Ο όρος ΔΕΠ-Υ είναι ένας από τους νέους όρους που έχουν πια μπει για τα καλά στις ζωές μας (των γονιών, των εκπαιδευτικών, των ειδικών). Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα πιο επίσημα, διάσπαση προσοχής-υπερκινητικότητα πιο απλά. Ο όρος αυτός συμπεριλαμβάνεται στη γενικότερη κατηγορία «Διαταραχές Διασπαστικής Συμπεριφοράς» και είναι αναπτυξιακή διαταραχή, δηλαδή εμφανίζεται από τη στιγμή της γέννησης και υπάρχει καθ’ όλη τη διάρκεια ανάπτυξης του ατόμου. Όπως υπάρχουν παιδιά με ΔΕΠ-Υ, έτσι υπάρχουν και έφηβοι με ΔΕΠ-Υ και φυσικά ενήλικοι με ΔΕΠ-Υ.
Ένα παιδί με ΔΕΠ-Υ έχει από τη γέννησή του ορισμένες δυσκολίες και ελλείμματα οργανικής αιτιολογίας: περιορισμένη ικανότητα να συγκεντρωθεί και να διεκπεραιώσει ακόμα και απλές καθημερινές δραστηριότητες, παρορμητικότητα, απροσεξία, υπερκινητικότητα, δυσκολίες στην ακουστική μνήμη, μαθησιακές δυσκολίες, κ.λπ. Το πώς όμως θα εκδηλωθούν αυτά τα συμπτώματα, τι επίδραση θα έχουν στους διάφορους τομείς της ανάπτυξής του και ποια θα είναι η εξέλιξη του παιδιού είναι παράγοντες που σε μεγάλο βαθμό εξαρτώνται από τον τρόπο που οι γονείς και οι δάσκαλοι θα αντιμετωπίσουν αυτές τις δυσκολίες.
Κατά τη σχολική ηλικία, τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ εμφανίζουν δυσκολίες που αφορούν τις σχολικές επιδόσεις αλλά και έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό τους. Επίσης, συχνά δέχονται αρνητική ενίσχυση από τους παιδαγωγούς για την προβληματική επίδοση και την ενοχλητική και απρόβλεπτη συμπεριφορά τους. Καθώς το σχολείο και οι διαπροσωπικές σχέσεις που διαμορφώνονται στο περιβάλλον αυτό είναι μείζονος σημασίας για το ίδιο το παιδί και την ψυχοσυναισθηματική του εξέλιξη, η σχολική επίδοση και η αντιμετώπιση από τους παιδαγωγούς αποκτούν μεγαλύτερη σημασία. Όλες αυτές οι δυσκολίες περνούν και στις διαπροσωπικές σχέσεις με τους συνομηλίκους αλλά και τους γονείς και εκπαιδευτικούς.
Κατά την εφηβεία, τα συμπτώματα υπερκινητικότητας και παρορμητικότητας υποχωρούν ως έναν βαθμό, η απροσεξία όμως, η απερισκεψία, οι κρίσεις οργής, ο αρνητισμός, η έλλειψη πειθαρχίας, οι μαθησιακές δυσκολίες που έχουν οι έφηβοι με ΔΕΠ-Υ παραμένουν, εντείνονται και περιπλέκονται.
Παρατηρούμε ότι οι έφηβοι με ΔΕΠ-Υ ακαδημαϊκά και κοινωνικά ενδέχεται να έχουν αντιμετωπίσει μεγάλες δυσκολίες, σχολική αποτυχία και απογοητεύσεις. Όλα αυτά επιδρούν στο παιδί και φυσικά επηρεάζουν την έκβαση της διαταραχής. Συχνά συναντάμε στους έφηβους με ΔΕΠ-Υ προβλήματα προσοχής, συγκέντρωσης, αυτοεκτίμησης και κατάθλιψης καθώς και αισθήματα αυξημένης ανησυχίας, νευρικότητας, ανωριμότητας, χαμηλό επίπεδο ανοχής στη ματαίωση και ανυπακοή. Οι αντιδράσεις του σχολικού, οικογενειακού, κοινωνικού περιβάλλοντος στα συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ κατά τα προηγούμενα χρόνια έχουν αφήσει τα αποτυπώματά τους στον έφηβο.
Η επικοινωνία που έχει και συνεχίζει να αναπτύσσεται μεταξύ των γονέων και του παιδιού τους, ο χρόνος διάγνωσης και η πρόσληψη και αντιμετώπισή της από τους γονείς, η ερμηνεία των συχνά αλλοπρόσαλλων συμπεριφορών του παιδιού, ο τρόπος αντιμετώπισής του είναι ορισμένοι μόνο από τους παράγοντες που θα προσδιορίσουν την αυτοεικόνα του παιδιού, τις κοινωνικές του σχέσεις, τον βαθμό που το ίδιο θα αντιλαμβάνεται και θα ελέγχει τον εαυτό του.
Η πρόγνωση της ΔΕΠ-Υ είναι ευνοϊκή. Καθώς το παιδί μεγαλώνει, στα 2/3 περίπου των παιδιών παρατηρείται βελτίωση και καλύτερη προσαρμογή. Κάποια συμπτώματα παραμένουν: νευρικότητα στις κινήσεις, παρορμητικότητα, ευερεθιστότητα. Μπορεί ως έφηβοι να είναι πιο «ξεχασιάρηδες», ανώριμοι συναισθηματικά, ανεύθυνοι. Επίσης, η κακή σχολική επίδοση και η αδιαφορία για τη μάθηση είναι δύο ακόμα στοιχεία που πιθανόν συνοδεύουν τον έφηβο. Τέλος, οι έφηβοι με ΔΕΠ-Υ μπορεί να εμφανίσουν δυσκολία στις διαπροσωπικές τους σχέσεις.
Η εφηβεία είναι εξ ορισμού μια μεταβατική ηλικία, με ταχύτατες μεταβολές στο σώμα και στον ψυχικό κόσμο. Αν για έναν έφηβο χωρίς ΔΕΠ-Υ είναι μια περίοδος αναστάτωσης και αλλαγών, τα πράγματα είναι πολύ πιο δύσκολα για έναν έφηβο με ΔΕΠ-Υ. Άγχος, θυμός, αντικοινωνική συμπεριφορά, τικ, εμμονές, μαθησιακή αποτυχία, κατάθλιψη είναι μερικά από τα πρόσωπα που μπορεί να πάρει η ΔΕΠ-Υ κατά την εφηβεία.
Εντούτοις, οι έφηβοι με ΔΕΠ-Υ έχουν όλες τις δυνατότητες να γίνουν ανεξάρτητοι, απόλυτα λειτουργικοί και επιτυχημένοι ενήλικοι, τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο. Αυτό όμως προϋποθέτει παρέμβαση από ειδικούς με εμπειρία και κατάρτιση. Ανάλογα με τις ανάγκες, οι ειδικοί μπορούν να παρέμβουν συμβουλευτικά, ψυχοθεραπευτικά, φαρμακευτικά, μαθησιακά. Με τον τρόπο αυτόν θα μπορέσουν να μετριαστούν τα συμπτώματα έτσι ώστε να ξεδιπλωθούν οι ικανότητες του παιδιού, να αλληλεπιδράσει με το περιβάλλον του και να προσλάβει όσο το δυνατόν περισσότερα από αυτή την κρίσιμη για την ανάπτυξη του ανθρώπου περίοδο.
Η Ελένη Ψαθά είναι Φιλόλογος-Ειδική Παιδαγωγός MEd ειδικευμένη στις μαθησιακές δυσκολίες.
