Μέσα στα ελληνικά σχολεία, οι ΛΟΑΤΚΙ+ μαθητές και καθηγητές είναι συνήθως αόρατοι. Κι ακόμα κι αν είναι ορατοί, η ζωή τους δεν είναι εύκολη. Είτε δέχονται bullying είτε η σχολική κοινότητα που τους αποδέχεται δεν ξέρει πώς να τους συμπεριφερθεί. Τι χρειάζεται για να επιτευχθεί η συμπερίληψη; Από φέτος έχουμε στα χέρια μας το Εγχειρίδιο Συμπεριληπτικού Λεξιλογίου για μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς, ένα εξαιρετικό Handbook και εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, η δημιουργία του οποίου οφείλεται εν πολλοίς στην PR Specialist κ. Κοραλία Τσαγκαράτου.

Εν αρχή ην η σχολική σιωπή
«Μια πρώτη ιδέα μού ήρθε όταν τα παιδιά μου ήταν στο Λύκειο και σε κάποια σύντομα μαθήματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης που παρακολούθησαν δεν αναφέρθηκαν καν τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, ούτε και κανένας άλλος σεξουαλικός προσανατολισμός ή ταυτότητα φύλου, πέρα των straight και cisgender», λέει η κ. Τσαγκαράτου. «Σκέφτηκα τότε ότι αν κάποιος μαθητής ή κάποια μαθήτρια ανήκει στην ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα και του απευθύνονται στο σχολείο σαν να είναι straight, είναι σαν να κοιτάζει τον εαυτό του/της σε έναν καθρέφτη και να μη βλέπει τίποτα, σαν να είναι αόρατος. Διαβάζοντας, στη συνέχεια, για συχνά περιστατικά εκφοβισμού με αφορμή την ταυτότητα φύλου ή/και τον σεξουαλικό προσανατολισμό στα σχολεία, αλλά και τα μεγαλύτερα ποσοστά κατάθλιψης και αυτοκτονιών ανάμεσα στους ΛΟΑΤΚΙ+ εφήβους, σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, συνειδητοποίησα ότι το πρόβλημα είναι μεγάλο και δεν αφορά μόνο τα ίδια τα άτομα, αλλά και το σχολείο στο σύνολό του και τις οικογένειες», συνεχίζει.
Έτσι, μέσα από την εργασία της στην IDEC Α.Ε., η Κοραλία Τσαγκαράτου συνέγραψε και υπέβαλε ως εταίρος προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μια πρόταση για τη συμπερίληψη των ΛΟΑΤΚΙ+ μαθητών/τριών αλλά και των εκπαιδευτικών που ανήκουν στην κοινότητα. Στόχος ήταν η δημιουργία ενός ενημερωτικού Handbook και ενός αντίστοιχου εκπαιδευτικού προγράμματος, προκειμένου να διδαχτεί στα σχολεία μια νέα, πιο συμπεριληπτική, γλώσσα που λαμβάνει υπόψη της όλα τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας, ανεξαρτήτως ταυτότητας φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού. «Θέλουμε να εκπαιδεύσουμε γονείς, καθηγητές και παιδιά και να θέσουμε τις θεωρητικές, έστω, βάσεις για ένα ασφαλές σχολείο για όλους», εξηγεί η κ. Τσαγκαράτου.
Η πρόταση υποβλήθηκε με τον τίτλο «Inclusion Vocabulary» (Συμπεριληπτικό Λεξιλόγιο), σε συνεργασία με εταίρους (λύκεια και εκπαιδευτικούς οργανισμούς) από την Ιταλία, την Πορτογαλία, την Ισπανία, τη Βουλγαρία και τη Σερβία και εγκρίθηκε! Το Handbook είναι ήδη έτοιμο, όπως και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, και η πιλοτική του δοκιμή θα γίνει μέσα από σχολεία-εταίρους στις προαναφερθείσες χώρες.

Ανάγκη για θεσμική υποστήριξη
Άραγε έχει υπάρξει κάποια βελτίωση αναφορικά με τη συμπερίληψη των ΛΟΑΤΚΙ+ καθηγητών και μαθητών τα τελευταία χρόνια; Κατά τη γνώμη μου, μέσα από την εμπειρία μου ως μαμάς και δημοσιογράφου, το ελληνικό σχολείο δεν είναι ασφαλές περιβάλλον για όλους, καθώς στους κόλπους του, όπως και στους κόλπους όλης της κοινωνίας, υπάρχει άρνηση, προκαταλήψεις και συντηρητισμός. Τι, απαντά, όμως, μέσα από την εμπειρία της, η κ. Τσαγκαράτου;
«Πιστεύω ότι υπάρχει βελτίωση στη νοοτροπία και στις αντιδράσεις των ίδιων των παιδιών. Οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικοι που συναναστρέφομαι είναι πιο ανοικτοί και δεκτικοί στην ύπαρξη πολλών διαφορετικών ταυτοτήτων και της ύπαρξης και της αξίας της διαφορετικότητας από ό,τι οι παρέες ενηλίκων. Όμως, όπως λένε τα ίδια τα άτομα ΛΟΑΤΚΙ+, στα οποία κάναμε συνεντεύξεις κατά τη διάρκεια της έρευνας του project, στην Ελλάδα η ομοφοβία και η φοβία προς τα άτομα της κοινότητας εν γένει, είναι μάλλον θεσμικές παρά ατομικές. Η εκκλησία, ο πολιτικός κόσμος, το Υπουργείο Παιδείας (στο οποίο, παρεμπιπτόντως, έχω γράψει πάνω από τρεις φορές για το project χωρίς να λάβω ποτέ απάντηση), δεν δέχονται, δεν στηρίζουν, δεν είναι έτοιμοι να υιοθετήσουν αλλαγές για να δημιουργήσουν ένα πιο ασφαλές, δεκτικό και συμπεριληπτικό περιβάλλον για όλους τους πολίτες», παρατηρεί.
Κατά τη γνώμη της, η οποία με βρίσκει απολύτως σύμφωνη, η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα πρέπει να υποστηριχτεί θεσμικά, σε επίπεδο δικαιωμάτων, σε επίπεδο νομικών κυρώσεων σε περιπτώσεις λεκτικής ή φυσικής βίας με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου. Το κράτος πρέπει να δείξει ένα ευρωπαϊκό πρόσωπο για να εκπαιδευτούν και να ακολουθήσουν και οι πολίτες.

Μπορεί το Inclusion Vocabulary να… συμπεριληφθεί στα ελληνικά σχολεία;
Αναρωτιέμαι κατά πόσο θα γίνει αποδεκτό το Handbook και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, μέσα στο προαναφερθέν πλαίσιο και πόσο κοντά ή μακριά είναι η αλλαγή στη νοοτροπία. Η Κοραλία Τσαγκαράτου επισημαίνει ότι η ελληνική κοινωνία είμαστε όλοι. «Αλλάζω εγώ για να αλλάξει και ο διπλανός. Νομίζω ότι, σε επίπεδο ευπρέπειας και πολιτικής ορθότητας, είναι δύσκολο πλέον σε κάποιον ή κάποια, ακόμα και σε εκπαιδευτικό, να αρνηθεί ότι η ενημέρωση σε σχέση με θέματα φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού είναι ακατάλληλη ή άχρηστη. Τα υλικά του “Inclusion Vocabulary”, το βιβλιαράκι και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα είναι ελεύθερα σε χρήση – όπως και τα περισσότερα υλικά που προκύπτουν από προγράμματα με συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης – για όποιον/α εκπαιδευτικό, γονέα ή έφηβο/η θέλει να τα διαβάσει, να ενημερωθεί και να υιοθετήσει μια νέα στάση, πιο ενημερωμένη και πιο ανθρώπινη. Εμείς, μέσω της δημοσιότητας στα μέσα, στα social media, μέσω του webinar που διοργανώσαμε στο φετινό Athens Pride και με την ελπίδα ότι κάποια στιγμή θα ανταποκριθεί και το Υπουργείο Παιδείας για να εξετάσει, έστω, το υλικό, κάνουμε έντονη προσπάθεια να γίνει το project γνωστό και να χρησιμοποιηθούν όσο το δυνατόν περισσότερο τα υλικά του».
Οι εκπαιδευτικοί με τους οποίους συνεργάστηκε η κ. Τσαγκαράτου και η ομάδα της στο αρχικό στάδιο της έρευνας ήταν πολύ θετικοί στο να διαβάσουν και να εφαρμόσουν το υλικό στην τάξη τους, σε ατομικό τουλάχιστον επίπεδο. Άλλωστε, το περιεχόμενο του Handbook και του εκπαιδευτικού προγράμματος έχει να κάνει με τη συμπερίληψη των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων και με την ορθή συμπεριφορά απέναντι στα άτομα της κοινότητας και όχι με το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Οπότε ο κάθε γονέας, εκπαιδευτικός, νέος άνθρωπος που θέλει να μάθει πώς να είναι συμπεριληπτικός απέναντι στους μαθητές του, στα παιδιά του, στους φίλους του, μπορεί να ωφεληθεί αν το διαβάσει.

Υπάρχει ουσιαστική σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα σχολεία;
Η κ. Τσαγκαράτου, ως μητέρα μεγάλων παιδιών πια, θεωρεί ότι ξεκινάει πολύ αργά η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση –τουλάχιστον μέχρι πριν από δυο τρία χρόνια που αποφοίτησαν τα παιδιά της. Πιστεύει ότι πρέπει να ενσωματωθεί νωρίτερα στα σχολεία και να συμπεριλαμβάνει όλες τις μορφές της ανθρώπινης κατάστασης. Θα συμφωνήσω μαζί της. Τα παιδιά μου, που τελείωσαν την έκτη και τη δευτέρα γυμνασίου, δεν έχουν κάνει απολύτως τίποτα σε σχέση με το θέμα αυτό: Οι εκπαιδευτικοί πάντοτε το απέφευγαν, ενώ ακόμα και ελαφριές αναφορές στο σεξ «εντός ύλης», σε μαθήματα όπως η βιολογία, συνοδεύονταν από τρανταχτά γέλια, πρόστυχα σχόλια, αμηχανία του δασκάλου ή του καθηγητή και εν τέλει καταστροφή του μαθήματος. Ούτε, φυσικά, είδαμε κάποια αναφορά στη σεξουαλικότητα στα πολυδιαφημισμένα εργαστήρια δεξιοτήτων, που προς το παρόν έχουν αποδειχτεί «η ώρα του παιδιού», άντε να κάνουν και καμιά παρωχημένη αναφορά στην…ανακύκλωση. Βλέπετε, η (προφανώς σημαντική) κλιματική αλλαγή διδάσκεται πιο εύκολα από τη γνώση του σώματος, του εαυτού, του άλλου. Ελπίζω στο μέλλον η κατάσταση να αλλάξει. Να λάβουν όλα τα παιδιά σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, μέσα από συγκεκριμένα και καλογραμμένα ανάλογα με την ηλικία τους εγχειρίδια, σε ένα πλαίσιο που δεν θα αγνοεί τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα και τα άτομα των οποίων η ταυτότητα φύλου δεν συμπίπτει με αυτή που τους έχει ανατεθεί κατά τη γέννηση.
Φυσικά, η εκπαίδευση ξεκινάει από το σπίτι. Όπως αναφέρεται και στο Handbook, ναι μεν είναι αναγκαίο να εξασκηθούν οι καθηγητές, οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές στην ανάπτυξη της ικανότητας συμπερίληψης όλων των σεξουαλικών προσανατολισμών και ταυτοτήτων φύλου και στην ανάπτυξη των κοινωνικών και επικοινωνιακών τους δεξιοτήτων μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας, αλλά σε αυτό το οικοδόμημα, η οικογένεια παίζει καθοριστικό ρόλο. Είναι ο χώρος όπου ένα άτομο διαμορφώνει τις ιδέες του, την προσωπικότητα του, και αυτός είναι ο λόγος που το έργο κινείται προς το να συμπεριλάβει και τους γονείς σε αυτήν τη διαδρομή, για να τους ευαισθητοποιήσει και να τους παράσχει τα τεχνολογικά εργαλεία για να επικοινωνήσουν με τα παιδιά τους με σεβασμό και δεκτικότητα.
Θα κλείσω με τα αφυπνιστικά λόγια της Κοραλίας Τσαγκαράτου στην ερώτησή μου αν είναι αισιόδοξη για το μέλλον: «Είμαι υπεύθυνη για το μέλλον, πιο πολύ από αισιόδοξη. Ελπίζω κι άλλοι…

Επικοινωνία συμπεριληπτική προς τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα
Βασικοί κανόνες

• Μην υποθέτετε ότι όλοι είναι ετεροφυλόφιλοι (straight) ή ότι αυτό είναι ο κανόνας.
• Το κοινωνικό φύλο, το βιολογικό φύλο και η σεξουαλικότητα είναι διακριτές έννοιες.
• Το κοινωνικό φύλο είναι κομμάτι του πώς αντιλαμβανόμαστε την ταυτότητά μας. Πολλοί άνθρωποι αντιλαμβάνονται το φύλο τους ως αρσενικό ή θηλυκό. Κάποιοι άνθρωποι αντιλαμβάνονται το φύλο τους ως συνδυασμό αυτών των δύο ή ως κανένα από τα δύο.
• Το κοινωνικό φύλο μπορεί να εκφραστεί μέσω της προσαρμογής των στερεοτύπων, συμπεριφορών ή ενδυματολογικού κώδικα ενός συγκεκριμένου φύλου.
• Το βιολογικό φύλο αναφέρεται στα βιολογικά χαρακτηριστικά ενός ατόμου. Κατά τη γέννηση, αυτό αποδίδεται ως αρσενικό ή θηλυκό. Όμως, υπάρχουν και άνθρωποι που γεννιούνται με παραλλαγές αυτών των βιολογικών χαρακτηριστικών από τη φύση τους.
• Η σεξουαλικότητα, ή σεξουαλικός προσανατολισμός, περιγράφει τη ρομαντική ή σεξουαλική έλξη που βιώνει ένα άτομο προς άλλους.
• Το φύλο που έχει αποδοθεί σε ένα άτομο κατά τη γέννηση του δε μεταφράζεται απαραίτητα σε συγκεκριμένα βιολογικά χαρακτηριστικά ή σεξουαλικό προσανατολισμό.

Μπορείτε να βρείτε το Handbook, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα και περισσότερες πληροφορίες σχετικές με το project στο inclusionvocabulary.infoproject.eu και στο www.facebook.com/Inclusionvocabulary