Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πόσα ζητήματα θα είχαν λυθεί ανάμεσα σε παιδιά από τη μια και γονείς/εκπαιδευτικούς από την άλλη αν και οι δυο πλευρές μπορούσαν να συζητήσουν τηρώντας τους βασικούς κανόνες επικοινωνίας; Μπορεί να θεωρούμε την επικοινωνία ως κάτι απλό, για να μην πω δεδομένο, μπορεί όλοι να γεννιόμαστε με τις απαραίτητες προδιαγραφές για να επικοινωνούμε μεταξύ μας, αλλά δυστυχώς δεν διδασκόμαστε δεξιότητες ασφαλούς επικοινωνίας, με αποτέλεσμα να δυσκολευόμαστε. Αυτό το κενό προσπαθεί να καλύψει η ψυχολόγος Χριστίνα Ρασιδάκη μέσα από το καινούργιο της βιβλίο Μέθοδος 3Step. Αποτελεσματική επικοινωνία στο σπίτι και στο σχολείο, που απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς και γονείς. Βασισμένη στις πιο πρόσφατες έρευνες της νευροεπιστήμης, η Ρασιδάκη προτείνει μια προσέγγιση που θα μας βοηθήσει να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον ασφάλειας και επικοινωνίας, και να είμαστε, ως ενήλικοι, υποστηρικτικοί, πλαισιώνοντας και οριοθετώντας σωστά, χωρίς να γινόμαστε υποχωρητικοί ή πιεστικοί.

Δεξιότητες επικοινωνίας 
Είναι απαραίτητες σε όλους μας και δη σε όσους ζούμε ή εργαζόμαστε με παιδιά. Ονομάζονται και δεξιότητες ενεργητικής ακρόασης, διότι απαιτούν να έχουμε τις αισθήσεις μας ανοιχτές –και όχι απλώς να ακούμε παθητικά–, αφουγκραζόμενοι τα άμεσα ή έμμεσα μηνύματα που εκπέμπει ο συνομιλητής μας και έχοντας πρώτα φροντίσει να καταλαγιάσουμε τα δικά μας συναισθήματα.
Δεξιότητες μη λεκτικής επικοινωνίας είναι οι χειρονομίες, η στάση του σώματος, η ποιότητα του βλέμματος, ο ρυθμός και ο τόνος ομιλίας, με άλλα λόγια η «μουσική» που συνοδεύει τα λόγια μας και μεταφέρει μηνύματα ασφάλειας, ενδιαφέροντος, φροντίδας και σεβασμού.
Δεξιότητες λεκτικής επικοινωνίας είναι η ενσυναίσθηση, η προσπάθεια, δηλαδή, αντίληψης των γεγονότων μέσα από τα μάτια του παιδιού, οι παραφράσεις ή οι περιλήψεις των γεγονότων, που προχωρούν και διορθώνουν τη συζήτηση, οι ανοιχτές και κλειστές ερωτήσεις, οι μικρές ενθαρρύνσεις (όπως νεύματα ή επιφωνήματα) και οι επαναλήψεις λέξεων ή φράσεων που υποδηλώνουν ότι είμαστε στο πλευρό του παιδιού.
Άλλα στοιχεία που βοηθούν στην επικοινωνία είναι η ανάδειξη του ικανού εαυτού, που ενισχύει την αυτοπεποίθηση και ενδυναμώνει, η επικύρωση, που δίνει κουράγιο και δικαιώνει, η δήλωση του σωστού και του λάθους και οι κανόνες, που οριοθετούν και βάζουν τα πράγματα στη θέση τους.
Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθούμε εν συντομία και στα κυριότερα εμπόδια επικοινωνίας, όπως τα όρισε ο ψυχολόγος Thomas Gordon:

• Κρίσεις, χαρακτηρισμοί
• Παραινέσεις, νουθεσίες, προειδοποιήσεις, απειλές, κατηγορίες, ηθικολογίες
• Ειρωνείες ψυχολογιστικές ερμηνείες
• Μείωση της σημασίας γεγονότων, σκέψεων και συναισθημάτων, γενικολογίες
• Καθησυχασμοί χωρίς πραγματικό υπόβαθρο
• Ανακριτικού τύπου ερωτήσεις και συμβουλές

Όλα τα παραπάνω αποδυναμώνουν, εντείνουν τις άμυνες και τις αρνήσεις, δεν βοηθούν στη ρύθμιση των συναισθημάτων και παρορμήσεων, ενώ μειώνουν την κρίση, την ευελιξία ή τη διαλλακτικότητα, καθώς και την ψυχική ανθεκτικότητα. Οι προειδοποιήσεις και οι συμβουλές μπορούν να έχουν ευεργετικό αντίκτυπο μόνο όταν ειπωθούν την κατάλληλη στιγμή και με τον σωστό τρόπο.

Τα τρία βήματα
Καθώς τα παιδιά τείνουν να δρουν παρορμητικά, αντιδραστικά και μιμητικά, συχνά δεν έχουν εικόνα του αντίκτυπου των πράξεών τους και των συναισθημάτων που δημιουργούς στους άλλους. Ιδιαίτερα στην περίοδο της εφηβείας και της εσωτερικής δυσφορίας που αυτή προκαλεί, παρότι ξέρουν να ξεχωρίζουν το σωστό από το λάθος σχεδόν εξίσου καλά με τους ενηλίκους, ο εγκέφαλός τους δεν είναι αρκετά ανεπτυγμένος, ώστε να τα βοηθάει να κρίνουν σωστά και να αυτοελέγχονται.
Για να επιτευχθούν οι συνθήκες ασφαλούς επικοινωνίας, η αυθεντικότητα, η ειλικρίνεια, ο σεβασμός και η ενσυναίσθηση, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη μέθοδο 3Step, ένα εργαλείο που βοηθάει στην απόκτηση μιας γενικότερα καλής επικοινωνίας με τα παιδιά όλων των ηλικιών, ενισχύοντας την επίγνωση, την κρίση, την ενσυναίσθηση, το θάρρος της γνώμης, την αυτοσυγκράτηση, την ικανότητα εύρεσης λύσεων, την υπευθυνότητα, τη διαλλακτικότητα και την αποφασιστικότητα από μέρους τους. Με άλλα λόγια, οδηγεί στη δόμηση ενός επαρκούς και ασφαλούς πλαισίου για την αντιμετώπιση δύσκολων περιστατικών επικοινωνίας, επιτρέποντας στα παιδιά να περάσουν από ένα αρχικό στάδιο αντίδρασης σε ένα επόμενο στάδιο ανταπόκρισης, απ’ όπου μπορούν να ακούσουν τον εαυτό τους και τον άλλον, να αναλογιστούν, να συνειδητοποιήσουν, να συναισθανθούν και να βρουν λύσεις.
Η μέθοδος 3Step προσφέρει ένα ξεκάθαρο πλαίσιο προσέγγισης με αρχή, μέση και τέλος, που διέπεται από άξιες σεβασμού και ειλικρίνειας. Απευθύνεται σε (συχνά στρεσαρισμένους και σε μεταξύ τους κόντρα) γονείς και εκπαιδευτικούς, με παραδείγματα και διαλόγους ποικίλων περιστατικών, που λαμβάνουν χώρα κυρίως στο σχολείο, αλλά μπορεί να συμβαίνουν και στο σπίτι. Οι ενήλικοι οφείλουν να συνεργάζονται και να προωθούν θετικές εμπειρίες, προκειμένου να τα παιδιά να αποκτήσουν συναισθηματική ισορροπία, γνωστικές ικανότητες, κοινωνικές δεξιότητες και ψυχική ανθεκτικότητα. 

Βήμα πρώτο: Ακούω και αντιλαμβάνομαι
Κάθε άνθρωπος αναζητά ασφάλεια και αναγνώριση, που εξασφαλίζουν ψυχική υγεία, ανάπτυξη, αυτοπραγμάτωση και ωθούν προς την ίαση και την ανασυγκρότηση. Στόχος της πρώτης φάσης είναι η δημιουργία ενός πλαισίου ασφαλείας και επικοινωνίας μεταξύ του παιδιού και του ενήλικου. Το παιδί έχει την ευκαιρία να εκφράσει σκέψεις και συναισθήματα και να εξηγήσει ό,τι συνέβη. Αυτή η εξωτερίκευση το βοηθά να αντιληφθεί την κατάσταση καλύτερα, χωρίς να κατακλύζεται συναισθηματικά, και να ξεδιπλώσει σκέψεις, αντιδράσεις και συναισθήματα. Εμείς, το ακούμε με προσοχή, βοηθώντας το να ηρεμήσει και να γίνει πιο δεκτικό.

Βήμα δεύτερο: Ερευνώ και επιλύω 
Στη δεύτερη φάση, έχοντας εδραιώσει ένα πλαίσιο ηρεμίας, το παιδί αναλογίζεται καλύτερα τις πράξεις του και τον αντίκτυπό τους, βρίσκει λύσεις και διερευνά εναλλακτικές στάσεις και συμπεριφορές. Μπορεί τώρα να ακούσει όσα λέμε και να συνεργαστεί, ώστε να ξεπεραστεί το πρόβλημα.

Βήμα τρίτο: Συνοψίζω
Στην τρίτη φάση, έχοντας αξιοποιήσει τις δεξιότητές της ενεργητικής ακρόασης, έχοντας, δηλαδή, ακούσει, ερευνήσει, προτείνει, ενδυναμώσει, συζητήσει με το παιδί, ολοκληρώνουμε με μια σύντομη ανασκόπηση του τι θα πρέπει να κάνουμε, εκείνο και εμείς, και πότε θα επανέλθουμε για να δούμε πώς πάνε τα πράγματα. Ουσιαστικά, μιλάμε για επανεξέταση της κατάστασης, που πλαισιώνει, ανακουφίζει και δίνει στο παιδί την αίσθηση ότι παίρνουμε στα σοβαρά το ίδιο και όσα προέκυψαν από τη μεταξύ μας συνομιλία.

Συμπερασματικά, η μέθοδος 3Step έχει ξεκάθαρα παιδαγωγικό και ψυχολογικά διορθωτικό χαρακτήρα και βοηθάει ακόμα και τα πιο αγχωμένα ή αντιδραστικά παιδιά να βάλουν σε τάξη τα συναισθήματά τους και να διαχειριστούν με τον κατάλληλο τρόπο ό,τι συνέβη, πάντα με τη βοήθεια των «σημαντικών μεγάλων», των ενηλίκων, των γονέων ή των εκπαιδευτικών, από τους οποίους γνωρίζουν ενστικτωδώς –αν και συχνά δεν το παραδέχονται– ότι εξαρτώνται για να μεγαλώσουν και χωρίς τους οποίους κινδυνεύουν.Διαβάστε: Χριστίνα Ρασιδάκη, Μέθοδος 3Step: Αποτελεσματική επικοινωνία στο σπίτι και στο σχολείο. Για εκπαιδευτικούς και γονείς, Εκδόσεις Πατάκη