«Το παιδί, μιμούμενο τον ενήλικο που αντιπροσωπεύει στα μάτια του την τελειωμένη εικόνα μελλοντικού προσώπου του, δέχεται αυτό που του επιβάλλει, διότι θέλει, για να αποκτήσει περισσότερη αξία, να φτάσει στο παράδειγμα που έχει από εκείνον τον οποίο θεωρεί αξιόπιστο πρόσωπο (….)», γράφει η αγαπημένη μου Φρανσουάζ Ντολτό στο βιβλίο της Η Ασυνείδητη Εικόνα του Σώματος (Εκδόσεις Βιβλιοπωλείο της «Εστίας», 1999). Στη συνέχεια αναφέρει πως τον Νόμο, δηλαδή τον κάθε κανόνα, που προσπαθούμε να επιβάλουμε στα παιδιά μας πρέπει να τον σεβόμαστε πάνω από όλα εμείς οι ίδιοι. Διαβάζω και ξαναδιαβάζω τα λόγια αυτά κι αναρωτιέμαι. Πόσο τελικά ο σύγχρονος γονιός κατανοεί αυτή τη μεγάλη αλήθεια;
Έχω την αίσθηση πως ο σημερινός γονιός νιώθει την ανάγκη να «ετοιμάσει» το παιδί του, να το διαμορφώσει έτσι ώστε να είναι ένα παιδί που θα αποδέχεται και θα θαυμάζει η κοινωνία στην οποία ζει. Λίγο σκέφτεται το πόσο ανταποκρίνεται εκείνος σε όλες αυτές τις απαιτήσεις που θέτει. Φυσικά, ανάλογα με το κοινωνικό περιβάλλον και την οικονομική κατάσταση της κάθε οικογένειας οι αξίες μας και τα χαρακτηριστικά που επιθυμούμε να έχει το παιδί μας μπορεί να διαφέρουν. Πόσο όμως καταλαβαίνουμε ότι κάθε εκπαίδευση του παιδιού περνάει μέσα από τη στάση μας; Πόσο συνειδητοποιούμε ότι το παράδειγμα που δίνουμε είναι πιο ισχυρό από τα λόγια, τις απειλές, τις τιμωρίες ή τα παρακαλετά μας;
Κι όμως ακόμη κι όταν καταλαβαίνουμε πως τα παιδιά μας μιμούνται είμαστε γεμάτοι αντιφάσεις. Ένα τρανταχτό παράδειγμα; Η ενασχόληση με τις οθόνες. «Κλείσε επιτέλους την τηλεόραση!», θα πούμε σε ένα νήπιο κι ύστερα θα ακολουθήσει το κήρυγμα πως τάχα χαλάει τα μάτια ενώ τριάντα δευτερόλεπτα μετά θα βυθιστούμε στην οθόνη του κινητού ή του λάπτοπ μας. «Μην γκρινιάζεις άλλο!», θα το παρακαλέσουμε εξουθενωμένοι την Κυριακή το απόγευμα ενώ έχουμε ξεχάσει πως όλο το πρωί μας τα παιδιά μας μάς άκουγαν να γκρινιάζουμε για τους πολιτικούς, τη δουλειά μας, την πανδημία, τον γείτονα, τη μαμά του συμμαθητή τους που μας εκνεύρισε. «Μη μαλώνεις με τον αδερφό σου!», θα του πούμε και θα το τιμωρήσουμε ενώ εμείς θα μαλώνουμε όσο και όπως θέλουμε με όποιον δεν ανταποκρίνεται σε όσα περιμένουμε. Νομίζω πως αν κάθε φορά που μας ενοχλεί ιδιαίτερα η συμπεριφορά του παιδιού μας σκεφτούμε πόσο συχνά έχουμε εμείς μια αντίστοιχη συμπεριφορά, θα διευκολύνουμε όχι μόνο εκείνο αλλά και τον εαυτό μας. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο κίνητρο για να γίνει κάποιος καλύτερος άνθρωπος από την επιθυμία του να μεγαλώσει σωστά έναν άνθρωπο.
Εννοείται βέβαια πως δεν είμαστε τέλειοι και ούτε και ποτέ θα μπορέσουμε να γίνουμε. Θα έχουμε πάντα ελαττώματα και θα κάνουμε λάθη αναπόφευκτα. Το καλύτερο που μπορούμε να περιμένουμε είναι να τα αφήσουμε να μας διδάξουν και να μας βελτιώσουν. Όσο περισσότερο αποδεχόμαστε τις δικές μας αδυναμίες, τόσο πιο εύκολο θα είναι να αποδεχόμαστε τις αδυναμίες των άλλων και κυρίως των παιδιών μας. Όσο αποδεχόμαστε εμείς τις αδυναμίες τους τόσο εκείνα θα κινδυνεύουν λιγότερο από την τελειοθηρία που είναι η μάστιγα της εποχή μας. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει πως δεν είναι απαραίτητα τα όρια. Ωστόσο, μέσα σε μια ανατροφή με ξεκάθαρα όρια είναι σημαντικό να αποδεχόμαστε πως το παιδί μας δεν είναι ούτε θα γίνει ποτέ τέλειο. Ούτε θα γίνει όπως ακριβώς ονειρευόμαστε να γίνει.
«Στα παιδιά υπάρχει έμφυτη αυτή η επιθυμία να μεγαλώσουν, είναι σχέδιο που ενυπάρχει στον οργανισμό τους καθώς αναπτύσσεται», γράφει η Ντολτό. Είναι σημαντικό να αποδεχόμαστε πως δεν μπορούμε να ελέγχουμε κανέναν άλλον, ούτε τα παιδιά μας. Όσο όμως ελέγχουμε, όσο βελτιώνουμε τον εαυτό μας τούς ανοίγουμε χώρο για να ανθήσουν. Δεν μπορούμε να προσφέρουμε τίποτα καλύτερο στα παιδιά μας από τη δική μας αυθεντικότητα, από το σωστό παράδειγμά μας. Πάνω στη δική μας αλήθεια θα πατήσουν για να πάρουν ώθηση και να τρέξουν με δύναμη και αντοχή στη ζωή που τους περιμένει.
Η Κατερίνα Τζωρτζακάκη είναι Ψυχολόγος και Συγγραφέας.
