Η Μαριέττα Κόντου είναι μαμά, ψυχολόγος και συγγραφέας. Με αυτήν της την τριπλή ιδιότητα τη φιλοξενούμε στο Τaλκ και συζητάμε για το πώς διαχειριζόμαστε το… φλέγον θέμα της ύπαρξης ή μη του Άγιου Βασίλη, ανάλογα με την ηλικία των παιδιών μας και το οικογενειακό μας πλαίσιο. Αφορμή το καινούργιο παιδικό βιβλίο της που μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο και φέρει τον ευφάνταστο τίτλο… Αγιοβασιλέματα.
Αγαπημένε μου Άγιε Βασίλη, μην έρθεις φέτος!
«Η Ερμιόνη, η ηρωίδα μου», ξεκινάει την κουβέντα μας η Μαριέττα, «έπειτα από πολλή και ενδελεχή σκέψη αποφασίζει να γράψει ένα γράμμα στον Άγιο Βασίλη με ένα και μόνο αίτημα: “Να μην έρθει”! Για την ακρίβεια, του ζητά, για να υπάρχει ισορροπία και ισοτιμία στις σχέσεις τους, φέτος να τον επισκεφτεί εκείνη! Εκτός από το ότι έχει ξεχάσει από πέρυσι στο σπίτι της τις μπότες και τον σκούφο του, που θα τα χρειαστεί, το κορίτσι θέλει να τον δει λίγο παραπάνω, να τον χαρεί, να μην κοιμάται και τον χάσει ‒να μην μπει κι αυτός σαν τον κλέφτη από την καμινάδα‒ και να τον πείσει να της υποσχεθεί πως δεν θα έρχεται μόνο τα Χριστούγεννα, αλλά και άλλες εποχές για να μπορέσει να του δείξει κι αυτή όσα αγαπά: τη θάλασσα και το καλοκαίρι!»
Κι αυτό είναι η αρχή ενός ταξιδιού σε έναν αλλιώτικο κόσμο, ενός ταξιδιού που θα της μείνει αξέχαστο! Το βιβλίο απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες ανεξαιρέτως. «Δεν επιθυμώ να περάσω συγκεκριμένα μηνύματα ή τουλάχιστον όχι τόσο κατευθυντήρια όσο συνήθως το εννοούμε. Χαρά μου θα ήταν ο αναγνώστης κάθε ηλικίας να περπατήσει την ιστορία και να αφήσει τη φαντασία και το συναίσθημα να τον πάρουν από το χέρι. Όσοι αναγνώστες τόσα και τα μηνύματα. Ανοιχτότητα να υπάρχει και να συνδεόμαστε με τη χαρά και τη μαγεία που ο καθένας κρύβει βαθιά μέσα του…» χαμογελά η συγγραφέας και εξηγεί ότι χρωστούσε τα Αγιοβασιλέματα στους γιους της, μια και αρκετά νωρίς αποφάσισε να τους «πάρει» τη μαγεία και να τους προσγειώσει στον ρεαλισμό και στην πραγματικότητα! Σήμερα, λοιπόν, αρκετά χρόνια μετά, θεωρεί ότι τα αγόρια της δεν ήταν έτοιμα για κάτι τέτοιο και αυτό φάνηκε τόσο από την αντίδρασή τους τότε όσο και από την τωρινή. «Αν και κοντά στην ενηλικίωση δεν μου το συγχωρέσανε ποτέ, μου το κρατούν ακόμη!» εξομολογείται.
Η «κατάλληλη ηλικία»
Στο σημείο αυτό εξομολογούμαι κι εγώ με τη σειρά μου στην Μαριέττα ότι εμείς ως οικογένεια ποτέ δεν καλλιεργήσαμε στα παιδιά τον μύθο της ύπαρξης του Άγιου Βασίλη. Τους «πήραμε», όπως κι εκείνη, κι εμείς τη μαγεία νωρίς, όμως δεν διαμαρτυρήθηκαν. Θυμάμαι πως ο μεγάλος τον πίστεψε μέχρι τα τέσσερα χρόνια του, όταν και του εξηγήσαμε τον αληθινό ρόλο του. Άλλωστε ρωτούσε πολλά και μας φαινόταν λίγο… κοροϊδία να αναπαράγουμε κάθε χρόνο κάτι που δεν του έμοιαζε λογικό. Τη μικρή μάλλον δεν την άφησε ποτέ να πιστέψει ο μεγάλος. Όμως, όλα αυτά τα χρόνια, στο σπίτι μας πάντοτε συζητάμε για τον Άγιο Βασίλη, χαριτολογούμε για τα δώρα που μας φέρνει, του αφήνουμε τις λιχουδιές του και τον λατρεύουμε, απλώς μόνο ως σύμβολο! Όσο, λοιπόν, κι αν έχουμε «κατηγορηθεί» ότι με την ενήλικη λογική και τον ρεαλισμό μας καταστρέψαμε την πιο λατρεμένη παιδική φαντασίωση παγκοσμίως, επιμένουμε ότι η αλήθεια δεν στέρησε ούτε και στερεί από τα παιδιά μας τη μαγεία του μύθου, στον οποίον, όσο κι αν ακούγεται παράδοξο, πιστεύουμε. Επομένως, δεν θεωρώ ότι βιαστήκαμε, αλλά βρίσκω πολλούς διαφωνούντες που με κάνουν να αναρωτιέμαι αν υπάρχει μια «κατάλληλη», αποδεκτή, ηλικία αποκάλυψης της αλήθειας, μια ηλικία καθοριστική που το παιδί καταλαβαίνει ή αυτή έχει να κάνει αποκλειστικά και μόνο με τη στάση των γονέων.
«Δεν πιστεύω στα ηλικιακά όρια», μου απαντά ξεκάθαρα η Μαριέττα Κόντου. «Η επιλογή τού πότε το παιδί ανακαλύπτει ότι δεν υπάρχει Άγιος Βασίλης είναι ένας συνδυασμός παραμέτρων: ο τρόπος που μεγαλώνει, ο τρόπος που αντιμετωπίζεται από τους γονείς, η θέση που έχει η φαντασία στην οικογένεια, ο χώρος που αφήνεται στο παιδί να την αναπτύξει (θεμελιώδες αίτημα της παιδικότητας), ο ίδιος ο χαρακτήρας του κάθε παιδιού και ο τρόπος που προσεγγίζει τα πράγματα, τη φύση τους και την αλήθεια τους είναι συνθήκες που καλό είναι να λάβουμε υπόψη μας. Η στάση των γονιών παίζει ρόλο, αλλά η προσωπικότητα του παιδιού τον μεγαλύτερο. Για την περίπτωσή σας, δεν ξέρω να σου πω αν προηγήθηκε η δική σας απόφαση να πείτε εξαρχής την αλήθεια και θεωρήσατε ότι το παιδί δεν θα πίστευε τον μύθο ή σας πρόλαβε ο μικρός και σας ενημέρωσε με τη συμπεριφορά του ότι πιστεύει αυτά που βλέπει με τα ίδια του τα μάτια και όχι αυτά που δεν βλέπει, αυτό το γνωρίζετε εσείς και αφορά την δική σας οικογενειακή ιστορία», μου εξηγεί. «Μπορώ, όμως, να σου πω ότι ακόμη και αν τα παιδιά ρωτούν πολλά, δεν είναι ανάγκη να τους τα αποκαλύψουμε όλα ή τουλάχιστον όχι παραπάνω από αυτό που ρωτάνε, μέχρι εκεί, γιατί μέχρι εκεί αναρωτιούνται ή είναι έτοιμα να ακούσουν. Η μαγεία, για να υπάρξει και να διατηρηθεί, θέλει φαντασία και πίστη, αισιοδοξία και ονείρεμα. Όταν τα δίνουμε αυτά στα παιδιά μας και δεν τους τα στερούμε τότε δεν τους έχουμε κλέψει τίποτα…»
Όπως καταλαβαίνετε η απάντηση δεν είναι μία και μοναδική, ούτε η σχέση μεταξύ φαινομένου και ερμηνείας γραμμική. «Κάθε οικογένεια έχει τη δική της λογική, τη δική της αρχιτεκτονική και τα δικά της όρια», συνεχίζει η Μαριέττα. «Όπως εσείς αγκαλιάσατε έναν τρόπο να προσεγγίσετε το θέμα του Άγιου Βασίλη απέναντι στα παιδιά σας, έτσι και κάποιοι άλλοι γονείς μπορεί να επιλέξουν για τους δικούς τους λόγους το αντίθετο: να μη χαθεί η παράδοση, το έθιμο και πάει λέγοντας. Ή μπορεί να υπάρχουν κι άλλοι λόγοι, βαθύτεροι και πιο δομικοί», τονίζει.
Η Ερμιόνη και τα παραμύθια
Η Ερμιόνη, η πρωταγωνίστρια στα Αγιοβασιλέματα, πιστεύει στον Άγιο Βασίλη. «Δεν έχει καμιά αγωνία, ποίηση έχει μέσα της κι έναν παιδικό ρεαλισμό που παντρεύεται με τη φαντασία και την αγνότητα και της δίνουν μια ακαταμάχητη ικανότητα να είναι πολύ πιο κοντά στο υπερβατικό από έναν υπερρεαλιστή ενήλικο», περιγράφει η δημιουργός την ηρωίδα της. «Επομένως δεν της περνά από το μυαλό ότι κάτι δεν πάει καλά, δεν σκέφτεται το ψέμα ή την απάτη· το αντίθετο, είναι πεπεισμένη για την ύπαρξη του Άγιου Βασίλη, απλώς θέλει να αλλάξει λίγο τους όρους και έχει αυτή την αίσθηση παντοδυναμίας ότι μπορεί να το καταφέρει». Και, με τον τρόπο της, το καταφέρνει!
Παρακολουθώντας το ταξίδι της Ερμιόνης προς τον Άγιο Βασίλη, συναντάμε μια σειρά από αναφορές σε αγαπημένα κλασικά παραμύθια. «Η ιδέα υπήρχε σχεδόν πάντα μέσα μου και ήρθε να συναντήσει την παιδική μου φαντασίωση-βεβαιότητα ότι ο Άγιος Βασίλης κατοικεί στις ρίζες ενός τεράστιου υπεραιωνόβιου δέντρου, που θα μπορούσα να επισκεφτώ αν έβρισκα τρόπο να τρυπώσω μέσα στον κορμό και να γλιστρήσω μέχρι εκεί. Το γράμμα, λοιπόν, της Ερμιόνης και η περίεργη αρχή του ήταν η δική μου παιδική φωνή, που δεν κατάφερε ποτέ να γράψει αυτό το γράμμα εγκαίρως…» θυμάται. «Ο Κοντορεβιθούλης με τα χρωματιστά πετραδάκια στην τσέπη του, που τα αφήνει πίσω για να μη χάσει τον δρόμο, υπάρχει μέσα στην αφήγησή μου σίγουρα έντονα, όπως υπάρχουν επίσης και στοιχεία από τον Αίσωπο και τα ανθρωπόμορφα ζώα του. Ο Κοντορεβιθούλης είναι το αιώνιο σύμβολο της γενναίας παιδικότητας, που φοβάται τον απογαλακτισμό και φροντίζει να διατηρήσει εκείνα τα στοιχεία (πετραδάκια) που θα τον βοηθήσουν να μην ξεχάσει ποτέ από πού ξεκίνησε, ποιες είναι οι ρίζες του και πότε θα είναι έτοιμος να υποδεχτεί την ενηλικίωση. Τα ζώα, πάλι, είναι ένα ισχυρό και πολύ αγαπημένο σύμβολο για τα παιδιά, που ταυτίζονται ευκολότερα μαζί τους και αντιλαμβάνονται τα μηνύματα και τους συσχετισμούς με έναν παιγνιώδη τρόπο.
Και οι γονείς;
Ως ταλαιπωρημένη μάνα, μια φράση που ξεχώρισα από το βιβλίο είναι η ακόλουθη «… και τι δε θα ’δινε να υπήρχε κι ένας Άγιος Βασίλης για τους μπαμπάδες και τις μαμάδες, να τους φέρνει δώρα και να τα βρίσκουν κάτω από το δέντρο». Νομίζω πως όλοι οι γονείς το λαχταράμε αυτό, αλλά οι δικές μας ανάγκες δεν εισακούγονται πια. Ρωτώ, λοιπόν, τη Μαριέττα πόσο φταίμε για την ‒κατά τη γνώμη μου‒ παιδοκεντρική κοινωνία που έχουμε δημιουργήσει και τι μπορούμε να κάνουμε για να συναντήσουμε κι εμείς, έστω και στα όνειρά μας, ξανά τον Άγιο Βασίλη; Μήπως, άραγε, να ξεκινούσαμε με το να του στείλουμε ένα γράμμα;
«Ίσως βλέπουμε λίγο διαφορετικά τα πράγματα ή από άλλη οπτική», μου απαντά. «Η ικανοποίηση ή μη των αναγκών μας έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με την αξία που δίνουμε σε αυτές τις ανάγκες. Είναι αλήθεια πως όταν γινόμαστε γονείς αφήνουμε χώρο πολύ για να μπουν τα παιδιά μας, να χωρέσουν στη ζωή μας, να βολευτούν και να νιώσουν ασφαλή. Αυτό δεν κάνει απαραίτητα παιδοκεντρική την κοινωνία μας, αλλά μάλλον σχετίζεται με την ωρίμαση του ατόμου, τον περιορισμό του εγωισμού του, την αναθεώρηση των προτεραιοτήτων του, την ανάληψη ευθύνης απέναντι στα παιδιά του, που δεν έχουν την δύναμη και την ικανότητα όσο είναι μικρά να αυτονομηθούν και να ζήσουν αυθύπαρκτα. Δεν είναι πουθενά όμως γραμμένο ότι δεν έχουν αξία και οι δικές του ανάγκες ή ότι δεν μπορεί ο καθένας μας να βρει τον τρόπο να ισορροπεί στη μέση της διαδρομής χωρίς υπερβολές και χωρίς να κουβαλάει μέσα του παράπονα στέρησης. Τα παιδιά είναι καλό να γνωρίζουν ότι έχουν και οι γονείς ανάγκες και ότι είναι σημαντικό να είναι όλοι ευχαριστημένοι σε μια οικογένεια, χωρίς να θυσιάζεται ο ένας ή ο άλλος. Δεν ξέρω αν η υπεράσπιση και η προστασία και των ενήλικων ή και παιδικών μας αναγκών θα ξεκινήσει από ένα γράμμα στον Άγιο Βασίλη, σίγουρα όμως το να μην πάψουμε να ονειρευόμαστε όσο κι αν έχουμε μεγαλώσει και να κυνηγάμε τα όνειρά μας με πίστη είναι κάτι που και στις δικές μας πλάτες θα βάλει φτερά αλλά και στων παιδιών μας, που πάνω από όλα θέλουν να μας βλέπουν χαρούμενους και ευτυχισμένους!»
Απόσπασμα από παλαιότερα κείμενο που έχει γράψει και δημοσιεύσει η Μαριέττα Κόντου για τον Άγιο Βασίλη και που εξακολουθεί να πιστεύει στην αλήθεια του…
«Είναι φορές που κάνω λάθη. Πολλά. Και σας ζητώ συγγνώμη. Δεν καταφέρνω να σας φέρνω πάντα αυτό που μου ζητάτε. Άλλες φορές μπορεί να μπερδευτώ από τα πολλά δρομολόγια, άλλες να διαβάσω λάθος κι άλλες να μη με φτάσουν τα χρήματα γιατί ναι, όσο κι αν σας φαίνεται περίεργο δεν είμαι πλούσιος. Είναι και κάποιες φορές που σκέφτομαι πριν σας φέρω κάτι, αν θα είναι καλό για σας. Κι αυτό πραγματικά είναι από τα πιο δύσκολα. Μπορεί μια ευχή σας να την πραγματοποιήσω αρκετό καιρό μετά. Δεν είναι πως δεν σας έδωσα σημασία, είναι που σκέφτηκα και συμβουλεύτηκα και τους βοηθούς μου πως αυτό είναι το καλύτερο για σας ή αυτό που εγώ μπορούσα να κάνω εκείνη τη χρονιά. Μη μου θυμώσετε. Προσπαθώ για το καλύτερο, αλλά δεν σημαίνει ότι τα καταφέρνω πάντα. Και προπαντός δεν είμαι τέλειος. Δεν είμαι μάγος, αλλά ούτε και θεός. Είμαι ένα πνεύμα χαρούμενο, με γέλιο τρανταχτό, φτιαγμένος από όλα τα δικά σας γέλια μαζί. Οικογένεια μου είστε εσείς και θα υπάρχω όσο θα πιστεύετε σ’ εμένα. Κι ας κάνω λάθη…»
Το βιβλίο της Μαριέττας Κόντου Αγιοβασιλέματα κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο σε εικονογράφηση Βασίλη Κουτσογιάννη.
