Ο Ελέφαντας, του Αυστραλού Peter Carnavas, που μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος σε μετάφραση του Κυριάκου Αθανασιάδη, είναι ένα ευαίσθητο, τρυφερό, πανέξυπνα γραμμένο μυθιστόρημα για παιδιά από 8 ετών, που πραγματεύεται δυο δύσκολες έννοιες: το πένθος και την κατάθλιψη. Μην τρομάζετε. Το κείμενο, συνδυαστικά με τις πανέμορφες ασπρόμαυρες εικονογραφήσεις που ζωντανεύουν τους χαρακτήρες, μπορεί να είναι συγκινητικό και δυνατό, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι δυσάρεστο για τον αναγνώστη. Τουναντίον…

Ποιος είναι, όμως, Ο Ελέφαντας;

Μετά τον θάνατο της μητέρας της, ο πατέρας της Όλιβ έχει πέσει σε κατάθλιψη. Η μικρή έτσι τον θυμάται πάντα, καθώς η απώλεια συνέβη όταν εκείνη ήταν μωρό. Το βιβλίο διαδραματίζεται όταν η Όλιβ είναι περίπου 8 ετών, σε μια φάση της ζωής της που έχει καταλάβει ακριβώς τι συμβαίνει στη ζωή της και ψάχνει να βρει διεξόδους ώστε να τραβήξει την προσοχή του μπαμπά της. Το κοριτσάκι, με μεγάλη καρδιά, γεμάτο ενσυναίσθηση, ψυχική ανθεκτικότητα και καλοσύνη, έχει βρει ένα δικό του τρόπο να «εκλογικεύσει» την κατάσταση. Φαντάζεται πάντοτε δίπλα στον μπαμπά της έναν τεράστιο, γκρίζο ελέφαντα να του ρίχνει τη σκιά του, να τον μπλοκάρει σε κάθε του βήμα και να τον εμποδίζει από το να έρθει σε ουσιαστική επαφή με την κόρη του. Έναν «φανταστικό εχθρό». Μια μεταφορά-γροθιά στο στομάχι, καθώς η λέξη κατάθλιψη δεν ονοματίζεται πουθενά. Όμως, η Όλιβ βλέπει τον ελέφαντα στο δωμάτιο, όταν οι ενήλικοι κάνουν ότι δεν τον βλέπουν…

Παππούς, Άρθουρ, Φρέντι

Ευτυχώς, το κοριτσάκι δεν είναι μόνο του. Έχει τον αφιερωμένο σε αυτή παππού της, τον πατέρα της μητέρας της, έναν ηλικιωμένο, αλλά εφευρετικό άνθρωπο που προσπαθεί με κάθε τρόπο να καλύψει το κενό τόσο της χαμένης κόρης του, όσο και την κατάθλιψη του γαμπρού του και είναι αυτός που «τρέχει» το σπίτι. Έχει ακόμα τον φίλο της τον Άρθουρ, με τον οποίον μοιράζεται τα πάντα και ο οποίος τη βοηθάει να βρει λύσεις για να διώξουν μακριά τον Ελέφαντα του μπαμπά της. Τέλος, έχει το σκυλάκι της, τον Φρέντι, την παρηγοριά της σε κάθε της απογοήτευση.

Ένα παλιό ποδήλατο

Αυτό που λείπει από την Όλιβ είναι το ποδήλατό της. Για την ακρίβεια, το παλιό ποδήλατο της μητέρας της, που το επιθυμεί διακαώς και που βρίσκεται εδώ και καιρό στα χέρια του (μάστορα) πατέρα της, που ενώ δουλειά του είναι να επιδιορθώνει τα πράγματα των άλλων, του είναι αδύνατον να φτιάξει το παλιό ποδήλατο της νεκρής συζύγου του για την κόρη του. Όπως λέει στην Όλιβ ο Άρθουρ σε μια από τις πιο δυνατές φράσεις του βιβλίου: “Ο μπαμπάς σου δεν θα σου φτιάξει το ποδήλατό, μέχρι να φτιάξεις εσύ τον μπαμπά σου”.

Και μια μεγάλη χελώνα

Ο υποστηρικτικός παππούς είναι αυτός που δίνει χαρά στη ζωή της εγγονής του και της ζεσταίνει την ψυχή και τη φαντασία με τις ιδέες που σκαρφίζεται. Όμως, μετά από ένα ατύχημα που έχει η Όλιβ, πέφτοντας από το αγαπημένο της δέντρο, την τζακαράντα της, κατανοεί ότι και ο παππούς κουβαλά τη θλίψη και τον φόβο του. Στην περίπτωσή του, αυτά έχουν τη μορφή μιας μεγάλης, αργής χελώνας, που μπλοκάρει με τη σειρά της τον δρόμο του. Αν και ο μπαμπάς τής λέει να μην ανησυχεί για τον παππού, η μικρή προσπαθεί και μάλλον καταφέρνει να διώξει τη χελώνα του, μέσα από την παράσταση που δίνει στη σχολική της γιορτή, που είναι αφιερωμένη σε «παλιά και υπέροχα πράγματα».

Το κυνήγι του ελέφαντα

Όταν η Όλιβ διαπιστώνει πως έχει τη δύναμη, με τις πράξεις της, να φέρει τη χαρά στη ζωή των άλλων, αποκαλύπτει στον παππού της την παρουσία του Ελέφαντα δίπλα στον μπαμπά της και καταστρώνουν μαζί ένα σχέδιο για να τον εξολοθρεύσουν μια και καλή. Άλλωστε, οι ελέφαντες δεν είναι πάντοτε γκρίζοι. Μπορεί να είναι και πολύχρωμοι! Και τελικά, τα καταφέρνουν! Το τέλος του βιβλίου κρύβει μια συγκλονιστική ανατροπή, που απογειώνει το ούτως ή άλλως εξαιρετικό κείμενο.

Παιδιά αντιμέτωπα με την κατάθλιψη του γονιού

Η λογοτεχνικότητα του συγγραφέα είναι εξαιρετική, η ιδέα πανέξυπνη, πρωτότυπη, δύσκολη μεν, αλλά υπαρκτή και πανταχού παρούσα. Η κατάθλιψη του μπαμπά, ο ελέφαντάς του, οφείλεται σε έναν θάνατο. Οι δικές μας καταθλίψεις, οι ελέφαντές μας, οι χελώνες μας, μπορεί να μην έχουν να κάνουν πάντοτε με θανάτους, αλλά αφορούν ένα τεράστιο ποσοστό των σύγχρονων γονέων και οφείλονται σε δεκάδες άλλους λόγους: κρίση, οικονομικά, διαζύγια, ασθένειες, ρυθμοί ζωής, πλέον και COVID-19.

Η κατάθλιψη, λοιπόν, έχει αναδειχτεί σε μια από τις μείζονες παθήσεις του 21ου αιώνα στον δυτικό κόσμο. Τα παιδιά μας έρχονται από τη βρεφική ηλικία σε επαφή μαζί της και οφείλουμε να τους δώσουμε τα εργαλεία να την κατανοήσουν και – γιατί όχι;– να μας βοηθήσουν και αυτά να ξεφύγουμε από τα δίχτυα της, χωρίς φυσικά αυτό να γίνει ο αυτοσκοπός τους. Όμως, αλήθεια δεν είναι; Πολλές φορές από τα παιδιά μας δεν «κρεμόμαστε» για να ξεχάσουμε τους πόνους μας; Τα παιδιά μας δεν είναι η πηγή χαράς μας; Άλλωστε, χωρίς να το συνειδητοποιούν, βρίσκουν και αυτά μηχανισμούς για να αντιμετωπίσουν τον καταθλιμμένο φροντιστή τους. Βιβλία σαν τον Ελέφαντα βοηθούν μάλιστα τα παιδιά να κατανοήσουν ότι δεν είναι αυτά υπεύθυνα για τη στενοχώρια του ενήλικου.

Ο Ελέφαντας είναι ένα βιβλίο σκληρό, αλλά πάνω απ’ όλα αισιόδοξο και αφορά εκτός από τους μικρούς και τους μεγάλους αναγνώστες. Απευθύνεται, δηλαδή, και στον κάθε γονιό που βυθίζεται καθημερινά στην απογοήτευση, πατημένος από έναν τεράστιο γκρίζο ελέφαντα. Κρούει τον κώδωνα του κινδύνου και ταυτόχρονα αποτελεί μια υπενθύμιση ότι κανείς δεν είναι μόνος του. Υπάρχουν και άλλοι ενήλικοι-φορείς ανεπιθύμητων «κατοικίδιων», ενώ ταυτόχρονα υπάρχουν και τα παιδιά που, αν και ζορίζονται με τις δυσκολίες των μεγάλων, βρίσκουν τις δικές τους ανορθόδοξες λύσεις και είναι διατεθειμένα να τους βοηθήσουν να ξεφύγουν από όσα τους βαραίνουν. Αρκεί κι εκείνοι να είναι δεκτικοί…

Συμπερασματικά

Πέραν της κεντρικής ιδέας, το παιδί που θα διαβάσει το βιβλίο αυτό θα βρει δεκάδες μεταφορές και αναφορές στη φιλία, στην οικογένεια, στη μουσική, στη συντροφικότητα, στην ομορφιά. Με άλλα λόγια, Ο Ελέφαντας δεν είναι μια ιστορία για τη θλίψη, αλλά ένας ύμνος στη ζωή, στην ελπίδα και στην αγάπη, που έχουν τη δύναμη να διώξουν μακριά κάθε λογής πόνο. Άλλωστε, η Όλιβ προβληματίζεται, αλλά δεν τραγικοποιεί. Αντιθέτως, αναζητά και βρίσκει λύσεις και πρέπει να είναι παράδειγμα για όλους μας. Συγχαρητήρια στις Εκδόσεις Παπαδόπουλος που τόλμησαν να εκδώσουν ένα βιβλίο που έλειπε από την ελληνική αγορά. Είναι καιρός να πάψει η ψυχική υγεία θα θεωρείται θέμα… τζιζ για τα παιδιά. Τα αφορά και πρέπει να έχουν αναφορές για να την αντιμετωπίσουν. Ο Ελέφαντας θα κάνει μικρούς και μεγάλους να δακρύσουν και αμέσως μετά να χαμογελάσουν πλατιά. Και να βρουν τη δύναμη να προχωρήσουν.