαν κι αυτά μπορεί να έχει βαθιές επιπτώσεις στην ψυχική και συναισθηματική ευημερία ενός ατόμου. Μπορεί να οδηγήσει σε συμπτώματα όπως άγχος, κατάθλιψη, εφιάλτες, αναδρομές στο παρελθόν και αποστασιοποίηση. Αυτά τα συμπτώματα μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την ικανότητα ενός ατόμου να λειτουργεί στην καθημερινή του ζωή, επηρεάζοντας τις σχέσεις του και τη συνολική ποιότητα ζωής του.

Αποτελεί, λοιπόν, μια είδηση τραυματική εμπειρία για ένα παιδί;

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι τα παιδιά έχουν το δικαίωμα να λαμβάνουν πληροφορίες και να εκφράζουν τις σκέψεις τους χωρίς περιορισμούς. Δεν πρέπει να τους στερείται αυτό το δικαίωμα. Ωστόσο, όταν συζητάμε ένα τραυματικό γεγονός ή μία καταστροφή με ένα παιδί, είναι σημαντικό να λαμβάνουμε υπόψη την ηλικία και την προσωπικότητά του. Για παράδειγμα, ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουμε ένα παιδί προσχολικής ηλικίας προφανώς θα διαφέρει από τον τρόπο με τον οποίο θα μιλήσουμε σε έναν έφηβο.

Αν και είναι ιδιαίτερα σημαντική η ενημέρωση των παιδιών σχετικά με ένα τραυματικό γεγονός ή μια καταστροφή, είναι εξίσου σημαντικό να ληφθούν υπόψη και οι συναισθηματικές τους ανάγκες. Τα παιδιά που κατακλύζονται από έντονα συναισθήματα μπορεί να βιώσουν πανικό, πόνο και αίσθημα ανασφάλειας. Για να διατηρήσουν την ισορροπία, οι γονείς θα πρέπει να παρατηρούν προσεκτικά τις ανάγκες των παιδιών τους και να καθοδηγούν τη συζήτηση αναλόγως. Δεν τίθεται λοιπόν μόνο το ερώτημα αν πρέπει να ενημερώσουμε τα παιδιά, αλλά και το αν τα παιδιά είναι έτοιμα να ενημερωθούν.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι δεν είναι σκόπιμο να εκτίθενται τα παιδιά σε γραφικές εικόνες, βίντεο ή οποιοδήποτε άλλο μιντιακό υλικό από την εκάστοτε καταστροφή, καθώς τα παραπάνω μπορούν να τους γεννήσουν επιπλέον φόβο και άγχος. Αλλά αν αυτό συμβεί (συχνά τα παιδιά, όσο «προστατευμένα» και αν είναι, ενημερώνονται και από τις δικές τους οθόνες, αλλά κυρίως από τα υπόλοιπα παιδιά, στον χώρο του σχολείου), οι γονείς μπορούν να αδράξουν την ευκαιρία για να τα ενθαρρύνουν να μοιραστούν τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους γύρω από αυτό που συνέβη. Με τον τρόπο αυτό, τα παιδιά μπορούν να μάθουν να εκφράζονται και να αναπτύσσουν καλύτερη κατανόηση των συναισθημάτων τους. Η αγνόηση ή η καταπίεση των ισχυρών συναισθημάτων που προκαλεί μια κατάσταση στα παιδιά, αυτομάτως σημαίνει άρνηση της πραγματικότητας της κατάστασης.

 «Το Χαμόγελο του Παιδιού» συμβουλεύει τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς:

1. Βεβαιώστε τα παιδιά ότι είναι ασφαλή κοντά σας και ότι δεν κινδυνεύουν.
2. Εάν οι ειδήσεις με τραγικά γεγονότα αναφέρουν και κάποιο παιδί ως θύμα, επιβεβαιώστε στο δικό σας παιδί ότι τα παιδιά δεν φταίνε σε τίποτα σε αυτή τη συνθήκη.
3. Ενθαρρύνετε το παιδί να σας ρωτήσει όποια απορία έχει.
4. Αποφύγετε να διαταράξετε τη ρουτίνα του παιδιού (σχολείο, εξωσχολικές δραστηριότητες).

Αναφορικά με το ποιες ηλικίες είναι κατάλληλες για αυτές τις συζητήσεις, η απάντηση είναι ότι εφόσον το παιδί έχει την πληροφορία ή ρωτήσει, είναι σε θέση να κάνει και αυτή τη συζήτηση.

Επιπλέον:

• Παρακολουθήστε μαζί, ελέγξτε και συζητήστε με το παιδί σας σχετικά με τα γεγονότα στα οποία εκτίθεται. Ακόμη και αν το παιδί εκτεθεί στην πληροφορία χωρίς εσάς, μπορείτε να το πλαισιώσετε στη συνέχεια.
• Παρέχετε ειλικρινείς και κατάλληλες για την ηλικία του παιδιού σας εξηγήσεις για την κατάσταση και ρωτήστε το παιδί σας για τις σκέψεις και τις πεποιθήσεις του.
• Παραμείνετε ψύχραιμοι και λειτουργήστε ως θετικό πρότυπο για το παιδί σας όσον αφορά τη διαχείριση δύσκολων καταστάσεων και την επίδειξη αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας.
• Διαβεβαιώστε το παιδί σας για την ασφάλειά του και συζητήστε μαζί του τα σχέδια ασφάλειας/διαχείρισης κινδύνων της δικής σας οικογένειας.
• Επιτρέψτε στο παιδί σας να εκφράσει ελεύθερα τα συναισθήματά του και να αντιμετωπίσει τυχόν φόβους που μπορεί να έχει.
• Ενθαρρύνετε το παιδί σας να συμμετέχει σε δράσεις οι οποίες υποστηρίζουν τους ανθρώπους που έχουν πληγεί από την καταστροφή (π.χ. συγκέντρωση ειδών), διασφαλίζοντας παράλληλα την ασφάλειά τους.
• Διατηρήστε την καθημερινή ρουτίνα και το πρόγραμμα του παιδιού σας, δημιουργώντας παράλληλα χρόνο και χώρο για τις παραπάνω δράσεις.

Σχετικά με τις ειδήσεις με τραγικά γεγονότα, η Αμερικανική Ψυχολογική Ένωση (American Psychological Association) συμβουλεύει τους γονείς:

• Πριν μιλήσετε στα παιδιά σας, προετοιμάστε τι θα πείτε. Ιδανικά, κάντε μια πρόβα στον καθρέφτη ή μπροστά σε κάποιον άλλο ενήλικο.
• Βρείτε την κατάλληλη, ήρεμη στιγμή για να μιλήσετε.
• Μοιραστείτε με τα παιδιά σας τι αισθάνεστε εσείς. Το να εκφράσετε τα συναισθήματά σας, πιθανόν να τα διευκολύνει να εκφράσουν τα δικά τους.
• Πείτε την αλήθεια, χωρίς απαραίτητα να μπείτε σε λεπτομέρειες για το συμβάν. Εάν παραποιήσετε ή αποκρύψετε την αλήθεια, τα παιδιά θα το μάθουν και αυτό θα τους προκαλέσει μεγαλύτερο άγχος και φόβο. Επίσης, θα διαταραχτεί η εμπιστοσύνη τους απέναντί σας.
• Το «δεν ξέρω» είναι μια ασφαλής και ικανοποιητική απάντηση στις ερωτήσεις που σας κάνουν τα παιδιά, εάν πράγματι δεν ξέρετε τι να απαντήσετε (Π.χ. Στην ερώτηση «γιατί το έκανε αυτό;» το «δεν ξέρω» είναι αποδεκτή απάντηση). Στο σημείο αυτό, θα μπορούσατε να εστιάσετε στην ανάγκη του παιδιού να έχει αυτή την πληροφορία («γιατί θα ήθελες να ξέρεις κάτι τέτοιο;») ή ακόμα και να εκφράσει τα συναισθήματα του («δεν το ξέρω, αλλά εσύ πώς αισθάνεσαι γι’ αυτό;»)

Παρά την τραγωδία και τη θλίψη που μπορεί να προκάλεσε ένα τραγικό γεγονός, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι υπάρχει ακόμη ελπίδα. Υπάρχουν ακόμη άνθρωποι και οργανισμοί που εργάζονται για να κάνουν τον κόσμο καλύτερο, να προωθήσουν την ειρήνη και την κατανόηση και να υποστηρίξουν όσους έχουν επηρεαστεί. Πρέπει να κρατήσουμε αυτή την ελπίδα και να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε για ένα καλύτερο μέλλον.

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111», ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας.

Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε και εδώ: https://www.hamogelo.gr/gr/el/