Η περιβαλλοντολόγος και βραβευµένη µε Κρατικό Βραβείο συγγραφέας Ελένη Ανδρεάδη παρουσιάζει μία νέα οικολογική σειρά, που παροτρύνει τα παιδιά να βοηθήσουν στη σωτηρία του πλανήτη. Πάμε, λοιπόν, να γνωρίσουμε τους Μαχητές του Ντάο.

Καλημέρα, Ελένη. Χαιρόμαστε που είσαι ξανά κοντά μας, για να μιλήσουμε για το καινούργιο σου βιβλίο, το πρώτο της σειράς «Οι Μαχητές του Ντάο», με τίτλο «Ηλιακό Τσάι». Καταρχάς, λίγα λόγια για το τι είναι το Ντάο και λίγα λόγια για την πλοκή της ιστορίας σου.
Το Ντάο ή Τάο είναι μια αρχαία κινεζική φιλοσοφία που βασίζεται σε ένα κείμενο 2.500 ετών, το Τάο Τε Τσινγκ. Στη νέα σειρά και το πρώτο βιβλίο, ο παππούς και ταξιδιώτης του χρόνου Σίφου (κάτι που σημαίνει δάσκαλος στα κινέζικα) μαθαίνει σε δύο παιδιά στην Ελλάδα τη σημασία του να κατακτήσουμε την ισορροπία μέσα μας, ώστε να φέρουμε πάλι την αρμονία στον πλανήτη μας. Σε αυτό το διαφορετικό σχολείο, τα παιδιά αναλαμβάνουν υποθέσεις ως Μαχητές του Ντάο κάθε Σάββατο για να προστατέψουν τον πλανήτη, με Τάι Τσι, με ηλιακό τσάι, και εργαλεία τον σεβασμό και την καλοσύνη. Το πρώτο βιβλίο έχει να κάνει με την κλιματική αλλαγή, και αλήθεια, από πού αλλού θα μπορούσε να ξεκινήσει κανείς μια περιβαλλοντική λογοτεχνική σειρά…

Πώς και γιατί αποφάσισες να χρησιμοποιήσεις την κινέζικη φιλοσοφία, προκειμένου να περάσεις στους αναγνώστες μηνύματα σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος; Τι χρειάστηκε να μελετήσεις για να μπορέσεις να την αποτυπώσεις στο χαρτί και ταυτόχρονα να την κάνεις κατανοητή στα παιδιά;
Σε μια πιο ελεύθερη ερμηνεία, Ντάο σημαίνει ο «δρόμος» ή ο «τρόπος» και αυτό το μικρό βιβλίο που λέγεται Τάο Τε Τσιγνκ περιέχει έναν θησαυρό σοφίας σχετικά με το πώς μπορούμε να ζήσουμε καλύτερα. Η πρώτη ανάγνωση του βιβλίου έγινε όταν ήμουν στο Λύκειο και μου είχε κάνει από τότε εντύπωση. Ακούω και διαβάζω διαλέξεις σχετικά με την ενσυνειδητότητα και τον διαλογισμό εδώ και κάποια χρόνια, προσπαθώντας να δαμάσω το άγχος μου και άλλες ανησυχίες. Σε μια μετακόμιση του γραφείου μου, έτυχε και βρήκα το βιβλίο πάλι. Έχοντας στο μυαλό μου τη βιωσιμότητα που με απασχολεί καθημερινά, επαγγελματικά και εκτός δουλειάς, μου φάνηκε πιο επίκαιρο και σημαντικό από ποτέ σχετικά με την έμφαση που δίνει στην ενσυνειδητότητα ως πηγή ευτυχίας και τη βαθιά σύνδεση του ανθρώπου με τον πλανήτη. «Αγάπησε τον κόσμο σαν τον εαυτό σου» λέει «για να μπορέσεις να νοιαστείς για οτιδήποτε». «Γίνε απλός και καλλιέργησε τον εαυτό σου, σβήνοντας μέσα τις επιθυμίες» διαβάζει κανείς από τις πρώτες σελίδες – κάτι που μου φάνηκε με μια νέα ματιά ως ένα απλό μήνυμα για την υπερκατανάλωση. Ξέρουμε πόσο το κυνήγι του «περισσότερο» και του «νέου» δεν μας φέρνει την ευτυχία, κι όμως αυτό ψάχνουμε και οδηγεί στην υπερκατανάλωση που καταστρέφει τους πόρους του πλανήτη, αλλά και στη μόνιμη αίσθηση ανικανοποίησης στον δυτικό κόσμο. Η όλη φιλοσοφία του Ντάο μιλάει για την ανάγκη να κατακτήσουμε τη σοφία μέσα από την απλότητα, την υπομονή και τη συμπόνοια. Έπειτα από είκοσι χρόνια σχεδόν ενασχόλησης με τη βιωσιμότητα, καταλήγω ότι αυτές οι αξίες είναι τελικά αυτές που πρέπει να επιστρατεύσουμε για να σωθεί ο πλανήτης μας. Έτσι κάπως γεννήθηκε η ιδέα για το βιβλίο και για τη σειρά “Οι μαχητές του Ντάο”.

Δυο μικρά παιδιά, ακόμα κι αν είναι οι Μαχητές του Ντάο, είναι πολύ λίγα για να κάνουν τη διαφορά, ανησυχεί ο μικρός πρωταγωνιστής σου. Και πράγματι, αυτό είναι μια νοοτροπία που διατρέχει συχνά μικρούς και μεγάλους, σε μια σειρά από καθημερινές καταστάσεις. Τι θα του απαντούσες;
Η πραγματικότητα είναι πως ένας άνθρωπος είναι πολύ μικρός και μεγάλος συγχρόνως. Ο Jadav Payeng στην Ινδία αποφάσισε πριν από σαράντα χρόνια να φυτεύει ένα δέντρο κάθε μέρα. Σήμερα, έχει πλέον δημιουργήσει ένα δάσος, που έχει μέγεθος όσο και το Central Park της Νέας Υόρκης. Η δύναμη του ενός μπορεί να φαίνεται μικρή, αλλά το άθροισμα των πράξεών μας και της φωνής μας είναι αναμφισβήτητα ισχυρό. Δεν μπορεί να υπάρξει ένα δυνατό σύνολο χωρίς τον κάθε μεμονωμένο άνθρωπο μέσα σε αυτό το σύνολο να αποφασίσει να κάνει τη διαφορά. Είναι ένα άλμα τυφλής πίστης, που δεν χρειάζεται καν να είναι και τέλειο. Δεν θυμάμαι ποιος είπε αυτό το απόφθεγμα, αλλά δεν χρειαζόμαστε όλους να είναι τέλειοι, αλλά τους πολλούς να είναι καλύτεροι.

Ισορροπία: Μια έννοια που, δυστυχώς, έχουμε σχεδόν ξεχάσει σε κάθε πτυχή της καθημερινότητάς μας. Διδαχτήκαμε ποτέ στην Ελλάδα τη σημασία της και πώς να τη διατηρούμε; Πώς μπορούμε να εξασκηθούμε, ώστε να την πετύχουμε;
Όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά διεθνώς. H οικονομία, το πώς είναι δηλαδή αποδεκτό να μετράμε την ευημερία του κοινωνικού συνόλου, είναι βασισμένη στην έννοια της αύξησης, του περισσότερου, χωρίς να υπολογίζει τη σωματική και ψυχική μας υγεία – αλλά και του πλανήτη (οι λεγόμενες αρνητικές εξωτερικότητες στα οικονομικά, όπως η ρύπανση). Το πώς μπορούμε να επιτύχουμε προσωπικά την ισορροπία είναι αρκετά προσωπικό θέμα και ταξίδι, αλλά αυτοί που ασχολούνται με το θέμα συγκλίνουν στο ότι η αυτογνωσία, η ενσυνειδητότητα και εργαλεία όπως χρόνος στη φύση, αναπνοές και διαλογισμός βοηθούν σημαντικά.

Ακινησία, αναπνοές, ανοιχτές στα ερεθίσματα αισθήσεις, αρμονία. Όσο κι αν τα τελευταία χρόνια έχουν υιοθετηθεί από μερίδα κάποιων ως new age πρακτικές, είναι επίσης εκτός της ελληνικής κουλτούρας. Κι όμως, είναι ιδιαίτερα χρήσιμες για τον οργανισμό μας. Θα μας εξηγήσεις το γιατί; Και πώς θα μπορούσαμε να τις εφαρμόζουμε και εμείς και τα παιδιά μας, μέσα σε ορισμένες δύσκολες καταστάσεις;
Η αξία τους είναι επιστημονικά αποδεδειγμένη. Ακόμα και λίγες βαθιές αναπνοές καθημερινά είναι ιδιαίτερα ευεργετικές μεταξύ άλλων για τη λειτουργία της καρδιάς, του εγκεφάλου και του ανοσοποιητικού συστήματός μας. Το βιβλίο έχει ένα παράρτημα με προτεινόμενους διαλογισμούς για τα παιδιά. Ακόμα και μικρά παιδιά μπορούν να μάθουν την αξία της αναπνοής ως εργαλείο ηρεμίας και ενδυνάμωσης. Το καλύτερο είναι να εξασκηθούμε σε πιο εύκολες στιγμές. Για παράδειγμα, μέσα στη φύση, κάτω από ένα δέντρο, όταν το μυαλό αδειάζει πιο εύκολα. Αν μας γίνει συνήθεια, τότε θα μπορούμε πιο εύκολα να το εφαρμόσουμε σε δύσκολες στιγμές. Πιστεύω τα παιδιά μας χρειάζονται περισσότερο από ποτέ την επαφή με τέτοιες τεχνικές και εργαλεία – κάτι για το οποίο δεν μιλάμε όσο θα έπρεπε είναι η ψυχική υγεία των παιδιών μας που είναι πάντα εύθραυστη.

Και λίγα λόγια για το Τάι Τσι, μια ιδιαίτερη κινεζική πολεμική τέχνη. Πώς μπορεί να ωφελήσει ως άσκηση ένα μικρό παιδί και τι άλλο μπορεί να του διδάξει;
Δεν έχω ασχοληθεί η ίδια ιδιαίτερα με το Τάι Τσι πέρα από τις ανάγκες αυτού του βιβλίου, οπότε θα σας παροτρύνω να αναζητήσετε σχολές που ειδικεύονται σε αυτό. Μπορώ να σας πω πάντως ότι από συζητήσεις με τη μητέρα μου, που κάνει, όπως και από την έρευνά μου για το βιβλίο, διαπίστωσα ότι βοηθάει πολύ τα παιδιά στη συγκέντρωση, στη χαλιναγώγηση του θυμού, ακόμα και στην απόδοση στα μαθήματα.

Με πολύ έξυπνο τρόπο, περνάς στα παιδιά μηνύματα εναντίον του υπερκαταναλωτισμού [και του καταναλωτισμού εν γένει]. Πιστεύεις ότι η νέα γενιά μπορεί να «επαναστατήσει» και να μειώσει την αλόγιστη αγορά άχρηστων ή/και επικίνδυνων προϊόντων; Ξέρεις, ως μαμά, ότι τα παιδιά θέλουν και ζητούν διαρκώς και ότι οι γονείς είναι πρόθυμοι να ικανοποιήσουν ακόμα και τα πιο παράλογα αιτήματά τους, ακόμα κι αν ζορίζονται οικονομικά…
Βλέπουμε ένα μέρος της νέας γενιάς να κάνει ακριβώς αυτό. Είναι αρκετή η μάζα αυτή και δυναμική για να αλλάξει κάτι ουσιαστικά; Δεν ξέρω. Σχετικά με τα παιδιά μας, ως γονέας, αναγνωρίζω απόλυτα αυτό που περιγράφεις. Το ένστικτό μας είναι να ικανοποιήσουμε άμεσα τα παιδιά, να μην τους λείψει τίποτα ή να μην –ο μη γένοιτο– βαρεθούν! Όμως οι μελέτες μας λένε πως το να βαρεθούν τα παιδιά είναι πολύ σημαντικό για τη δημιουργικότητά τους. Το να μην έχουν ατέλειωτα παιχνίδια, επίσης – για τη συγκέντρωση, ηρεμία και το δημιουργικό παιχνίδι. Το να συναντούν δυσκολίες σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον που να μην τις επιλύουμε αμέσως εμείς, είναι σημαντική δεξιότητα που χρειάζονται στη ζωή τους. Όλα αυτά απαιτούν να κάνουμε ένα βήμα πίσω, να πάρουμε μια ανάσα και να σκεφτούμε πως ο στόχος μας είναι να μεγαλώσουμε παιδιά που θα είναι υπεύθυνοι ενήλικοι, ανεξάρτητοι, δημιουργικοί, ανθεκτικοί, αυτοπειθαρχημένοι… Πώς συμβάλλει προς αυτή την κατεύθυνση η κάθε μας πράξη; Αυτό απαιτεί αυτογνωσία και του γονέα.

Θεωρώ ότι αν υπήρχε ουσιαστική πολιτική βούληση, σε παγκόσμιο επίπεδο, θα μπορούσαν να αλλάξουν πολλά προς το καλύτερο, μέσα σε ελάχιστο χρόνο. Όμως, υπάρχουν βιομηχανίες ολόκληρες που κινούν την οικονομία και δεν είναι διατεθειμένες να κάνουν πίσω. Να δώσω ένα συγκεκριμένο παράδειγμα, που αφορά και τους αναγνώστες μας: Η βιομηχανία πλαστικών παιδικών παιχνιδιών, που οι περισσότεροι από εμάς «την πατήσαμε» και τα αφήσαμε να πλημμυρίσουν τα σπίτια μας. Είναι διατεθειμένοι οι πολιτικοί τούτης της γενιάς [για τις επόμενες γενιές είμαι οριακά αισιόδοξη ότι κάτι θα αλλάξει] να «σπάσουν αβγά»; Κι εμείς, οι καταναλωτές, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, μπορούμε να αντισταθούμε και να κάνουμε ουσιαστικές επιλογές, που θα ανατρέψουν το κατεστημένο;
Δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω απόλυτα. Όσο σημαντικός και αν είναι ο ρόλος της ατομικής αφύπνισης και κινητοποίησης, στο παρά πέντε που είμαστε απαιτούνται παρεμβάσεις της πολιτείας και εφαρμογή αντίστοιχων νομοθετημάτων. Για να δώσω ένα άλλο παράδειγμα, γιατί επιτρέπεται να παράγονται μη-ανακυκλώσιμα προϊόντα; Δεν πρέπει να είναι υποχρέωση του παραγωγού η σωστή διαχείριση όλης της ζωής του προϊόντος, και το τέλος τους; Οι πολιτικοί όμως εκλέγονται, οι εταιρείες νοιάζονται για τους πελάτες τους και κάπως έτσι επιστρέφουμε στην καταλυτική σημασία ενεργών πολιτών…

Ως μητέρα μικρών παιδιών, πώς τα μεγαλώνεις; Ποιοι κανόνες ισχύουν στο σπίτι σας και… κάνουν καλό στο περιβάλλον; Και πώς αντιμετωπίζεις πράγματα που σου ζητούν, αν έρχονται σε σύγκρουση με τις αξίες σου;
Προσπαθώ να είμαι ένα καλό παράδειγμα. Δεν το πετυχαίνω πάντα. Προσπαθώ να εξηγήσω γιατί δεν αγοράζουμε μπαλόνια, γιατί δεν παίρνουμε γκλίτερ επειδή είναι μικροπλαστικά, γιατί είναι καλό να δωρίσουμε ένα παιχνίδι που δεν παίζουμε πολύ σε άλλον που το χρειάζεται… Αν πάμε για μπάνιο στη θάλασσα, μαζεύουμε σκουπίδια, πάμε σε καθαρισμούς μαζί, τέτοια πράγματα. Είναι ένας αγώνας, δεν είναι οι κανόνες μου πάντοτε η εύκολη οδός και έχει χρειαστεί πολλές φορές να κάνω εξαιρέσεις. Πολλά από αυτά που λέω εδώ με βοηθούν να τα θυμάμαι και εγώ. Ανάσες. Υπομονή. Ας είμαστε όχι τέλειοι, αλλά αρκετά καλύτεροι.

Με λύπη διαπιστώνω ότι στη χώρα μας, παρά την ενημέρωση που υπάρχει πλέον, συχνά οι έχοντες οικολογικές ανησυχίες αντιμετωπίζονται ακόμη ως γραφικοί από μεγάλη μερίδα συμπολιτών μας. Πώς το σχολιάζεις και τι μπορούμε να κάνουμε ώστε η νοοτροπία αυτή να εξαλειφθεί;
Έχουμε ιδιαίτερα περιορισμένη ανοχή για τη διαφορετικότητα. Επίσης, οι οικολογικές ανησυχίες μάς αναστατώνουν και μας καλούν να βγούμε από τις συνήθειές μας και σε κανέναν δεν αρέσει αυτό. Η νοοτροπία μπορεί να εξαλειφθεί μόνο με απόκτηση γνώσης. Εάν καταλάβουμε ότι τα θέματα αυτά αφορούν το πώς θα ζήσουμε εμείς και τα παιδιά μας σε έναν πιο όμορφο, δίκαιο κόσμο, με περισσότερη σωματική και ψυχική υγεία, τότε ίσως να σταματήσουμε να θεωρούμε γραφικούς αυτούς που ασχολούνται με αυτά τα θέματα.

Αυτό είναι ένα θέμα (μην πω και μια διατριβή) από μόνο του, αλλά μπορείς να μου εξηγήσεις εν συντομία γιατί η εκπαίδευση στη χώρα μας δυσκολεύεται τόσο να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες; Αν υπήρχε συστηματική περιβαλλοντική εκπαίδευση (που μάλιστα θα μπορούσε να περικλείσει ένα σωρό άλλα μαθήματα) από το νηπιαγωγείο κιόλας, αν τα σχολεία συμμετείχαν συστηματικά και οργανωμένα σε περιβαλλοντικές δράσεις, τότε θα είχαν ήδη αλλάξει πολλά. Ποιο είναι το πρόβλημα; Δεν υπάρχει πολιτική βούληση; Δεν έχουμε τους επιστήμονες εκείνους που θα μπορούσαν να φέρουν μια τέτοια ουσιαστική μεταρρύθμιση εις πέρας; Αρκούν ελάχιστες αναφορές και κάποια δράση τύπου «μαζεύουμε σκουπίδια από το πάρκο» για να σωθεί ο πλανήτης;
Δεν διαφωνώ ότι η συστηματική περιβαλλοντική εκπαίδευση θα έκανε μεγάλη διαφορά. Νομίζω όμως ότι ευρύτερα βλέπουμε –και όχι μόνο στη χώρα μας– πως λείπουν εδώ και δεκαετίες η φαντασία και η τόλμη να ονειρευτούμε και να σχεδιάσουμε συνολικά ένα άλλο εκπαιδευτικό σύστημα πέραν του ελαφρώς προσαρμοσμένου απαρχαιωμένου μοντέλου του 19ου αιώνα, με θρανία στη σειρά, κλεισμένα τα παιδιά σε αίθουσες να ακούνε έναν ειδικό που έχει όλες τις απαντήσεις. Αυτό το ξεπερασμένο μοντέλο δεν είναι αυτό που χρειάζεται το τωρινό indoor generation που ξοδεύει περισσότερες ώρες μέσα από ό,τι έξω και επτά οκτώ ώρες κατά μέσο όρο την ημέρα μπροστά σε οθόνες. Ξέρουμε ότι τα παιδιά στο μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης, όπου θα εκλείψουν τόσα επαγγέλματα, θα χρειάζονται περισσότερο από ποτέ κριτική σκέψη, δεξιότητες επικοινωνίας, συνεργατικότητας και δημιουργικότητα. Ξέρουμε ότι για τη σωματική και ψυχική τους υγεία και συγκέντρωση πρέπει να βρίσκονται στη φύση. Ξέρουμε ότι ο εθελοντισμός αναπτύσσει ενεργούς πολίτες. Ξέρουμε πολλά, αλλά έχουμε αγκυλωθεί σε ένα συγκεκριμένο μοντέλο που δεν είναι εύκολο να αλλάξει ριζικά. Ακόμα όμως και μικρές παρεμβάσεις σαν αυτό που αναφέρεις θα έκαναν τεράστια διαφορά. Ας πούμε το να πηγαίνουμε μία φορά την εβδομάδα το πρωί αντί για μάθημα, στο βουνό για ορειβασία ή περπάτημα, όπως κάνουν τα σχολεία της Γερμανίας ή της Ελβετίας. Να ξαναζωντανέψουμε προγράμματα εικαστικών, μουσικής και θεάτρου στα σχολεία για να τονώσουμε τη δημιουργικότητα των παιδιών. Αυτά που έχουμε παραμελήσει, αυτά κάνουν τα παιδιά μας χαρούμενα και αυτά κατά σύμπτωση θα τους βοηθήσουν να αποκτήσουν τις δεξιότητες που χρειάζονται στο αβέβαιο μέλλον. Δεν έχω απάντηση – μοιράζομαι τον προβληματισμό.

Ο Σίφου, ο παππούς της ιστορίας, στο τέλος της ημέρας υποκλίνεται στον Ήλιο και τον ευχαριστεί για όλα τα δώρα που προσφέρει στη Γη, μεταξύ αυτών και το ηλιακό τσάι, φτιαγμένο αποκλειστικά με τη δική του ενέργεια. Ευγνωμοσύνη προς τη φύση, λοιπόν. Τι θα κερδίζαμε αν το θυμόμασταν κι εμείς καθημερινά και κλείναμε τη μέρα μας με ένα μεγάλο ευχαριστώ;
Η ευγνωμοσύνη είναι τεράστιο εργαλείο ευτυχίας και αντίδοτο στο στρες. Οι πιο σοφοί άνθρωποι που ξέρω την εξασκούν καθημερινά. Κάποιες μέρες είναι πιο εύκολο από άλλες. Αλλά, για να μην ακουγόμαστε new age όπως λες, ας πούμε ότι μιλάμε απλά για μια μικρή προσευχή. Κάθε βράδι ένα ευχαριστώ για αυτά που έχουμε, σαν αυτό το ευχαριστώ που μου έλεγε η γιαγιά μου να μην ξεχνώ να αναφέρω στην προσευχή μου κάθε βράδυ.

Μίλησέ μας λίγο για το τραγούδι των Μαχητών του Ντάο «Η δύναμη, εσύ». Και για την αδελφή σου, την Athena Andreadis. Πώς ήταν η συνεργασία σας;
Η αδερφή μου ήταν αυτή που μου έδωσε το Τάο Τε Τσίγνκ ως παιδί. Ως έφηβη ήταν ανήσυχη, έψαχνε τα πνευματικά θέματα, αναζητούσε διαφορετικές φιλοσοφίες. Έχω μάθει πολλά από την Αθηνά και ακολουθώ κάποιους δασκάλους ενσυνειδητότητας, όπως τον Jack Kornfield, που έμαθα από αυτήν. Παράλληλα μοιραζόμαστε τις περιβαλλοντικές ανησυχίες και θέλαμε να συνεργαστούμε. Ήταν στην Ελλάδα το περασμένο καλοκαίρι για να τραγουδήσει σε μια συναυλία, και είχαμε τον χρόνο να συζητήσουμε τους Μαχητές του Ντάο. Η ιδέα για ένα τραγούδι που συνοδεύει τη σειρά προέκυψε αβίαστα. Διάβασε το βιβλίο και έγραψε τους στίχους με ένα τρόπο που πιστεύω πως συνοψίζει πολύ όμορφα το νόημα του βιβλίου.

Τέλος, μετά το «Ηλιακό Τσάι» τι; Μπορείς να μας αποκαλύψεις λίγα πράγματα για την επόμενη περιπέτεια που θα ζήσουν οι Μαχητές του Ντάο. 
Θα κυκλοφορήσει την άνοιξη. Ονομάζεται «Υπόθεση Λυπημένο Πάντα» και έχει να κάνει με την ραγδαία εξαφάνιση της βιοποικιλότητας του πλανήτη μας. Το έχω παραδώσει στον εκδότη και ανυπομονώ να δω τις εικόνες που ετοιμάζει ο εικονογράφος των βιβλίων, ο Γιάννης Σκουλούδης.

Το βιβλίο Οι Μαχητές του Ντάο 1: Υπόθεση Ηλιακό Τσάι κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο.