Σεπτέμβριος 2019. Έπειτα από δίμηνη διαδικασία τηλεφωνημάτων και συνεδριών και αφού έχω καταθέσει ό,τι δικαιολογητικά μού έχουν ζητηθεί από την Γραμματεία του Ινστιτούτου ψυχικής υγείας, προσωπικής ανάπτυξης και άλλων τέτοιων μεγαλόσχημων τίτλων, διακόπτεται στη μέση της διαδικασίας το WISC test της κόρης μου (τεστ αξιολόγησης μαθησιακής ανάπτυξης), καθώς δεν υπάρχει ‒λέει‒ η γραπτή συγκατάθεση του πατέρα! Ύστερα από δικές μου συνεχείς οχλήσεις, με καλεί η υπεύθυνη του τμήματος παιδιών και εφήβων, ψυχολόγος, και με ρωτά «ποιο είναι το θέμα και δεν προσκομίζετε το χαρτί συγκατάθεσης του πατέρα». Ποιο είναι το θέμα, δηλαδή, που δεν προσκομίζω ένα χαρτί που μου ζητήθηκε κατόπιν εορτής· ποιο είναι το θέμα που δεν προσκομίζω ένα χαρτί που νομικά δεν οφείλω να προσκομίσω ούτε στα Κ.Ε.Σ.Υ. (στον αντίστοιχο δημόσιο φορέα αξιολόγησης), αφού είμαστε μονογονεϊκή οικογένεια κι έχω ήδη καταθέσει την απόφαση του δικαστηρίου που μου δίνει την επιμέλεια του παιδιού· ποιο είναι το θέμα που δεν προσκομίζω ένα χαρτί που γνωρίζω ότι θα γίνει από τον άλλο γονέα εργαλείο εκβιασμού, πίεσης, ταπείνωσης, εξουσίας και θα με οδηγήσει σε θλίψη και σε βαθιά απογοήτευση. «Δεν θα έμπαινα ποτέ στη διαδικασία να κάνω αίτηση για αξιολόγηση, ούτε θα είχα φέρει το παιδί τόσες φορές να ταλαιπωρηθεί αν μου είχατε εξαρχής πει ότι χρειάζεστε συγκατάθεση του άλλου γονέα. Δεν θα κάνω χειρουργείο ανοιχτής καρδιάς στο παιδί. Μία μαθησιακή αξιολόγηση είναι που πρότεινε η δασκάλα για να δω πώς θα προχωρήσουμε. Ο πατέρας έχει ενημερωθεί προφορικά, αλλά δεν του καίγεται καρφί. Δεν έχει γνωρίσει καμία δασκάλα του παιδιού όλα αυτά τα χρόνια. Δεν έχει έρθει στα γενέθλια ή στη γιορτή του ούτε μία φορά. Δεν υπάρχει παρά μόνο για να μας ταλαιπωρεί. Τέσσερα χρόνια δικαστικών αγώνων και εκβιασμών για να πάρω την επιμέλεια και να μπορέσω να βγάλω διαβατήριο στο παιδί να ταξιδεύουμε… Τι μου λέτε τώρα;» Και ξαφνικά βρίσκομαι να υπερασπίζομαι για άλλη μια φορά σε κάποιον άσχετο, αλλά «ειδικό» ‒υποτίθεται‒ τη μονογονεϊκή οικογένειά μου, να διαπραγματεύομαι την ηθική μου υπόσταση, να τεστάρω την ψυχική μου γαλήνη, να συζητώ με την πρώτη τυχούσα εν είδει κουτσομπολιού «ποιο είναι το θέμα», γιατί ο άλλος γονέας δεν είναι παρών…

Είστε σίγουρα ψυχίατρος;

Λίγες ημέρες αργότερα ακούω από τα χείλη του διαπρεπούς ψυχιάτρου, ψυχαναλυτή και επιστημονικού διευθυντή του Ινστιτούτου, που με έχει καλέσει στο γραφείο του για να συζητήσουμε το «θέμα που προέκυψε», ότι ενώ υπήρχε μία νομική επισφάλεια ως προς την υποχρέωση συγκατάθεσης του πατέρα για την αξιολόγηση, μπορούμε τελικά να ολοκληρώσουμε το τεστ, καθώς τελικά δεν είναι απαραίτητη. Ταυτόχρονα, μου πασάρει και τον νόμο που έχει εκτυπώσει σε Α4 και με δικαιώνει, λέγοντάς μου ότι θα πρέπει να δείξω κατανόηση γι’ αυτή τη δυσκολία που προέκυψε, καθώς η οικογένειά μου ανήκει σε μία ΓΚΡΙΖΑ ΖΩΝΗ… Κι εκεί που έχω μείνει με το στόμα ανοιχτό, συμπληρώνει: «Πόσο λυπάμαι που έτυχε σε εσάς να γίνετε το πειραματόζωο!» Εν έτει 2019, ένας μονογονέας ακούει από τα χείλη ψυχιάτρου που διευθύνει Ινστιτούτο προσωπικής ανάπτυξης ότι η περίπτωσή του ανήκει σε ΓΚΡΙΖΑ ΖΩΝΗ, επειδή είναι μονογονέας… Εντωμεταξύ, παρά τις διαβεβαιώσεις του και παρά τη δικαίωση από τον νόμο, ύστερα από πολλές εβδομάδες που καλώ στα τηλέφωνα, ενημερώνομαι ότι οι συνεργάτες του Ινστιτούτου «δεν κατάφεραν τελικά παρά την έντονη προσπάθεια που καταβλήθηκε να υπερβούν την εύλογη διστακτικότητά τους», ενώ με μεγάλη έκπληξή μου ακούω ότι έχουν βγει αποτελέσματα από το… μισό τεστ, μια και η κόρη μου δεν ξανακλήθηκε ποτέ για να ολοκληρώσει. «Αυτή τη στιγμή,  με βάση το έργο που πραγματοποιήθηκε, είμαστε σε θέση να αποδώσουμε, για ενημέρωσή σας, έγκυρη επιστημονικά γνωμάτευση ως προς τις χορηγηθείσες κύριες κλίμακες που καλύπτουν τις κύριες όψεις της αξιολόγησης». Τι λέει; Με βάση ποιο έργο; Πώς με μισό έργο θα αποδοθεί έγκυρη επιστημονικά γνωμάτευση; Αν, δηλαδή, υπήρχε η συγκατάθεση του άλλου γονέα θα μας άξιζε ολόκληρο τεστ αλλά τώρα να είμαστε ευχαριστημένες και με το μισό;

Τα παιδιά ως προϊόντα διαπραγματευτικής ισχύος

Φυσικά, αρνήθηκα να συνεχιστεί αυτό το προσβλητικό καρναβάλι όταν μου ζητήθηκε δεύτερο ραντεβού με τον Διευθυντή, ούτε ξαναπάτησα το πόδι μου στο Ινστιτούτο. Παραιτήθηκα της διαδικασίας με αίσθημα βαθιάς θλίψης. Ένα μάτσο «ειδικοί», κρυμμένοι πίσω από την ιδιότητά τους, φάνηκαν κατώτεροι των περιστάσεων εμπλέκοντας όχι μόνο έναν μονογονέα, που έχει περάσει τα χίλια μύρια για να μεγαλώσει ένα παιδί, αλλά και ένα παιδί που ρωτούσε: «Πότε θα ξαναπάμε να τελειώσω το τεστ;» Έντεκα χρόνια ζω μέσα στη μανία που φέρνει ένα διαζύγιο σε μία οικογένεια. Όχι, δε θα αναλύσω τις τόσο διαβρωμένες από πατριαρχικά στερεότυπα σκέψεις και πράξεις ανδρών και γυναικών, που βλέπουν τα παιδιά τους ως κτήματά τους ή ως προϊόντα με διαπραγματευτική ισχύ. Όχι, δε θα μιλήσω για τις ανίερες συμμαχίες μεταξύ οικογενειών (που μέχρι πρότινος δεν μιλιούνταν) και τώρα σπεύδουν στα δικαστήρια να ψευδομαρτυρήσουν για το πόσο άχρηστος, ανίκανος, ποταπός, ακόμα και… παιδεραστής είναι ο «αντίπαλος» γονιός. Όχι, δε θα γράψω για τις μικροαστικές, μισάνθρωπες πρακτικές γονέων που «δηλητηριάζουν» τα παιδιά τους μειώνοντας με κάθε ευκαιρία τον άλλον γονέα. Ποιος δεν έχει δει στο κοντινό ‒οικογενειακό ή φιλικό‒ περιβάλλον του να γίνονται μάχες επί μαχών με λάφυρο τα παιδιά; Ποιος δεν έχει ακούσει ατάκες τύπου «θα της δείξω εγώ αυτής» ή «αυτός ο κύριος δεν θα ξαναδεί τα παιδιά του»; Ποιος δεν έχει μυρίσει μπαρούτι ανάμεσα σε γονείς που μέχρι πρότινος μεγάλωναν μαζί (ό,τι σημαίνει για κάθε οικογένεια το «μαζί») τα παιδιά τους; Μη μου πείτε ότι δεν έχετε μάθει για διατροφές που δεν κατατίθενται ή για εκβιασμούς «θα σου πάρω το παιδί αν δεν…»; Όλα τα παραπάνω θα λύνονταν αν οι γονείς είχαν ως μοναδικό κίνητρο της συμπεριφοράς τους το συμφέρον του/των παιδιού/παιδιών τους.

Οι μονογεονεϊκές οικογένειες

Κάθε οικογένεια έχει δικούς της κανόνες, χαρακτηριστικά, συνήθειες και τρόπους. Το ίδιο συμβαίνει και με τις μονογονεϊκές, μόνο που εδώ ‒όταν δεν υπάρχει αιφνίδιος θάνατος‒ προστίθεται και ο παράγων «ένας γονέας εκτός σπιτιού». Μέχρι εδώ όλα καλά. Όλα καλά; Δε θα αναφερθώ ούτε θα επικαλεστώ στατιστικές, μελέτες, αναλύσεις ειδικών, γραφήματα και επιστημονικά συγγράμματα. Θα μιλήσω για την εμπειρία μου, για τον Αντρέα, για την Ελένη, τον Αλέξανδρο, την Αγγελική, την Αναστασία, τον Χρήστο, τη Νικολέττα και για όλους τους φίλους και γνωστούς που ξυπνούν και κοιμούνται με την έγνοια των παιδιών τους. Χρειάζεται ωριμότητα, αλτρουισμός, αγάπη, σεβασμός και πολλά άλλα χαρακτηριστικά που θα θέσουν τις βάσεις για μία υγιή «συμβίωση» δύο χωρισμένων γονέων και την ομαλή συνύπαρξη τους προς όφελος του/των παιδιού/παιδιών τους. Χρειαζόμαστε γνώση, ενσυναίσθηση και καλλιέργεια μιας σειράς θετικών χαρακτηριστικών συμπεριφοράς για να σταθούμε πλάι στα παιδιά μας με ανοιχτά μάτια και αφτιά. Χρειαζόμαστε στέρεη παιδεία. Εδώ παίρνουμε κατοικίδιο και διαβάζουμε βιβλία ή συνεργαζόμαστε με έναν εκπαιδευτή. Οι γονείς γιατί δεν χρειάζονται, άραγε, «εκπαίδευση»; Είναι το μητρικό και το πατρικό ένστικτο μόνα και σοβαρά εργαλεία για το μεγάλωμα ενός παιδιού; Η αγάπη είναι από μόνη της αρκετή; Και αν δεν την έχεις βιώσει στα παιδικά σου χρόνια ή αργότερα, από πού μπορείς να την αντλήσεις; Πάρα πολλές φορές με έχουν απασχολήσει αυτά και άλλα ερωτήματα κατά τη διάρκεια αυτών των έντεκα χρόνων μονογονεϊκότητας.

Υπάρχει και ένα αλλά…

«Ευλογία», σου λένε, τα παιδιά! Και ευλογία είναι! Αλλά… Υπάρχει και ένα αλλά, μεγάλο, που την ώρα της «μάχης», την ώρα που «κολυμπάς για να βγείτε στην αντίπερα όχθη», δεν το σκέφτεσαι και δεν το ομολογάς. Μόνο στις παύσεις σου, εκεί που για λίγο βγαίνει το κεφάλι έξω από το νερό για την ανάσα σου, τις ελάχιστες φορές που έχεις χρόνο για να ξαποστάσεις το ξεστομίζεις. Άλλοτε «πνίγεσαι» κι άλλοτε, σαν αυτοδίδακτος σέρφερ, ισορροπείς με ταχυδακτυλουργική δεξιοτεχνία πάνω στα κύματα, προσπαθώντας να μεγαλώσεις παιδιά. Και έρχεται η ΓΚΡΙΖΑ ΖΩΝΗ από το στόμα του «ειδικού» που μπορεί να σε ισοπεδώσει. Όλα αυτά τα χρόνια είμαι και η μητέρα και ο  πατέρας του σπιτιού. Ελεύθερη επαγγελματίας, με δύσκολα ωράρια, υπεύθυνη μιας εταιρείας που μεγάλωνε γρήγορα αλλά και δύσκολα και θεαματικά, όπως η κόρη μου. Εγώ είμαι η παρηγοριά, αλλά και ο σάκος του μποξ· το λιμάνι, αλλά και ο μόνος φταίχτης για ό,τι συμβαίνει. Όλες οι αποφάσεις για το παιδί, για τη ζωή μας και για τη δουλειά μου ξεκινούν και τελειώνουν σε μένα. Αβάσταχτο το βάρος. Ο πατέρας πάντα απών στα ουσιαστικά και στα πρακτικά, αλλά με ένα περίεργο τρόπο παρών για την τρικλοποδιά, για τον υποτιμητικό λόγο, για την πικρόχολη κριτική. Το παιδί μεγαλώνει και η ίδια συμπεριφορά που τόσα χρόνια αντιμετώπιζα μεταφέρεται και στη δική τους σχέση. Κάθε ελπίδα καταρρέει. Αλλά η ΓΚΡΙΖΑ ΖΩΝΗ, που σου πετιέται κατάμουτρα, μπορεί και να σε θωρακίσει, να σε δυναμώσει, να σε θυμώσει, να σε πεισμώσει. «Θα τα καταφέρω ό,τι κι αν σημαίνει αυτό», απαντώ σε αυτόν τον απάνθρωπο χαρακτηρισμό. Κανένας άνθρωπος δεν ανήκει (ούτε πρέπει να νιώθει ότι ανήκει) σε άσπρες, μαύρες ή γκρίζες ζώνες, και σε κανέναν δεν αξίζει να ειπωθεί κάτι τέτοιο.

Ο παρών γονιός «εκτός σπιτιού»

Στην ίδια όχθη με εμένα υπάρχει και ο γονέας «εκτός σπιτιού» που είναι δίπλα στο/στα παιδί/παιδιά του, που δεν θα έπρεπε να έχει λιγότερα δικαιώματα, που δεν θα έπρεπε να ξεροσταλιάζει για να το/τα δει, ούτε να νιώθει παρείσακτος, απομακρυσμένος, παραγκωνισμένος. Τα δικαιώματα πάνε χεράκι χεράκι με τις υποχρεώσεις και οι υποχρεώσεις με τα δικαιώματα. Με θαυμασμό ‒και ζήλια‒ τον βλέπω παρόντα, με μόνη έγνοια τα παιδιά, να μελαγχολεί μόνος στο σπίτι, να μετράει τις ώρες για να τα δει, να νιώθει χαμένος χωρίς αυτά, να παίζει μαζί τους στην παραλία, να γελούν παρέα, να περνούν στιγμές μαζί… Καταλαβαίνω και συμπονώ τον γονέα που ξαγρύπνησε δέκα χρόνια στο πλάι των παιδιών του και τώρα δεν μπορεί να είναι εκεί. Νιώθω και τον δικό του πόνο, γιατί είναι σαν να συμπληρώνει τον δικό μου. Σαν να είναι μέρος του, που βλέπω το παιδί μου να μεγαλώνει χωρίς πατέρα, με μία σκοτεινιά στα μάτια και στην ψυχή, μόνιμη πια, που γίνεται πιο έντονη όταν βλέπει κάποιον μπαμπά να παίζει ρακέτες ή να κάνει βουτιές ή να παίρνει τον έλεγχο του παιδιού του. Ο σκοπός μας, ακόμα κι αν δεν τα βρήκαμε ως ζευγάρι, θα έπρεπε να είναι ένας: η χαρά και η ψυχική υγεία των παιδιών μας.

Νέα πρότυπα

Πώς, όμως, θα μπορούσαν όλα αυτά να ισορροπήσουν; Αρκεί η «ατομική ευθύνη»; Όχι, χρειαζόμαστε και ένα κράτος αρωγό, ένα κράτος δικαίου. Δε θέλουμε τσουβάλιασμα υποθέσεων, που αντιμετωπίζονται ετεροχρονισμένα και μαζικά. Πρέπει να αντιμετωπίζονται εγκαίρως και κατά περίπτωση. Χρειαζόμαστε ακόμα αντοχή και αποδοχή της διαφορετικότητας. Τα σχολικά βιβλία, όταν αναφέρονται στην οικογένεια, μιλούν για μαμά, μπαμπά, παιδί. Υπάρχουν πολλά μοντέλα πια. Χρειαζόμαστε φορείς και επιστήμονες ενήμερους και ευαίσθητους (και) στις μονογονεϊκές οικογένειες. Τι σημαίνει «αγνώστου πατρός» ή «του Νικολάου»; Χρειαζόμαστε να επινοήσουμε άλλους τρόπους, να αναζητήσουμε άλλα πρότυπα, να πετάξουμε από πάνω μας την σάπια νοοτροπία της «πάρτης» μας που δεν εμπεριέχει καν την οικογένειά μας, το παιδί μας, αλλά μόνο το τομάρι μας.

Ο κύκλος με την κιμωλία

Ένα τέτοιο τομάρι ‒αρσενικό ή θηλυκό‒ μπορεί να σε γονατίσει. Όσο πιο πολύ συναισθάνεσαι την ευθύνη που φέρεις, όσο πιο πολύ έχεις «δουλέψει» με τον εαυτό σου, όσο μεγαλύτερη προτεραιότητα είναι για εσένα το παιδί και το συμφέρον του, τόσο δυσκολότερη γίνεται η θέση σου. Είναι σαν το λαϊκό παραμύθι του Μπέρτολντ Μπρεχτ Ο καυκασιανός κύκλος με την κιμωλία, όπου η Γκρούσα, υπηρέτρια στο παλάτι, καλείται να σώσει από βέβαιη σφαγή τον νεαρό πρίγκιπα. Όσο περνά ο καιρός, εκείνη δοκιμάζεται σκληρά για να εξασφαλίσει το μέλλον του παιδιού διακινδυνεύοντας ακόμα και τη ζωή της. Κάποια μέρα εμφανίζεται η πραγματική μητέρα και διεκδικεί κάθε νόμιμο δικαίωμά της και την περιουσία του παιδιού. Ο δικαστής καλείται να αποφασίσει για την τύχη του παιδιού, επιλέγοντας μία σολομώντεια λύση: Τοποθετεί το παιδί μέσα σ’ έναν κύκλο και ζητά από τις δύο γυναίκες να το τραβήξουν από τα χεράκια του με δύναμη, η κάθε μια προς το μέρος της. Όποια καταφέρει να το βγάλει από τον κύκλο, θα το κρατήσει δικό της για πάντα. Η βιολογική μητέρα το τραβά με δύναμη, ενώ η Γκρούσα, που δεν θέλει να το πονέσει, το αφήνει. Ο δικαστής τελικά αποφασίζει με μέτρο την αγνή αγάπη και όχι τη δύναμη. Η Ανθρωπιά νικά.

Σ΄ έναν κόσμο, όπου θριαμβεύει η αδικία, η αλαζονεία της εξουσίας και του πλούτου, ο οχαδελφισμός, ο φιλοτομαρισμός, σε μια εποχή σκληρή, άδικη και δύσκολη, σε μια εποχή άκρατου καπιταλισμού, οφείλουμε κι εμείς ατομικά και συλλογικά να βρούμε την πίστη μας στη Δικαιοσύνη, στην Καλοσύνη, στην Αλληλεγγύη, στην Ανθρωπιά. Πάντοτε θα αναζητάμε τον παράξενο αυτόν δικαστή, εκτός αλλά κυρίως εντός μας, υπενθυμίζοντας στον εαυτό μας ότι πάντοτε θα περισσεύει μια σταγόνα καλοσύνης ικανή να ξεχειλίσει τον κόσμο. Αυτόν τον κόσμο οφείλουμε να μάθουμε και να παραδώσουμε στα παιδιά μας, χωρίς διακρίσεις σε φύλα, σε χρώματα και φυσικά σε ζώνες.