Ο μικρός μαχητής, που έγραψε η Άννα Κοντολέων και εικονογράφησε η Ευτυχία Ηλιάδου, είναι ένα πρωτότυπο εικονογραφημένο υβριδικό βιβλίο, που συνδυάζει το παραμύθι με το βιβλίο γνώσεων. Στην ουσία αποτυπώνει την άποψη των δημιουργών του για το πώς μπορεί να αφομοιωθεί καλύτερα μια έννοια, μέσα από μια διαθεματική βιωματική προσέγγιση, που χρησιμοποιεί ως μεθοδολογικά εργαλεία τις τέχνες και το παιχνίδι.

Εκδοτικά, κατατάσσεται στα βιβλία γνώσεων. Ηλικιακά, απευθύνεται σε παιδιά μικρών και μεσαίων τάξεων του δημοτικού, αν και στην πράξη φαίνεται ότι είναι ένα βιβλίο που αγγίζει πολύ και τις μαμάδες –σε εμένα, για παράδειγμα, λειτούργησε λυτρωτικά, γιατί πρώτη φορά είδα αποτυπωμένες σε εικονογραφημένο βιβλίο περιπέτειες που έζησα και στις δυο εγκυμοσύνες μου. Δεν μπορεί, επομένως, να περιοριστεί σε μια μόνο ηλικιακή κατηγορία. Ας πούμε ότι είναι ένα βιβλίο που διαβάζεται συντροφικά: Γονιός και παιδί μαζί.Άννα Κοντολέων

Η ιδέα και η υλοποίησή της
Η ιδέα γεννήθηκε την περίοδο που η Άννα Κοντολέων επιδίωκε μια εγκυμοσύνη. Αναζητώντας απαντήσεις στο γιατί δεν ήταν εφικτή, βρέθηκε στο γραφείο ενός ειδικού επιστήμονα, ανοσολόγου. «Στη διάρκεια των θεραπειών έμαθα πολλά απίστευτα για την ενδομήτρια ζωή», εξηγεί. «Στην αρχή, έγραψα το ένα μέρος του βιβλίου, το αλληγορικό παραμύθι με πρωταγωνιστή τον Εμανού. Όμως δεν κατάφερα να πείσω τους εκδότες. Κάτι έλειπε και έψαχνα καιρό για να το βρω. Δεν το έβαλα κάτω. Ήταν ένα προσωπικό στοίχημα το βιβλίο να βρει την τελική του μορφή και να εκδοθεί». Τελικά, το τμήμα παιδικού βιβλίου των εκδόσεων Καστανιώτη τη βοήθησε να βρει τη λύση. Έλειπε το επιστημονικό κομμάτι, που θα οδηγούσε το παιδί να κατανοήσει την αλληγορία. Από εκεί και πέρα, όλα ξεκαθάρισαν στο μυαλό της. Έβαλε τον ήρωα να εξηγεί το επιστημονικό μέρος με τη δική του χιουμοριστική, παιδική ματιά και αμέσως πήρε τη θετική απάντηση.

Το βιβλίο αφορά την ενδομήτρια ζωή, γι’ αυτό και η συγγραφέας δεν κάνει αναφορά ούτε στη σεξουαλική επαφή ούτε στην εξωσωματική γονιμοποίηση. Οι «επιστημονικές» εξηγήσεις του ήρωα-εμβρύου ακολουθούν τις δικές του αναμνήσεις. «Η αφήγηση ξεκινά από ένα σημείο και μετά, όταν ο Εμανού αρχίζει να έχει μια, απροσδιόριστη ακόμα, συνείδηση του εαυτού του. Δεν θα μπορούσε να έχει ανάμνηση πριν από τη σύλληψη, αν και γίνεται μια σύντομη αναφορά σ’ αυτή, στο κεφάλαιο που αναφέρεται στη δημιουργία ενός ανθρώπινου κυττάρου», αναφέρει. «Η ιστορία του Εμανού ξεκινά από τη συνάντηση ενός ωαρίου με ένα σπερματοζωάριο. Αυτή είναι η βάση για τη δημιουργία μιας νέας ζωής, ανεξάρτητα από τον τρόπο με τον οποίον έχει επιτευχθεί. Είτε επρόκειτο για “προξενιό”, είτε για “κεραυνοβόλο έρωτα”, σημασία έχει ότι αυτή η συνάντηση συνέβη».

Η θεραπευτική αξία του βιβλίου
Υπήρχαν σημεία όπου βούρκωσα. Έχω στο παλμαρέ μου και περιτύλιξη λώρου (μωρό 1) και αποκόλληση (μωρό 2), και λευκά αιμοσφαίρια που δεν δέχονταν την αλλαγή στον οργανισμό μου και την πολεμούσαν, φτάνοντας τις 20.000 (μωρά 1+2) και δυο καισαρικές. Όταν τα συνάντησα όλα αυτά μέσα σε ένα παιδικό βιβλίο, ανακουφίστηκα και αυτό το μοιράστηκα αμέσως με την Άννα. Άραγε, Ο μικρός μαχητής μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά για τις μητέρες που αντιμετώπισαν προβλήματα στην εγκυμοσύνη τους;

«Δεν είμαι σίγουρη ότι έχω απάντηση», διστάζει. «Ωστόσο, αν ανατρέξω στη μακρινή πλέον εκείνη περίοδο, θυμάμαι ότι με κατέτρωγε ένα συναίσθημα αποτυχίας και μειονεξίας για όλα όσα στη δική μου περίπτωση δεν είχαν λειτουργήσει, για όλους τους μύθους που είχαν αποτύχει. Ο μύθος του τεστ εγκυμοσύνης που επιβεβαιώνει το αναπάντεχο χαρμόσυνο γεγονός και εσύ μισείς και τρέμεις κάθε φορά που πρέπει να κάνεις ξανά και ξανά ένα τεστ εγκυμοσύνης, ο μύθος της ανέμελης εγκύου που απολαμβάνει να σιδερώνει ζιπουνάκια και να κάνει βόλτες στα μαγαζιά και εσύ φοβάσαι και τρέμεις κάθε φορά που μπορεί να διακρίνεις μια ροζέ κηλίδα στην τουαλέτα. Η αγωνία κάθε πρωί ψάχνοντας το σώμα σου, μήπως και κάτι στα φυσιολογικά συμπτώματα πρηξίματος και ναυτίας έχει υποχωρήσει, οι μελανιές στην κοιλιά από τις καθημερινές ενέσεις, οι εξετάσεις, οι ατέλειωτες εξετάσεις, η γνώση ότι κάθε εγκυμοσύνη είναι πολύτιμη, αλλά μερικές είναι ακόμα πιο πολύτιμες από τις άλλες, ο τοκετός, το κλάμα για τον φυσιολογικό τοκετό που ποτέ δεν έζησες, οι ατέλειωτοι πόνοι της καισαρικής και του θηλασμού. Και τι να πει κανείς για τις γυναίκες εκείνες που τα έζησαν όλα αυτά ή σχεδόν όλα και τελικά δεν κράτησαν ποτέ στα χέρια τους ένα μωρό;» αναρωτιέται.

«Κάπου εκεί, μέσα στην κοιλιά μιας γυναίκας, στη διάρκεια όλης αυτής της ταραγμένης περιόδου, όταν εκείνη δίνει τη δική της μάχη να ολοκληρώσει την εγκυμοσύνη της, χτυπάει η καρδούλα ενός εμβρύου, που αγωνίζεται κι αυτό να επιβιώσει σ’ έναν άγνωστο κόσμο και η μόνη πηγή που του δίνει δύναμη και παρηγοριά και ενθάρρυνση είναι μια απροσδιόριστη φωνή. Αυτή της μαμάς του», επιστρέφει στο παραμύθι η Άννα Κοντολέων. «Υπό αυτή την έννοια, η ιστορία μάς μετατοπίζει λίγο από τη δική μας σκοπιά και μας βάζει να ξαναδούμε την εγκυμοσύνη μας από άλλη οπτική: του εμβρύου. Αυτό φαίνεται ότι έχει τη δύναμη να συγκινεί και να λειτουργεί ανακουφιστικά. Ίσως γιατί ανακαλύπτουμε ότι σ’ αυτή τη διαδρομή δεν ήμασταν μόνες μας, ήμασταν και οι δυο μαζί και ίσως να τα καταφέραμε τόσο καλά και να την τερματίσαμε ακριβώς, γιατί είχαμε η μία το άλλο», υπογραμμίζει.

Χάρη στον πανέξυπνο συνδυασμό κειμένου και εικονογράφησης, το παιδί, διαβάζοντας το παραμύθι μαζί με τη μαμά ή τον μπαμπά, δεν θα τρομάξει· δεν θα θεωρήσει την κυοφορία και τον τοκετό τραυματικές εμπειρίες, αν και για πολλές γυναίκες (και ίσως και για τους συντρόφους τους) φυσικά και είναι… «Η ιστορία αφορά κάτι που το παιδί έχει ήδη ζήσει. Δεν πιστεύω ότι ο φόβος μπορεί να λειτουργήσει εκ των υστέρων», τονίζει η συγγραφέας. «Το χιούμορ, κύριο συστατικό τόσο στο αλληγορικό παραμύθι όσο και στο επιστημονικό μέρος, βοηθάει να απαλειφθεί κάθε αγχωτικό συναίσθημα. Άλλωστε είναι μια ιστορία αισιόδοξη. Παρά τις δυσκολίες, ο ήρωας τα καταφέρνει και τερματίζει νικητής. Έχει μεγάλη περηφάνια για τα κατορθώματά του. Η ζωή δεν είναι στρωμένη με ροδοπέταλα και αυτό είναι κάτι που μπορεί και πρέπει να πει κανείς σ’ ένα παιδί. Όταν, λοιπόν, όλα στραβώνουν, σημασία έχει να ξέρεις να παλεύεις. Γιατί δεν υπάρχει μεγαλύτερο αγαθό από την ίδια τη ζωή», επισημαίνει η Κοντολέων.

Η διαφορετικότητα ως παράσημο ανδρείας
Τα παιδιά, δυστυχώς, αντιμετωπίζουν σκληρά τη διαφορετικότητα. Όμως, η συγγραφέας επέλεξε ο μικρός μαχητής της να γεννηθεί, έπειτα από όλα όσα τράβηξε μέσα στη μήτρα, διαφορετικός. «Από τις συζητήσεις με τον ανοσολόγο, μου αποτυπώθηκε εντονότερα το πώς οι κίνδυνοι και οι περιπέτειες που περνάει το έμβρυο μπορεί να είναι καθοριστικοί για τη μετέπειτα ζωή του, καθώς μπορεί να του αφήσουν μόνιμες αναπηρίες. Αυτό άλλαξε τη θεώρησή μου για την έννοια της αναπηρίας. Αντιμετωπίζουμε το άτομο με αναπηρία ως άτομο που μειονεκτεί, πιο αδύναμο από εμάς τους υπόλοιπους, που έχει ανάγκη από συμπαράσταση και προστασία. Συχνά και συμπόνοια. Και αν αυτό το άτομο είναι εν τέλει πιο δυνατό από όλους εμάς; Αν η αναπηρία του δεν είναι παρά το σημάδι της μάχης που χρειάστηκε να δώσει στην εμβρυϊκή του ζωή; Ένα είδος παράσημου εξαιρετικής ανδρείας; Τότε στα μάτια μας το άτομο με αναπηρία μπορεί να γίνει ήρωας. Η ιδέα, λοιπόν, ήταν να μετατοπίσω τον τρόπο που βλέπουμε τον άλλο, τον διαφορετικό. Να τον δούμε όπως του αξίζει, φυσικά με σεβασμό, αλλά και για πρώτη φορά με δέος και θαυμασμό».Μιλάμε στα παιδιά. Σπάμε τα ταμπού
Οι ειδικοί της ψυχικής υγείας υποστηρίζουν ότι πρέπει να λέμε όλη την ιστορία τους στα παιδιά, ακόμα και την αλήθεια που αφορά τη σύλληψη, την κυοφορία και τον τοκετό. Αν, όμως, υπήρξαν προβλήματα στα προαναφερθέντα, οι γονείς προτιμούν να τα αποκρύψουν, μην μπορώντας να τα διαχειριστούν ή/και φοβούμενοι την αντίδραση του παιδιού. Η Άννα Κοντολέων έχει την πεποίθηση ότι μπορούμε να μιλήσουμε για τα πάντα με τα παιδιά, εφόσον αυτά τα αφορούν. «Σημασία δεν έχει το τι, αλλά το πώς. Δεν θα έπρεπε δηλαδή να μιλήσεις και να εξηγήσεις τι του συνέβη σ’ ένα παιδί που γεννιέται χωρίς χέρι; Δεν θα έπρεπε να το βοηθήσεις να κατανοήσει με τρόπο μη τραυματικό τη διαφορετικότητα του; Και τι θα πεις στα άλλα παιδιά που είναι γύρω του; Είναι ώρα να σπάσει αυτό το ταμπού της “πολιτικής ορθότητας”, της σιωπής που τηρούμε ευλαβικά, και να αρχίσουμε να μιλάμε. Να σταματήσουμε να διατυμπανίζουμε την αποδοχή και να αρχίσουμε να υποστηρίζουμε τη συνάντηση και την ανακάλυψη. Το να μη ρωτώ από ευγένεια δεν θα γκρεμίσει ποτέ τον τοίχο της σιωπής που λειτουργεί συχνά για το διαφορετικό άτομο ως φυλακή. Το να ενδιαφερθώ να γνωρίσω και να μάθω μπορεί να με οδηγήσει στην ανακάλυψη του άλλου και στην αναγνώριση της δικής του προσωπικής διαδρομής».

Η Άννα Κοντολέων χαμογελάει καθώς θυμάται ότι ο γιος της εικονογράφου Ευτυχίας Ηλιάδου λάτρεψε τον Εμανού και, όταν έπαιζε και έπαιρνε μέρος σε φανταστικές περιπέτειες και μάχες, έκρυβε το ένα του χέρι για να του μοιάζει. Ο Εμανού είχε γίνει για εκείνον ένα είδωλο, ένας μικρός ήρωας. «Αν το βιβλίο το πετυχαίνει αυτό, μπορώ να πω ότι κάτι έχω πετύχει κι εγώ. Ξέρετε, στα σχολεία, αγωνιζόμαστε να κάνουμε τα παιδιά που αποκλίνουν από αυτό που ονομάζουμε φυσιολογικό και αφορά απλώς τον μέσο όρο –αν και έχω σοβαρές αμφιβολίες και γι’ αυτό– να προσαρμοστούν και να ενταχθούν στο σύνολο, παρέχοντάς τους ορδές από παράλληλες στηρίξεις. Κανένας δεν σκέφτεται ότι είναι το σύστημα αυτό που πρέπει να αλλάξει και να προσαρμοστεί στον δικό τους τρόπο σκέψης, ο οποίος είναι συχνά μαγικός. Οφείλουμε να παρέχουμε σ’ αυτά τα παιδιά διαφορετικά εκπαιδευτικά μοντέλα, προσαρμοσμένα στις δικές τους μαθησιακές ανάγκες. Τότε θα μπορούμε να μιλήσουμε πραγματικά για συμπερίληψη της διαφορετικότητας.

Ευτυχία Ηλιάδου

Λίγα λόγια για τον Μικρό Μαχητή από την εικονογράφο Ευτυχία Ηλιάδου: Αγάπησα τον μικρό μαχητή από την πρώτη φορά που διάβασα το κείμενο της Άννας. Έχοντας αποκτήσει πριν από λίγο καιρό την κόρη μου, έπειτα από μια υψηλού κινδύνου εγκυμοσύνη, ένιωσα συγκίνηση που μου πρότειναν να εικονογραφήσω μια τέτοια ιστορία. Το ιδιαίτερό του θέμα και ο τρόπος που έχει γράψει η Άννα την ιστορία μαζί με τα συσχετιζόμενα επιστημονικά κομμάτια, αποτέλεσαν μια σχεδιαστική πρόκληση για μένα. Έπειτα από αρκετές διαδικτυακές συναντήσεις και δοκιμές καταλήξαμε στον τρόπο με τον οποίο θα διαχωρίζαμε τη βασική ιστορία από το επιστημονικό κείμενο, ώστε να μπορεί να διαβαστεί το καθένα ανεξάρτητα από το άλλο. Αποφασίσαμε στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας να μη φαίνεται ξεκάθαρα ότι ο μικρός μαχητής είναι ένα έμβρυο, αφού ακόμη και ο ίδιος αναρωτιέται τι είναι. Η Άννα πρότεινε στην εικονογράφηση του επιστημονικού κομματιού να δώσω μια πιο ανάλαφρη και κωμική χροιά, ζητώντας μου να κάνω απλά παιδικά σκίτσα και να προσθέσω φούσκες διαλόγου στις οποίες θα μπορούσα να γράψω ό,τι ήθελα. Οι κατευθύνεις που μου έδωσε ξεκλείδωσαν μια άλλη σχεδιαστική πλευρά μου και οι προτάσεις που έκανε βοήθησαν ώστε να εξελιχθεί η εικονογράφηση του βιβλίου. Σε όλη τη διάρκεια σχεδιασμού του βιβλίου ένιωθα ότι είχα μεγάλη δημιουργική ελευθερία και ότι οι απόψεις μας συγκλίνουν. Ήταν μια εξαιρετική συνεργασία.

Διαβάστε: Άννα Κοντολέων, Ο μικρός μαχητής, Εκδόσεις Καστανιώτη, εικονογράφηση: Ευτυχία Ηλιάδου