Το νέο βιβλίο της Κατερίνας Τσάνταλη, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα σε εικονογράφηση της Little Miss Grumpy, φέρει τον τίτλο “Φανταζού“: Μία λέξη σύνθετη από τη φαντασία/φανταστικός και το Zoo, δηλαδή τον ζωολογικό κήπο στα αγγλικά, που εμπεριέχει, όμως, και τη λέξη “Φαντάσου”.

Πράγματι, το “Φανταζού” είναι ένας ζωολογικός κήπος στον οποίον ζουν πολλά ζώα, προφανώς μακριά από τα φυσικά τους περιβάλλοντα. Η ιστορία ξεκινά με μία μαμά ελεφαντίνα που αφηγείται λεπτομερώς στο ελεφαντάκι της όλες τις αναμνήσεις της από τη ζωή στη Σαβάνα: πώς ακριβώς κινούνται τα ζώα στη φύση, πώς συνυπάρχουν αλληλοβοηθούμενα, πώς βρίσκουν τροφή και νερό και κυρίως πόσο πολύ χώρο έχουν στη διάθεσή τους. Η ελεφαντίνα, μελαγχολική καθώς θυμήθηκε το παρελθόν της, και το ελεφαντάκι της καταλήγουν στο (προφανές) συμπέρασμα ότι η ζωή στο “Φανταζού” δεν έχει καμία σχέση με τη ζωή στην Αφρική…

Κατρίνα Τσάνταλη

Έπειτα περνάμε στα λιοντάρια· η μέρα είναι κρύα, στη Σαβάνα, όμως, δεν έχει ποτέ κρύο. Ο καιρός στο “Φανταζού” τούς σπάει τα νεύρα. Από την άλλη, οι πολικές αρκούδες και οι πιγκουίνοι είναι καταχαρούμενα, αλλά όταν έρθει το καλοκαίρι θα βρεθούν αυτά σε δύσκολη θέση.  Εντωμεταξύ, στο Δελφινάριο του ζωολογικού κήπου, τα δελφίνια, τα πιο έξυπνα θηλαστικά με τη δική τους μάλιστα μυστική γλώσσα, είναι τόσο στεναχωρημένα που απλώς κολυμπούν σιωπηλά σε κύκλους. Να υπενθυμίσουμε εδώ ότι τα δελφίνια μπορούν να κολυμπήσουν στην ανοιχτή θάλασσα μέχρι και 100 χιλιόμετρα τη μέρα, με ταχύτητα που φτάνει ακόμα και τα 60 χιλιόμετρα την ώρα, τρελαίνονται να πηδούν έξω από το νερό, να κάνουν μακροβούτια, να εξερευνούν τον βυθό και να παίζουν. Εσείς στη θέση τους δεν θα ήσασταν λυπημένοι;

Δυο μαϊμουδάκια, ο Χάρι και η Μόλι, βγάζουν το πόρισμα: Όλα είναι λάθος στο “Φανταζού”. Είναι δυνατόν να συνυπάρχει μια πολική αρκούδα, που είναι τρισευτυχισμένη στους μείον 50 βαθμούς, με έναν δράκο του Κόμοντο, που θέλει πάντα από 35 βαθμούς και πάνω.  Τα δυο άτακτα πλάσματα έχουν μια τρελή ιδέα: Να πουν στα παιδιά την αλήθεια. Έτσι, αναλαμβάνουν δράση, κάνουν μια μικρή… κλοπή, φτάνουν στο κεντρικό γραφείο του ζωολογικού κήπου και γράφουν  σημειώματα προς τους μικρούς επισκέπτες. Όσο αυτοί βολτάρουν στον ζωολογικό κήπο, τα μαϊμούδια βάζουν έβαλαν κρυφά στις τσέπες τους σημειώματα: Για παράδειγμα…

• Μας κρατούν φυλακισμένα χωρίς να έχουμε κάνει τίποτα κακό
• Τα ζώα είναι πραγματικά ευτυχισμένα στο σπίτι που τους όρισε η φύση
• Θα σου άρεσε το καλοκαίρι να κολυμπάς μόνο στην μπανιέρα σου; Γιατί να το κάνουν τα δελφίνια και οι φάλαινες;
• Φαντάζεσαι να έπρεπε να ζήσεις για πάντα στο δωμάτιό σου;

Εντωμεταξύ, όλα τα περιορισμένα ζώα στο “Φανταζού” είχαν ενημερωθεί για το μαϊμουδοσχέδιο και περίμεναν με μεγάλη αγωνία να δουν τι θα γίνει όταν τα παιδιά θα ανακάλυπταν τα σημειώματα στις τσέπες τους… Για να δούμε τι έγινε: Τα παιδιά, λοιπόν, συνειδητοποίησαν ότι όλα αυτά δεν τα είχαν σκεφτεί ποτέ, δεν τα γνώριζαν καθόλου, διασκέδαζαν συναντώντας τόσα πολλά ζώα συγκεντρωμένα σε έναν χώρο, δίχως να τους έχει περάσει από το μυαλό ότι τα ίδια τα ζώα όχι μόνο δεν διασκέδαζαν βλέποντας τα παιδιά, αλλά υπέφεραν κιόλας, δεν είχαν χώρο, δεν είχαν ποικιλία τροφής, δεν είχαν ευεξία.

Η ουσία, όμως, ήταν πως τα παιδιά αγαπούσαν αληθινά τα ζώα. Έτσι φρόντισαν να πολλαπλασιάσουν τα σημειώματα, αντιγράφοντάς τα, και να τα μοιράζουν όσο το δυνατόν περισσότερους συνομηλίκους τους. Λίγο καιρό μετά, μία μεγάλη ομάδα παιδιών-ακτιβιστών για τα δικαιώματα των ζώων έκανε μία ειρηνική διαδήλωση έξω από το “Φανταζού”. Κρατούσαν πανό ΤΑ ΖΩΑ ΑΝΗΚΟΥΝ ΣΤΗ ΦΥΣΗ και η δράση τους αυτή πήρε μεγάλη δημοσιότητα. Και τότε ήρθε η μέρα που όλα άλλαξαν: Ο ζωολογικός κήπος έστειλε όλα τα ζώα τα οποία μπορούσαν να επιβιώσουν πίσω στο φυσικό τους περιβάλλον και κράτησε στον χώρο του μόνο όσα ήταν τραυματισμένα, άρρωστα και δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν πουθενά, χωρίς ανθρώπινη φροντίδα. Έτσι τα παιδιά ξαναπήγαν στο “Φανταζού” γιατί γνώριζαν πως τα ζώα εκεί είχαν ανάγκη τον άνθρωπο για να ζήσουν και οι συνθήκες διαβίωσής τους ήταν οι καλύτερες δυνατές.

Και πώς θα μάθουμε για τα ζώα; Πάντως όχι όπως μαθαίναμε ως τώρα…

Όσο για το πώς ενημερώνονταν πλέον τα παιδιά για τα ζώα, τις ποικιλίες τους και τις συνήθειές τους; Αυτό δεν ήταν καθόλου δύσκολο. Δεν χρειάζεται να τα δεις εγκλωβισμένα για να τα γνωρίσεις και να έχεις εκπαιδευτικές ευκαιρίες. Υπάρχουν πολλά ντοκιμαντέρ, βιβλία, φιλοζωικές οργανώσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα που εξηγούν τα πάντα. Ακόμα, η συγγραφέας προτείνει για παρατήρηση σε συνθήκες φυσικού περιβάλλοντος την επίσκεψη σε καταφύγια ζώων και άγριας ζωής ή βόλτες σε κοντινά φυσικά μέρη, δάση, βουνά, ποτάμια, λίμνες, προστατευόμενες περιοχές όπου σίγουρα θα έχουμε ενδιαφέροντα συναπαντήματα. Και μελλοντικά, ποιος ξέρει; Μπορεί να έχουν την οικονομική δυνατότητα να πάνε και για σαφάρι και να τα γνωρίσουν από κοντά στο φυσικό τους περιβάλλον. Παρακινεί ακόμα τα παιδιά να ζωγραφίσουν ζώα ελεύθερα και ζώα φυλακισμένα και να συγκρίνουν τις δυο καταστάσεις…

Στόχος αυτού του βιβλίου είναι οι επόμενες γενιές παιδιών να ευαισθητοποιηθούν και οι ζωολογικοί κήποι, που προσπαθούν μεν να μιμηθούν το φυσικό περιβάλλον των ζώων, αλλά αυτό δεν μπορεί να συμβεί παρά στο ελάχιστο, να παραμείνουν ανοιχτοί μόνο ως καταφύγια περίθαλψης για ζώα που, για διάφορους λόγους, δεν θα μπορούσαν ποτέ να επιβιώσουν στη φύση. Δυστυχώς, εδώ και πάρα πολλά χρόνια τα ζώα, μέσα από τα τσίρκο και τους ζωολογικούς κήπους, διασκέδαζαν τον άνθρωπο, υφιστάμενα απίστευτη σωματική και ψυχολογική βία. Οι άνω των σαράντα θα θυμάστε και το παράδειγμα των αρκουδιάρηδων στην Ελλάδα: άνθρωποι με αλυσοδεμένες  αρκούδες (ή και μαϊμούδες) έκαναν περιοδείες σε πόλεις, χωριά και όπου υπήρχε πανηγύρι, χτυπώντας το ντέφι τους. Στον ήχο του, τα βίαια εκπαιδευμένα ζώα χόρευαν και ο κόσμος έδινε λεφτά. Αυτό που πιθανόν δεν γνωρίζετε, και είναι το πιο υποτιμητικό από όλα και ένας πολύ καλός λόγος να βγάλουμε κάθε ζωντανό πλάσμα από το κλουβί του, είναι ότι μέχρι το 1958 υπήρχε στο Βέλγιο και ανθρώπινος ζωολογικός κήπος, που φιλοξενούσε Αφρικανούς, Ασιάτες και Εσκιμώους, εκθέματα για τον Δυτικό Άνθρωπο.

Τα μη οικόσιτα ζώα στον 21ο αιώνα

Από τα τσίρκο με ζώα, από τους ανθρώπινους ζωολογικούς κήπους και από τους ζωοπαίχτες απαλλαχτήκαμε. Μένει να δούμε το μέλλον των ζωολογικών κήπων, που στον 21ο αιώνα, συνεχίζουν να αποτελούν παραδοσιακά τουριστική ατραξιόν κάθε μεγαλούπολης και τόπο διασκέδασης των παιδιών. Και φυσικά, να μην ξεχνάμε και τους συλλέκτες άγριων ζώων και το λαθρεμπόριο (θυμηθείτε την πρόσφατη ιστορία με το πανέμορφο λευκό τιγράκι…) Ο άνθρωπος ακόμα συνεχίζει να θεωρεί τα ζώα πλάσματα κατώτερα και να τα κρατά φυλακισμένα ως εκθέματα, στερώντας τους την ελευθερία για μια όμορφη ζωή στη φύση. Όμως, τα τελευταία χρόνια υπάρχει ένα κύμα στήριξης και συμπαράστασης προς τα έγκλειστα πλάσματα και μία τάση να σταματήσουν σταδιακά τη λειτουργία τους οι ζωολογικοί κήποι έτσι όπως τους ξέρουμε.  Το βιβλίο αυτό κρύβει ένα αισιόδοξο μήνυμα για κάθε μικρό ακτιβιστή και κάθε ταλαιπωρημένο ζώο.

Η ελευθερία στη φύση, στην αφθονία και στους πόρους της είναι απαραίτητη για την ευημερία των πλασμάτων, που δεν είναι ενός κατώτερου Θεού. Εκεί, μπορούν να κυνηγήσουν για το φαγητό τους, να αναπαράγονται και συμβιώνουν/αλληλεπιδρούν με τα κατάλληλα είδη, διατηρώντας την περιβαλλοντική ισορροπία. Πλέον, η έννοια του ζωολογικού κήπου πρέπει να εξελιχθεί. Αντί να κρατάμε τα ζώα φυλακισμένα, θα πρέπει να επικεντρωθούμε στη διατήρηση του φυσικού τους περιβάλλοντος και στην προστασία τους εντός αυτού. Οι ζωολογικοί κήποι μπορούν να ευαισθητοποιήσουν και να εκπαιδεύσουν το κοινό, εστιάζοντας στη φροντίδα των άρρωστων ζώων, στην ελεγχόμενη αναπαραγωγή απειλούμενων ειδών και στην προσπάθεια επανένταξής τους στη φύση.

Διαβάστε: Κατρίνα Τσάνταλη, Φανταζού, εικονογράφηση: Little Miss Grumpy, Εκδόσεις Διόπτρα