H δασκάλα του γιου σας στο προνήπιο σας λέει στην ενημέρωση γονέων ότι ο Κωστάκης δυσκολεύεται να καταλάβει τις οδηγίες της στην τάξη, έχει φτωχό λεξιλόγιο και έκφραση, αλλοιώνει συχνά τις λέξεις θυμίζοντας μωρό. Θα διορθωθεί – πιστεύατε– με την ηλικία. Μήπως, όμως, πρέπει να το ψάξετε έγκαιρα, να δείτε αν χρειάζεται λογοθεραπεία για να μην τρέχετε και δεν φτάνετε μετά με μαθησιακές δυσκολίες στο δημοτικό;

Βήμα πρώτο: Δείτε έγκαιρα το πρόβλημα, αν υπάρχει. Δεν είναι πάντοτε εύκολο για τον γονιό να διακρίνει ή να παραδεχτεί το πρόβλημα του παιδιού του στον λόγο και την ομιλία, συχνά ελπίζει πως θα «φτιάξει» μόνο του με τον καιρό. Ωστόσο, υπάρχουν αποκλίσεις από τα φυσιολογικά στάδια ανάπτυξης λόγου-ομιλίας ανά ηλικία, που μπορεί να σας χτυπήσουν έγκαιρα καμπανάκι. «Η αργή εξέλιξη των γλωσσικών ικανοτήτων ενός παιδιού, δηλαδή ένα πολύ περιορισμένο λεξιλόγιο, ο δυσκατάληπτος λόγος, η δυσκολία να σχηματίσει δομημένη πρόταση είναι ενδείξεις που πρέπει να προβληματίσουν τους γονείς», επισημαίνει η λογοθεραπεύτρια κ. Βασιλεία Καλογερή. Άλλα δείγματα είναι «η έντονη επανάληψη ήχων ή λέξεων, όταν υπάρχουν διαταραχές στη σίτιση και χρήση υγρού, η εκδήλωση νευρικότητας και επιθετικότητας στις περιπτώσεις που οι γλωσσικές ικανότητες δεν υπάρχουν ή είναι περιορισμένες».

Βήμα δεύτερο: Απευθυνθείτε στους ειδικούς. Αν οι γονείς διαπιστώσουν την όποια απόκλιση από τα στάδια της εξελικτικής ανάπτυξης λόγου, θα πρέπει να απευθυνθούν στον παιδίατρο ή σε αναπτυξιολόγο και, στη συνέχεια, σε λογοθεραπευτή. «Η λογοθεραπεία μπορεί να ξεκινήσει ακόμα και από την ηλικία του ενάμισι έτους αν διαπιστωθεί απόκλιση σε κάποιο από τα εξελικτικά στάδια», εξηγεί η κ. Καλογερή, προσθέτοντας ότι «η έγκαιρη αξιολόγηση από τους ειδικούς βοηθά στην πρόληψη σοβαρότερων δυσκολιών στο μέλλον και διευκολύνει τη σωστή ψυχοσυναισθηματική και γνωστική εξέλιξη του παιδιού. Επίσης, πρέπει να τονιστεί η σημασία της καλής συνεργασίας με το οικογενειακό περιβάλλον».

Τι φταίει για τις δυσκολίες στον λόγο και την ομιλία; Σύμφωνα με τη λογοθεραπεύτρια, οι παράγοντες που μπορούν να  αναστείλουν την ομαλή γλωσσική λειτουργία είναι οι εξής: ψυχοσυναισθηματικές διαταραχές που έχουν τη ρίζα τους σε διάφορες αιτίες, όπως το χαμηλό κοινωνικομορφωτικό επίπεδο της οικογένειας, έντονες στρεσογόνες καταστάσεις, ελλιπή κίνητρα και ερεθίσματα για επικοινωνία, ακατάσχετη χρήση τηλεόρασης/υπολογιστή. Μερικές φορές όμως και απώλεια ακοής, απώλεια όρασης, εγκεφαλική παράλυση, νοητική στέρηση, εξελικτική γλωσσική διαταραχή, διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμός, σύνδρομο Asperger), διαταραχή φωνής, στοματικοπροσωπικές αλλοιώσεις (ανατομικές ανωμαλίες των οργάνων φώνησης και ομιλίας).

Αξιολόγηση του προβλήματος: Η λογοπεδική εκτίμηση πραγματοποιείται σε δύο στάδια. «Στο πρώτο στάδιο γίνεται συλλογή στοιχείων από το οικογενειακό περιβάλλον, με αναφορά στην περίοδο κύησης ως τη γέννηση του παιδιού (αν ήταν όλα φυσιολογικά, αν υπήρξε κάποια ανωμαλία, χρήση αγωγής, δυσάρεστα γεγονότα). Στη συνέχεια δίνονται στοιχεία για τα εξελικτικά στάδια ανάπτυξης (κίνηση, επικοινωνία, ομιλία, αυτοεξυπηρέτηση κ.ά.)», περιγράφει η κ. Καλογερή. «Στο δεύτερο στάδιο η αξιολόγηση πραγματοποιείται με τη συνάντηση λογοθεραπευτή-παιδιού. Ο θεραπευτής, χρησιμοποιώντας την κλινική παρατήρηση, διάφορες μεθόδους και τρόπους αξιολόγησης (όπως παιχνίδια), προσπαθεί να εντοπίσει τις ελλείψεις και δυσκολίες στις γλωσσικές ικανότητες του παιδιού. Εξετάζει με προσοχή τους εξής γλωσσικούς τομείς: κατανόηση-αντίληψη, δομή λόγου, περιεχόμενο, χρήση (πραγματολογία), ομιλία, ροή, φωνή, ακοή, κατάποση, μη λεκτική επικοινωνία (βλεμματική επαφή, έκφραση). Αφού εντοπιστεί η διαταραχή, επιλέγεται ο κατάλληλος  τρόπος για την αντιμετώπισή της».

Προπόνηση στο σπίτι

Προτάσεις για δραστηριότητες στο σπίτι (για την προσοχή και την εκφραστική γλώσσα) από την κ. Καλογερή, πώς να βοηθήσουν πρακτικά οι γονείς και να συμπληρώσουν το έργο της λογοθεραπείας. Πριν ξεκινήσετε, έχετε υπόψη ότι «όλες οι παρακάτω δραστηριότητες προσαρμόζονται στις δυνατότητες, τα ενδιαφέροντα και στην ιδιαιτερότητα του παιδιού. Οι γονείς συμμετέχουμε ενεργά. Βεβαιωνόμαστε ότι το παιδί προσέχει, κατανοεί κάθε δραστηριότητα. Απλοποιούμε την εκφορά του λόγου και τις απαιτήσεις μας όποτε κρίνεται απαραίτητο και επιβραβεύουμε την προσπάθειά του».

• Ζητούμε από το παιδί να εκτελέσει απλές εντολές μέσα στο σπίτι: «Θα μου φέρεις τη χτένα;». «Είναι στο μπάνιο». Συνεχίζουμε με πιο πολύπλοκες: «Φέρε μου το κόκκινο μπουφάν και τα καφέ παπούτσια σου από την ντουλάπα». Αν το παιδί δεν γνωρίζει πού βρίσκονται αυτά που του ζητάμε, δίνουμε περισσότερες οδηγίες. Ζητούμε να επαναλάβει αυτό που του ζητήσαμε. Επιβραβεύουμε: «Μπράβο!»
• Επεκτείνουμε τις δραστηριότητες εκτός σπιτιού, π.χ. στο σουπερμάρκετ ζητάμε από το παιδί να φέρει κάποιο προϊόν από το ράφι. Πριν ξεκινήσουμε, του εξηγούμε ότι θα θέλαμε να μας βοηθήσει στα ψώνια και ότι στο τέλος θα επιβραβευτεί π.χ. με μια σοκολάτα.
• Εκτελούμε μια δραστηριότητα μαζί με το παιδί (όπως το στρώσιμο του τραπεζιού). Παράλληλα μιλάμε για το τι κάνουμε: «Πρώτα στρώνουμε το τραπεζομάντιλο, μετά βάζουμε τα πιάτα κ.λπ.». Στη συνέχεια, του ζητούμε να εκτελέσει μόνο του τη διαδικασία. Επαναλαμβάνουμε τις οδηγίες όποτε χρειάζεται.
• Διαβάζουμε στο παιδί αποσπάσματα από παραμύθι, αρχικά μικρά σε έκταση και στη συνέχεια μεγαλύτερα. Βεβαιωνόμαστε ότι το παιδί προσέχει. Μετά, του ζητάμε να διηγηθεί ό,τι άκουσε. Κάνουμε ερωτήσεις πάνω στην ιστορία: «Ποιον συνάντησε η Χιονάτη;» Αν το παιδί δεν θυμάται, δίνουμε εναλλακτικές απαντήσεις να διαλέξει τη σωστή. Αν δεν βρει τη σωστή απάντηση, ξαναδιαβάζουμε το κομμάτι που περιέχει την απάντηση, τονίζοντας τη σωστή απάντηση και συνεχίζουμε.
• Ζητάμε από το παιδί να περιγράψει τα γεγονότα της ημέρας του, τοποθετώντας τις δραστηριότητές του στη σωστή χρονική σειρά και με ανάλογη σύνδεση, π.χ. «το πρωί ξύπνησα, μετά πήγα στο μπάνιο για να πλυθώ…» Αν αρχίσει να εξιστορεί τα γεγονότα με τρόπο που δεν γίνονται κατανοητά, σταματούμε τη διήγησή του και βοηθάμε το παιδί με ερωτήσεις να οργανώσει καλύτερα την εξιστόρησή του.
• Για εμπλουτισμό του λεξιλογίου μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε εικόνες από περιοδικά και βιβλία που κεντρίζουν το ενδιαφέρον του παιδιού. Ξεκινούμε με περιγραφή της εικόνας για να ενισχύσουμε την έκφραση. Οι προτάσεις μας εμπεριέχουν τη σχέση αιτίας-αποτελέσματος (Γιατί γίνεται αυτό; Επειδή…) Ενθαρρύνουμε την έκφραση συναισθημάτων και τον σχολιασμό ενεργειών (γιατί πιστεύεις ότι θύμωσε ο κύριος;). Επίσης, ανάλογα με το περιεχόμενο, ζητούμε από το παιδί να μαντέψει την εξέλιξη της ιστορίας/υπόθεσης.
• Ανοίγουμε συζήτηση. Ένα περιστατικό που συνέβη π.χ. στην παιδική χαρά, κάτι που το παιδί είδε στην τηλεόραση ή άκουσε στο διάλειμμα, όλα μπορούν να γίνουν αφορμή για κουβέντα, περιγραφές και διάλογο με τον μπαμπά και τη μαμά.
• Συμβολικό παιχνίδι. Αρχικά χρησιμοποιούμε οποιοδήποτε παιχνίδι αρέσει στο παιδί (π.χ. κούκλες, τουβλάκια, αυτοκινητάκια). Ο γονιός καθοδηγεί το παιδί να στήσουν μαζί ένα «σκηνικό», να θέσουν μια υπόθεση και να ξεκινήσουν. Σταδιακά, τα πραγματικά αντικείμενα απομακρύνονται και το παιχνίδι γίνεται πιο φανταστικό/επινοητικό (π.χ. φτιάχνουμε μια πόλη, για να δούμε τι θα έχει, πολυκατοικίες, σχολείο, πλατεία, αυτοκινητόδρομο. Μπορούμε να εισάγουμε και τρίτο, φανταστικό συμμετέχοντα, ο οποίος μπορεί να είναι κάποιο πρόσωπο, ήρωας ή ζώο).